Nhà khoa học Trung Quốc đạt giải Nobel Vật lý qua đời ở tuổi 103

Christine May
Christine May
Phản hồi: 0

Christine May

Editor
Thành viên BQT
Ông Dương Chấn Ninh, nhà vật lý nổi tiếng thế giới, người đoạt giải Nobel Vật lý, viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc, giáo sư Đại học Thanh Hoa và viện trưởng danh dự Viện Nghiên cứu Cao cấp Đại học Thanh Hoa, đã qua đời tại Bắc Kinh vào ngày 18/10/2025 do bệnh tật, hưởng thọ 103 tuổi.

Dương Chấn Ninh, nhà vật lý lý thuyết người Mỹ gốc Hoa, là một trong những gương mặt tiêu biểu của thế kỷ 20 trong lĩnh vực vật lý hiện đại. Cùng với cộng sự Lý Chính Đạo, ông đã đặt nền móng cho một trong những phát hiện quan trọng nhất trong vật lý hạt: sự không bảo toàn chẵn lẻ trong tương tác yếu, một nguyên lý từng được xem là bất khả xâm phạm trong tự nhiên.
1760781789624.png

Sinh năm 1922 tại Hợp Phì, tỉnh An Huy, Trung Quốc, Dương Chấn Ninh lớn lên trong một gia đình trí thức. Ông theo học vật lý tại Đại học Liên kết Quốc gia Tây Nam trong thời kỳ chiến tranh, trước khi sang Hoa Kỳ vào năm 1943 để theo học tiến sĩ tại Đại học Chicago dưới sự hướng dẫn của nhà vật lý danh tiếng Enrico Fermi.

Sau khi nhận bằng tiến sĩ, ông tiếp tục sự nghiệp nghiên cứu tại Đại học Chicago, sau đó là Viện Nghiên cứu Cao cấp ở Princeton và Đại học Stony Brook. Lĩnh vực nghiên cứu chính của ông là vật lý hạt và tương tác yếu.

Năm 1956, cùng với Lý Chính Đạo tại Đại học Columbia, ông công bố công trình đặt nghi vấn về tính bảo toàn chẵn lẻ trong tương tác yếu – một giả thiết trái ngược hoàn toàn với quan điểm khoa học lúc bấy giờ. Khám phá nhanh chóng được xác nhận bằng thực nghiệm và đã mang lại cho hai ông giải Nobel Vật lý năm 1957.

Dương Chấn Ninh không chỉ là người tiên phong trong lý thuyết vật lý cơ bản, mà còn là biểu tượng của trí tuệ khoa học gốc Á trong cộng đồng học thuật phương Tây. Giải Nobel của ông và Lý Chính Đạo là niềm tự hào lớn của cộng đồng người Hoa trên toàn thế giới trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh.

Trở về cội nguồn và thực hiện ước mơ: Góp phần xây dựng đất nước hùng mạnh bằng tấm lòng chân thành

Bên trong khuôn viên Đại học Thanh Hoa, một tòa nhà ba tầng trang nhã là trụ sở của Viện Nghiên cứu Cao cấp (IAS). Năm 1997, Dương Chấn Ninh, 75 tuổi, được mời làm giám đốc danh dự, với quyết tâm xây dựng "một phiên bản Trung Quốc của Viện Nghiên cứu Cao cấp".

Tuyển dụng những nhân tài giỏi nhất từ khắp nơi trên thế giới và tham gia vào nghiên cứu tiên tiến với những tham vọng lớn lao như vậy, chúng tôi đang tìm kiếm điều gì?

"Người Trung Quốc, người Trung Quốc, một tay đỡ trời. Sư tử ngủ ngàn năm, sư tử ngủ ngàn năm, một người giơ tay, vạn người đứng thẳng." Bài hát này, Dương Chấn Ninh học từ cha từ thuở nhỏ, vẫn luôn khắc sâu trong lòng.

Cha ông, Dương Vũ Chi, sinh cuối thời nhà Thanh và là một trong những sinh viên đại học đầu tiên được hưởng nền giáo dục hiện đại. Sau khi trải qua những cuộc khủng hoảng quốc gia và xã hội nghiêm trọng, ông coi việc phục hưng đất nước là trách nhiệm của riêng mình. Sau khi trở về Trung Quốc với bằng Tiến sĩ Toán học từ Đại học Chicago , ông đã dành toàn bộ tâm huyết cho việc giảng dạy và giáo dục nhân dân... Niềm tin "sống phải biết ơn đất nước" đã ảnh hưởng sâu sắc đến cuộc đời của Dương Chấn Ninh.

Từ thời thơ ấu tại Đại học Thanh Hoa, đến việc theo học tại Đại học Liên hợp Tây Nam trong chiến tranh, cho đến danh tiếng quốc tế, số phận của Dương Chấn Ninh luôn gắn liền với những biến động của thời cuộc. Hơn nửa thế kỷ sống tại Hoa Kỳ, một bức ảnh Đại học Thanh Hoa được treo trong phòng làm việc của ông, và tập thơ viết tay của cha ông được xếp đầy trên kệ sách.

Nhiều năm sau, Dương Chấn Ninh, người đã từ bỏ quốc tịch Mỹ và trở thành viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc , nhớ lại quyết định nhập tịch Mỹ của mình và thừa nhận: "Tôi đã cân nhắc rất lâu. Đó là một quyết định rất đau đớn." Một mặt, ông phải đối mặt với thực tế của sự tiến bộ khoa học, mặt khác, với mối dây liên kết huyết thống không thể phá vỡ. "Tôi biết rằng cho đến khi ông mất, một phần trái tim cha tôi vẫn không bao giờ tha thứ cho tôi vì đã từ bỏ quê hương."

Năm 1971, "Ngoại giao Bóng bàn" đánh dấu sự khởi đầu của quá trình lịch sử cải thiện và phát triển quan hệ Trung-Mỹ. Sau đó, Dương Chấn Ninh trở về Trung Quốc thăm viếng với tư cách là một nhà khoa học nổi tiếng, mở đầu cho làn sóng các học giả Trung Quốc đến thăm Trung Quốc. Ông được ca ngợi là người đầu tiên xây dựng cầu nối giao lưu học thuật giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ.

Kể từ đó, ông đã nhiều lần trở về Trung Quốc, đưa ra những đề xuất sáng suốt cho sự phát triển khoa học cơ bản của Trung Quốc. Đồng thời, ông cũng huy động vốn từ nhiều nguồn khác nhau và không ngừng nỗ lực thúc đẩy trao đổi khoa học công nghệ giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ.

Từ những năm 1980 đến những năm 1990, gần 100 học giả Trung Quốc đã đến Hoa Kỳ để học tập nâng cao, được tài trợ bởi "Ủy ban Trao đổi Giáo dục với Trung Quốc", một dự án do chính Dương Chấn Ninh tài trợ. Ge Molin nhớ lại: Ở Stony Brook, New York, có một nhà hàng Trung Quốc tên là "Mantingfang". Ông Dương luôn tiếp đón du khách Trung Quốc đến đó, mang đến cho họ hương vị quê nhà và cho phép bạn bè nước ngoài tìm hiểu về những thay đổi mới nhất ở Trung Quốc. Đó không chỉ là một nhà hàng; nó giống như một cửa sổ và sân khấu để phục vụ và giới thiệu Trung Quốc.

"Bất cứ khi nào có lời nói hoặc hành động gây bất lợi cho tổ quốc, anh ấy sẽ đứng lên ngay từ đầu." Một lần, khi đến nhà Dương Chấn Ninh, Cát Mạc Lâm thấy anh ta và gia đình đang nổi nóng. Lý do là vì gia đình khuyên anh ta không nên trực tiếp xúc phạm người khác, nhưng anh ta tin rằng mình có bổn phận bảo vệ danh dự của tổ quốc và phải dùng lý lẽ để phản biện.

Ông đề xuất với các nhà lãnh đạo Trung Quốc khôi phục và củng cố nghiên cứu khoa học cơ bản, hỗ trợ các trường đại học trong nước như Đại học Tôn Dật Tiên và Đại học Nam Khai thành lập các viện nghiên cứu khoa học cơ bản như vật lý lý thuyết. Ông tổ chức thành lập Hội Hoa kiều và giữ chức chủ tịch. Ông hỗ trợ thành lập "Quỹ Khoa học Cầu Thị" và "Quỹ Hà Lương Hà Lý"... Dương Chấn Ninh làm việc không biết mệt mỏi, chạy đôn chạy đáo để đẩy nhanh tốc độ khoa học của Trung Quốc mới.

Năm 2003, sau một cuộc đời đầy biến động, Dương Chấn Ninh từ New York trở về Bắc Kinh. Đã 58 năm trôi qua kể từ khi anh bắt đầu du học tại Hoa Kỳ. Anh đặt tên cho nơi ở của mình là "Quý Căn Cư" (Trở về cội nguồn) và thậm chí còn sáng tác một bài thơ để tự khích lệ bản thân, chẳng hạn như "Trở về cội nguồn bên hàng rào phía Đông".
1760781894511.png

Ông đã quyên góp 1 triệu đô la tiền mặt và gây quỹ được hơn 15 triệu đô la; ông đã đưa Viện sĩ Yao Qizhi, người đoạt giải thưởng Turing, vào làm việc và tuyển dụng chuyên gia mật mã Viện sĩ Wang Xiaoyun; ông đã mời một nhóm học giả xuất sắc như Zhang Shousheng và Wen Xiaogang đến làm việc... Yang Zhenning coi việc thành lập Viện nghiên cứu cao cấp của Đại học Thanh Hoa là "điều cuối cùng có giá trị mà ông sẽ làm trong đời" và rất chú ý đến mọi việc, từ lớn đến nhỏ.

Viện sĩ Cổ Bính Lâm, cựu Hiệu trưởng Đại học Thanh Hoa và Viện trưởng Viện Nghiên cứu Cao cấp, nhớ lại: Ông Dương đã nghiên cứu kỹ lưỡng về trình độ học vấn và thành tích của từng ứng viên, thường xuyên phỏng vấn nhiều ứng viên và trải qua nhiều vòng trước khi chọn ra một người. Trong văn phòng đó, treo câu đối "Ngẩng cao nhìn vũ trụ bao la, nhìn xuống những hạt nhỏ li ti", ông thường đắm mình vào nghiên cứu, hướng dẫn sinh viên, hoặc trao đổi với đồng nghiệp và học giả khách mời...

"Tôi vô cùng cảm động trước tinh thần phục hưng khoa học Trung Quốc của họ." Vào tháng 6 năm 2004, sau nhiều cuộc trò chuyện với Dương Chấn Ninh, Diêu Kỳ Chi quyết định tạm biệt sự nghiệp giảng dạy và nghiên cứu kéo dài 18 năm của mình tại Hoa Kỳ, "Tôi rất sẵn lòng cống hiến hết mình cho một sự nghiệp đầy hứa hẹn."
1760781980628.png

"Hy vọng lớn nhất của ông Dương là người dân Trung Quốc sẽ tạo ra những nghiên cứu khoa học đẳng cấp thế giới và sử dụng công nghệ hàng đầu thế giới của chúng ta để giải quyết các vấn đề thực tiễn của Trung Quốc." Vương Hiểu Vân, Giáo sư Chủ nhiệm Dương Chấn Ninh tại Viện Nghiên cứu Cao cấp thuộc Đại học Thanh Hoa, từ lâu đã tự hỏi: Tại sao ông Dương lại rõ ràng đến vậy về mọi chi tiết trong việc thúc đẩy trao đổi học thuật giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ? Lý do cơ bản nhất nằm ở tình cảm sâu sắc của ông dành cho Trung Quốc.

"Sự phát triển vượt bậc của Trung Quốc là chưa từng có trong lịch sử nhân loại. Trên thế giới hiếm có câu chuyện dân tộc thành công nào như vậy, và những câu chuyện thành công như vậy rất khó lặp lại trên toàn thế giới. Có nhiều lý do cho sự thành công của Trung Quốc, nhưng tôi tin rằng lý do cơ bản nhất là tinh thần dân tộc và bản sắc dân tộc được hun đúc bởi văn hóa truyền thống Trung Hoa vượt trội so với văn hóa phương Tây." Dương Chấn Ninh đã nhiều lần nói điều này, cả với bạn bè nước ngoài và thậm chí còn hơn thế nữa với các học giả Trung Quốc.

Hai mươi tám năm đã trôi qua trong chớp mắt. Dựa trên dữ liệu công khai, thật khó để ước tính có bao nhiêu học giả có tầm ảnh hưởng quốc tế đã trở về Trung Quốc giảng dạy theo lời mời của Dương Chấn Ninh. Nhưng có một điều chắc chắn: ngày càng nhiều người Trung Quốc nhận ra tầm nhìn vĩ đại của ông.

Năm 2021, Đại học Thanh Hoa kỷ niệm 110 năm thành lập. Dương Chấn Ninh quyết định tặng hơn 2.000 tài liệu, bao gồm sách, bản thảo và thư từ, từ văn phòng và thư viện của mình cho trường. "Tôi muốn lưu giữ không chỉ công trình khoa học của mình mà còn cả con người 'Dương Chấn Ninh'", ông nói.
 


Đăng nhập một lần thảo luận tẹt ga
Thành viên mới đăng
http://textlink.linktop.vn/?adslk=aHR0cHM6Ly92bnJldmlldy52bi90aHJlYWRzL25oYS1raG9hLWhvYy10cnVuZy1xdW9jLWRhdC1naWFpLW5vYmVsLXZhdC1seS1xdWEtZG9pLW8tdHVvaS0xMDMuNzE4NDcv
Top