Khánh Vân
Writer
Trong động thái mới nhất làm leo thang căng thẳng thương mại Mỹ-Trung, Bắc Kinh đã chính thức áp đặt các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đối với một số loại khoáng sản đất hiếm (Rare Earth Elements - REM) quan trọng và các sản phẩm nam châm làm từ chúng. Hành động chiến lược này không chỉ là đòn đáp trả thuế quan mà còn phơi bày một điểm yếu chí mạng của Washington: sự phụ thuộc nặng nề vào nguồn cung từ Trung Quốc đối với những vật liệu được ví như "vitamin của nền công nghiệp" hiện đại.
Những điểm chính
"Vitamin" không thể thiếu của công nghệ cao và quốc phòng
Đất hiếm là tên gọi chung cho 17 nguyên tố hóa học có vai trò cực kỳ quan trọng, dù chỉ được sử dụng với lượng nhỏ, trong vô số ứng dụng công nghệ cao. Chúng là thành phần thiết yếu để sản xuất nam châm vĩnh cửu siêu mạnh dùng trong động cơ xe điện, tua-bin gió, ổ cứng máy tính, loa hiệu suất cao và động cơ phản lực. Các nguyên tố khác như Yttrium và Europium lại không thể thiếu cho màn hình màu hiện đại.
Ông Thomas Kroemmer, Giám đốc Ginger International Trade and Investment, nhận định một cách hình ảnh: "Hầu hết mọi thiết bị có khả năng bật hoặc tắt đều vận hành dựa trên các nguyên tố đất hiếm". Không chỉ vậy, đất hiếm còn là thành phần cốt lõi trong các thiết bị y tế tiên tiến như máy quét MRI, công nghệ laser và đặc biệt là các hệ thống vũ khí hiện đại, từ máy bay chiến đấu F-35, tên lửa Tomahawk đến máy bay không người lái Predator.
Thế độc quyền của Trung Quốc
Mặc dù không thực sự "hiếm" trong vỏ Trái Đất, việc khai thác và đặc biệt là tinh chế đất hiếm thành dạng có thể sử dụng được lại vô cùng phức tạp, tốn kém và gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng (tạo ra chất thải phóng xạ). Chính vì điều này, cùng với các chính sách chiến lược được hoạch định từ sớm (như câu nói nổi tiếng năm 1992 của Đặng Tiểu Bình: "Trung Đông có dầu mỏ, Trung Quốc có đất hiếm") và việc chấp nhận các tiêu chuẩn môi trường thấp hơn trong giai đoạn đầu phát triển, Trung Quốc đã xây dựng được vị thế thống trị gần như tuyệt đối.
Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), Trung Quốc hiện chiếm tới 61% sản lượng khai thác và thực hiện tới 92% công đoạn chế biến đất hiếm toàn cầu. Các quốc gia khác, đặc biệt là ở châu Âu, thiếu năng lực và hạ tầng xử lý chất thải phóng xạ để cạnh tranh hiệu quả.
Đòn giáng vào Mỹ
Đầu tháng 4 này, Trung Quốc đã công bố hạn chế xuất khẩu (yêu cầu giấy phép đặc biệt từ ngày 4/4) đối với 7 loại đất hiếm, chủ yếu thuộc nhóm "nặng" có giá trị cao và khó chế biến hơn. Với việc Mỹ nhập khẩu khoảng 70% hợp chất và kim loại đất hiếm từ Trung Quốc trong giai đoạn 2020-2023 (theo Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ - USGS), động thái này có nguy cơ gây gián đoạn nghiêm trọng.
"Tác động đối với ngành công nghiệp quốc phòng Mỹ sẽ là rất lớn," ông Kroemmer cảnh báo. Tiến sĩ Gavin Harper (Đại học Birmingham) cũng lo ngại về tình trạng thiếu hụt nguyên liệu, chậm trễ sản xuất và giá cả các vật liệu quan trọng cũng như sản phẩm cuối cùng (từ smartphone đến thiết bị quân sự) sẽ tăng mạnh.
Phản ứng của Washington
Trước tình hình này, Tổng thống Donald Trump đã ban hành chỉ thị yêu cầu Bộ Thương mại Mỹ nghiên cứu các biện pháp nhằm giảm sự phụ thuộc vào đất hiếm nhập khẩu và thúc đẩy sản xuất trong nước. Chỉ thị nhấn mạnh sự phụ thuộc này gây nguy hiểm cho năng lực quốc phòng, phát triển hạ tầng và đổi mới công nghệ của Mỹ. Washington cũng đang tìm kiếm các nguồn cung thay thế tiềm năng từ các quốc gia như Ukraine hay Greenland (hòn đảo mà ông Trump từng gây tranh cãi khi bày tỏ mong muốn mua lại).
Tuy nhiên, việc xây dựng một chuỗi cung ứng đất hiếm hoàn chỉnh bên ngoài Trung Quốc, từ khai thác, tinh chế đến sản xuất nam châm hiệu suất cao, là một thách thức khổng lồ, đòi hỏi thời gian nhiều năm và chi phí đầu tư rất lớn. Đòn kiểm soát xuất khẩu đất hiếm của Trung Quốc rõ ràng là một nước cờ chiến lược trong cuộc đối đầu thương mại và địa chính trị, phơi bày điểm yếu của Mỹ và có thể gây ra những tác động sâu rộng đến nền kinh tế toàn cầu.
#thươngchiếnMỹTrung
Những điểm chính
- Trung Quốc siết chặt kiểm soát xuất khẩu một số loại đất hiếm quan trọng và nam châm, động thái chiến lược giữa căng thẳng thương mại Mỹ-Trung.
- Đất hiếm là vật liệu then chốt cho nhiều ngành công nghệ cao và quốc phòng của Mỹ, nhưng nước này lại phụ thuộc tới 70% nguồn nhập khẩu từ Trung Quốc (2020-2023).
- Việc Trung Quốc hạn chế xuất khẩu (từ 4/4) gây rủi ro gián đoạn nghiêm trọng cho chuỗi cung ứng, đe dọa sản xuất quốc phòng và có thể đẩy giá cả hàng hóa tăng cao tại Mỹ.
"Vitamin" không thể thiếu của công nghệ cao và quốc phòng
Đất hiếm là tên gọi chung cho 17 nguyên tố hóa học có vai trò cực kỳ quan trọng, dù chỉ được sử dụng với lượng nhỏ, trong vô số ứng dụng công nghệ cao. Chúng là thành phần thiết yếu để sản xuất nam châm vĩnh cửu siêu mạnh dùng trong động cơ xe điện, tua-bin gió, ổ cứng máy tính, loa hiệu suất cao và động cơ phản lực. Các nguyên tố khác như Yttrium và Europium lại không thể thiếu cho màn hình màu hiện đại.
Ông Thomas Kroemmer, Giám đốc Ginger International Trade and Investment, nhận định một cách hình ảnh: "Hầu hết mọi thiết bị có khả năng bật hoặc tắt đều vận hành dựa trên các nguyên tố đất hiếm". Không chỉ vậy, đất hiếm còn là thành phần cốt lõi trong các thiết bị y tế tiên tiến như máy quét MRI, công nghệ laser và đặc biệt là các hệ thống vũ khí hiện đại, từ máy bay chiến đấu F-35, tên lửa Tomahawk đến máy bay không người lái Predator.
Thế độc quyền của Trung Quốc
Mặc dù không thực sự "hiếm" trong vỏ Trái Đất, việc khai thác và đặc biệt là tinh chế đất hiếm thành dạng có thể sử dụng được lại vô cùng phức tạp, tốn kém và gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng (tạo ra chất thải phóng xạ). Chính vì điều này, cùng với các chính sách chiến lược được hoạch định từ sớm (như câu nói nổi tiếng năm 1992 của Đặng Tiểu Bình: "Trung Đông có dầu mỏ, Trung Quốc có đất hiếm") và việc chấp nhận các tiêu chuẩn môi trường thấp hơn trong giai đoạn đầu phát triển, Trung Quốc đã xây dựng được vị thế thống trị gần như tuyệt đối.
Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), Trung Quốc hiện chiếm tới 61% sản lượng khai thác và thực hiện tới 92% công đoạn chế biến đất hiếm toàn cầu. Các quốc gia khác, đặc biệt là ở châu Âu, thiếu năng lực và hạ tầng xử lý chất thải phóng xạ để cạnh tranh hiệu quả.
Đòn giáng vào Mỹ
Đầu tháng 4 này, Trung Quốc đã công bố hạn chế xuất khẩu (yêu cầu giấy phép đặc biệt từ ngày 4/4) đối với 7 loại đất hiếm, chủ yếu thuộc nhóm "nặng" có giá trị cao và khó chế biến hơn. Với việc Mỹ nhập khẩu khoảng 70% hợp chất và kim loại đất hiếm từ Trung Quốc trong giai đoạn 2020-2023 (theo Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ - USGS), động thái này có nguy cơ gây gián đoạn nghiêm trọng.
"Tác động đối với ngành công nghiệp quốc phòng Mỹ sẽ là rất lớn," ông Kroemmer cảnh báo. Tiến sĩ Gavin Harper (Đại học Birmingham) cũng lo ngại về tình trạng thiếu hụt nguyên liệu, chậm trễ sản xuất và giá cả các vật liệu quan trọng cũng như sản phẩm cuối cùng (từ smartphone đến thiết bị quân sự) sẽ tăng mạnh.
Phản ứng của Washington
Trước tình hình này, Tổng thống Donald Trump đã ban hành chỉ thị yêu cầu Bộ Thương mại Mỹ nghiên cứu các biện pháp nhằm giảm sự phụ thuộc vào đất hiếm nhập khẩu và thúc đẩy sản xuất trong nước. Chỉ thị nhấn mạnh sự phụ thuộc này gây nguy hiểm cho năng lực quốc phòng, phát triển hạ tầng và đổi mới công nghệ của Mỹ. Washington cũng đang tìm kiếm các nguồn cung thay thế tiềm năng từ các quốc gia như Ukraine hay Greenland (hòn đảo mà ông Trump từng gây tranh cãi khi bày tỏ mong muốn mua lại).
Tuy nhiên, việc xây dựng một chuỗi cung ứng đất hiếm hoàn chỉnh bên ngoài Trung Quốc, từ khai thác, tinh chế đến sản xuất nam châm hiệu suất cao, là một thách thức khổng lồ, đòi hỏi thời gian nhiều năm và chi phí đầu tư rất lớn. Đòn kiểm soát xuất khẩu đất hiếm của Trung Quốc rõ ràng là một nước cờ chiến lược trong cuộc đối đầu thương mại và địa chính trị, phơi bày điểm yếu của Mỹ và có thể gây ra những tác động sâu rộng đến nền kinh tế toàn cầu.
#thươngchiếnMỹTrung
