Tại sao người giàu luôn tiết kiệm được nhiều tiền hơn người nghèo?

[Bui Nhat Minh]

Sự thật phũ phàng: Người giàu có nhiều khả năng tiết kiệm hơn người nghèo. Lý do? Người nghèo thường phải chi phần lớn thu nhập cho đồ ăn, đặc biệt nếu họ kiếm được ít tiền. Khi thu nhập tăng lên, phần tiền chi cho đồ ăn không tăng theo cùng tốc độ, mà giảm dần theo tỷ lệ.

Có một mối quan hệ rất nhất quán giữa thu nhập và chi tiêu cho thực phẩm của bất kỳ hộ gia đình nào, đặc biệt là khi thu nhập của hộ gia đình đó thuộc nhóm thu nhập thấp theo phân loại chuẩn của nền kinh tế.

Trong vô số các lý thuyết về tiêu dùng và chi tiêu của gia đình, có một lý thuyết nổi bật. Lý thuyết này lần đầu tiên được đưa ra ánh sáng bởi Ernst Engel (1821 – 1896), một nhà thống kê và kinh tế người Đức. Ngày nay, quan sát này được biết đến với tên gọi là Luật Engel.

Engel là một nhà thống kê. Ông đã nghiên cứu 199 bộ ngân sách gia đình ở Châu Âu để đưa ra Định luật Engel, mà chúng ta biết và áp dụng ngày nay.
Mỗi gia đình phải chi tiêu cho những nhu cầu thiết yếu, chẳng hạn như thực phẩm, quần áo, nơi ở, chăm sóc sức khỏe, giáo dục, giải trí, v.v. Họ cần lập ngân sách phù hợp. Ernest Engel đã tiến hành một cuộc điều tra về ngân sách gia đình cách đây 160 năm. Phân tích kết quả vẫn có liên quan đến chính sách cho đến ngày nay liên quan đến các vấn đề về đói nghèo.

Định luật Engel là gì?​

Hơn 160 năm trước, Ernst Engel – một nhà thống kê người Đức – đã nghiên cứu ngân sách của 199 gia đình ở châu Âu. Ông phát hiện ra một quy luật, ngày nay được gọi là Luật Engel: Khi thu nhập thấp, người ta phải chi nhiều tiền (theo tỷ lệ) cho thực phẩm để sống. Khi thu nhập cao hơn, tỷ lệ chi cho thực phẩm giảm, dù số tiền chi tuyệt đối có thể tăng.
Ví dụ: Nếu bạn kiếm 2 triệu đồng/tháng và chi 1 triệu cho gạo, mắm, rau (50% thu nhập), thì đó là chuyện bình thường với người thu nhập thấp.
Nhưng nếu bạn kiếm 10 triệu đồng/tháng, bạn có thể chi 2 triệu cho ăn uống (20% thu nhập). Dù chi nhiều hơn, tỷ lệ lại giảm.
Tại sao lại vậy?
Thực phẩm là nhu cầu cơ bản, nhưng nó có giới hạn. Bạn không thể ăn gấp đôi gạo chỉ vì kiếm nhiều tiền hơn. Khi giàu lên, người ta bắt đầu chi cho thứ khác: mua sắm, du lịch, xe cộ, nhà cửa… Những thứ này không có giới hạn như đồ ăn.
Ví dụ trong đời sống Việt Nam:

• Một gia đình ở quê, thu nhập 5 triệu/tháng, có thể chi 3 triệu để mua gạo, cá, rau – chiếm 60% thu nhập.
• Một gia đình ở thành phố, kiếm 20 triệu/tháng, có thể chi 5 triệu cho ăn uống (25% thu nhập), còn lại để mua điện thoại, đi chơi, hoặc tiết kiệm.

Người giàu và người nghèo làm gì với 1 triệu đồng thêm?
Người nghèo thường dùng ngay để mua thêm đồ ăn, trả nợ, hoặc lo cho con cái, vì họ còn thiếu thốn. Trong khi đó, người giàu có thể tiết kiệm, đầu tư, hoặc mua thứ gì đó xa xỉ, vì nhu cầu cơ bản của họ đã đủ.
So sánh mà nói, những người có thu nhập cao, do có thu nhập khả dụng cá nhân cao, luôn có quyền lựa chọn những gì họ có thể làm với một đô la bổ sung. Họ có thể chọn chi tiêu hoặc tiết kiệm.

Những người có thu nhập thấp thường xuyên bị tước mất quyền lựa chọn này vì mức sống của họ vẫn chỉ ở mức đủ sống.
Điều này không có nghĩa là tất cả những người có thu nhập thấp hoặc cao sẽ chi tiêu thu nhập của họ vào tiêu dùng; những quan sát này dành cho một người có thu nhập trung bình thấp hoặc cao. Có ngoại lệ ở cả hai thái cực. Một người có thu nhập cao có thể là một người phung phí, trong khi một người có thu nhập thấp có thể cực kỳ tiết kiệm và, đã trải qua tình trạng bất ổn tài chính, có thể sẽ tiết kiệm tiền.

Những người có thu nhập thấp có xu hướng chi tiêu cho những thứ cần thiết vì họ vẫn đang phải vật lộn để đạt được mức sống tối thiểu.
Những quan sát này cũng có ý nghĩa chính sách khi chính phủ quyết định có nên đưa ra ưu đãi thuế cho người có thu nhập cao so với người có thu nhập thấp hay không. Người có thu nhập cao có nhiều khả năng bỏ túi các lợi ích họ nhận được trong trường hợp như vậy hoặc đầu tư để có lợi nhuận cao hơn.

Mặt khác, việc phát tiền cho người có thu nhập thấp sẽ dẫn đến nhu cầu tăng, có thể thúc đẩy chu kỳ đầu tư của nền kinh tế. Khi nhu cầu tăng, các con đường đầu tư mở ra cơ hội cạnh tranh giữa các nhà cung cấp tiềm năng.

Tương tự như vậy, khi chính phủ cần quyết định loại hàng hóa nào để đánh thuế, việc đánh thuế nhu yếu phẩm thực phẩm có thể bị phản đối, trái ngược với việc đánh thuế nhiều hơn vào các mặt hàng xa xỉ. Nếu mức thuế đánh quá cao, chính phủ có thể phải triển khai các chương trình thực phẩm để bổ sung nhu cầu dinh dưỡng cho những người không đủ khả năng chi trả cho những nhu cầu thiết yếu này.
Một nghiên cứu theo ngữ cảnh về ngân sách gia đình trở nên quan trọng khi thiết kế các biện pháp can thiệp kinh tế, vì nó đại diện cho một cái nhìn sâu sắc thiết yếu về hành vi của người tiêu dùng. Engel đã có được danh tiếng bất tử cho những quan sát của mình bằng cách nghiên cứu 199 ngân sách gia đình trên khắp châu Âu. Luật của ông cũng đã được thử nghiệm với dữ liệu ở các nước phát triển và mới nổi. Không ai phản đối cho đến nay, và nó vẫn đúng với dữ liệu thực nghiệm cho đến ngày nay. (New Scientist)