Tại sao các loài động vật lớn lại dễ bị tuyệt chủng hơn? Lời giải thích của khoa học là gì?

[ThanhDat]

Mười nghìn năm trước, trong Kỷ Băng hà, voi ma mút từng thống trị các thảo nguyên rộng lớn. Chúng cao gần bốn mét, nặng hơn sáu tấn và mỗi bước đi đều rung chuyển mặt đất. Sau hàng trăm nghìn năm tồn tại, loài khổng lồ này lại biến mất chỉ trong vài nghìn năm, để lại những hóa thạch lạnh lẽo cho hậu thế.

Trong khi đó, những loài nhỏ như chuột lại sinh sôi và lan rộng khắp hành tinh. Điều gì khiến các loài động vật lớn dễ tuyệt chủng hơn? Đây không chỉ là câu hỏi của cổ sinh vật học mà còn gắn liền với cuộc khủng hoảng sinh thái mà chúng ta đang đối mặt.

Từ khủng long đến voi châu Phi, vô số sinh vật khổng lồ đã lặng lẽ biến mất. Điều này không phải ngẫu nhiên, mà là hệ quả của quy luật tiến hóa khắc nghiệt. Hiểu được nguyên nhân giúp chúng ta thấy rõ vì sao các loài lớn lại mong manh trong cuộc đua sinh tồn.

Sự suy giảm của các loài động vật lớn​

IUCN ghi nhận hơn 70% các loài bị đe dọa tuyệt chủng là động vật lớn như voi, hổ và tê giác. Ngược lại, tỷ lệ tuyệt chủng của các loài nhỏ như chuột hay côn trùng thấp hơn nhiều. Hiện tượng này gọi là xu hướng tuyệt chủng theo kích thước và đã được xác nhận qua nhiều nghiên cứu.

Một nguyên nhân quan trọng nằm ở khả năng sinh sản. Động vật lớn trưởng thành chậm, sinh ít con và cách nhau nhiều năm. Voi cái châu Phi phải đến khoảng 13 tuổi mới sinh sản và chỉ sinh một con, mỗi lần cách nhau bốn đến sáu năm. Vì vậy, khi quần thể suy giảm bởi săn bắn, bệnh tật hay thiên tai, chúng rất khó phục hồi.

Trong khi đó, chuột trưởng thành chỉ trong ba tháng và sinh nhiều lứa mỗi năm, giúp quần thể phục hồi nhanh chóng. Lịch sử từng chứng kiến điều tương tự với chim dodo: dù từng sống ổn định hàng triệu năm, loài chim lớn này lại không thể theo kịp tốc độ săn bắt của con người và biến mất chỉ trong vài thập kỷ.

Áp lực môi trường và biến đổi khí hậu​

Động vật lớn cần nhiều tài nguyên: thức ăn, nước uống và môi trường sống rộng. Chỉ một thay đổi nhỏ của môi trường cũng đủ tạo ra nguy cơ lớn. Một con sư tử trưởng thành cần hơn mười kilôgam thịt mỗi ngày, trong khi một con chim sẻ chỉ cần vài hạt.

Cuối Kỷ Băng hà, biến động nhiệt độ toàn cầu khiến thảm thực vật suy giảm, kéo theo sự tuyệt chủng của nhiều loài động vật có vú lớn như voi ma mút hay hổ răng kiếm. Tỷ lệ tuyệt chủng của các loài lớn thời điểm đó vượt xa các loài nhỏ.

Từ thế kỷ 19, Georges Cuvier đã ghi nhận rằng động vật lớn nhạy cảm hơn trước các xáo trộn sinh thái. Nghiên cứu hiện đại cũng xác nhận điều này. Một bài báo trên Nature cho thấy các loài lớn cần môi trường ổn định, nhưng đô thị hóa và phá rừng đang thu hẹp nghiêm trọng môi trường sống của chúng. Diện tích sống của hổ đã giảm hơn 90% chỉ trong một thế kỷ, khiến chúng dễ bị tổn thương trước bất kỳ thay đổi nhỏ nào.

Tác động từ con người và hiệu ứng dây chuyền sinh thái​

Từ thời cổ, con người đã góp phần làm suy giảm các loài động vật lớn. Trong thời kỳ săn bắn, thịt voi ma mút hay da hổ mang lại giá trị cao, khiến các loài này trở thành mục tiêu hàng đầu. Khảo cổ học cho thấy người Homo sapiens tại Bắc Mỹ từng góp phần làm sụp đổ nhiều quần thể động vật lớn.

Ngày nay, mối đe dọa còn lớn hơn. Động vật lớn dễ trở thành mục tiêu săn trộm vì kích thước lớn, di chuyển chậm và khó ẩn nấp. Trong 50 năm qua, quần thể voi giảm 60% do nạn buôn bán ngà voi. Đồng thời, hệ miễn dịch tiến hóa chậm khiến nhiều loài lớn nhạy cảm với bệnh tật và ô nhiễm, như trường hợp cá voi xanh chịu tác động của tiếng ồn và rác thải nhựa đại dương.

Theo cảnh báo của các nhà khoa học trên tạp chí Science, sự tuyệt chủng của các loài lớn còn gây hiệu ứng dây chuyền nghiêm trọng lên hệ sinh thái. Chúng thường giữ vai trò chủ chốt, và khi biến mất, sự cân bằng của rừng hoặc đại dương có thể bị phá vỡ.

Kích thước lớn từng là lợi thế trong môi trường ổn định, nhưng lại trở thành gánh nặng khi Trái đất thay đổi nhanh chóng. Gấu Bắc Cực vật lộn giữa băng tan, cá voi xanh đơn độc giữa đại dương. Bảo vệ chúng không chỉ là câu chuyện tình cảm mà còn là điều cần thiết để giữ gìn sự ổn định của hành tinh.

Sohu