3000 tỷ cho máy xạ trị proton mỗi năm điều trị được khoảng 300 bệnh nhân. Có phải chỉ dành chữa cho người giàu?

[Con voi còi]

Đề xuất của bác sĩ Nguyễn Tri Thức, Giám đốc Bệnh viện Chợ Rẫy tại Quốc hội hôm qua đã khiến dư luận xôn xao: Trang bị hai máy xạ trị proton điều trị ung thư ở Hà Nội và TP.HCM, mỗi máy giá từ 2500 - 3000 tỷ đồng. Và mỗi máy mỗi năm điều trị được cho khoảng 300 bệnh nhân - có nghĩa máy chạy hết công suất thì một bệnh nhân cũng gần hết một ngày!
Mặc dù đây là nguồn đầu tư quá lớn nhưng có hai luồng ý kiến đồng tình và không đồng tình. Ý kiến đồng tình cho rằng cứu mạng người thì bất kể giá nào cũng đáng, trong khi luồng ý kiến ngược lại cho rằng đầu tư quá lớn, chi phí chữa cũng quá tốn kém và vô hình trung, đầu tư máy này chỉ để phục vụ cho người giàu.

Một máy điều trị ung thư bằng chùm tia proton
Tôi nghĩ rằng, trước khi đưa ra bình luận gì cũng nên được thông tin đầy đủ. Máy xạ trị proton là kỹ thuật điều trị ung thư hiện đại, nhưng không phải là mới, và đáng tiếc là Việt Nam chưa có nên thông tin về nó cũng không nhiều. Trong phạm vi bai viết này sẽ cung cấp một số thông tin cơ bản nhất để mọi người cùng nắm được - trước khi đồng tình hay không đồng tình với ý kiến của bác sĩ Nguyễn Tri Thức.

Máy xạ trị proton là gì?​

Máy xạ trị proton là một loại máy synchrotron hoặc cyclotron có thể tăng tốc các proton. Tốc độ cao của các proton tạo ra năng lượng cao. Năng lượng này khiến các proton di chuyển đến độ sâu mong muốn trong cơ thể. Sau đó, các proton sẽ cung cấp một liều bức xạ được nhắm mục tiêu vào khối u. Đây gọi là liệu pháp proton.
Liệu pháp proton, còn được gọi là liệu pháp chùm tia proton, là một loại xạ trị sử dụng proton năng lượng cao (nguyên tử tích điện dương) để làm hỏng DNA trong tế bào ung thư. Loại điều trị ung thư này không xâm lấn, không đau và chính xác. Bằng cách nhắm mục tiêu di truyền của các tế bào ung thư, nó sẽ tiêu diệt chúng và ngăn chúng nhân lên.
Các bác sĩ có thể kiểm soát chặt chẽ các chùm proton và nhắm chúng trực tiếp vào mô đang được điều trị mà không để lại hoặc gây tổn hại tối thiểu cho các mô khỏe mạnh gần đó. Sự khác biệt này làm cho liệu pháp proton trở thành một lựa chọn tốt để điều trị các bệnh ung thư ở trong hoặc gần các khu vực quan trọng như não hoặc tim.

Liệu pháp proton hoạt động như thế nào?​

Nhóm bức xạ proton bắt đầu bằng cách đo hình dạng, vị trí và độ sâu của vị trí khối u được nhắm mục tiêu. Các bác sĩ sẽ sử dụng thông tin này để thiết kế các chùm proton có độ chính xác cao giải phóng phần lớn năng lượng của chúng một cách chính xác vào khối u.
Chùm proton phát ra năng lượng thấp khi đi vào cơ thể và tích tụ rất ít bức xạ khi ra khỏi cơ thể. Điều đó có nghĩa là ít tiếp xúc với bức xạ hơn đối với các mô khỏe mạnh gần đó, giảm nguy cơ mắc các tác dụng phụ.

Lợi ích của bức xạ proton đối với bệnh ung thư​

Liệu pháp proton chính xác hơn các loại xạ trị khác nên có thể mang lại một số lợi ích, chẳng hạn như:
Ít gây tổn hại cho các mô khỏe mạnh: Điều trị bằng proton có thể giảm liều bức xạ đến các mô khỏe mạnh xung quanh từ 50 đến 70%. Giảm bức xạ có nghĩa là ít tổn thương mô hơn ở các khu vực quan trọng gần khối u và giảm nguy cơ biến chứng sau này do bức xạ.
Khả năng sử dụng liều bức xạ cao hơn: Nguy cơ tổn thương mô xung quanh thấp hơn có nghĩa là nhóm bức xạ có thể tăng liều bức xạ lên khối u. Liều cao hơn có thể hiệu quả hơn trong việc tiêu diệt tế bào ung thư.
Khả năng điều trị ung thư ở những vùng quan trọng: Độ chính xác của liệu pháp proton khiến nó trở thành một lựa chọn tuyệt vời cho các khối u gần các cơ quan quan trọng và các mô nhạy cảm với bức xạ.

Ít tác dụng phụ hơn, nhẹ hơn: Trong các nghiên cứu nước ngoài, bệnh nhân báo cáo ít tác dụng phụ hơn như đau, khó nuốt, khó thở, buồn nôn và tiêu chảy. Việc giảm tác dụng phụ giúp bạn cảm thấy dễ chịu hơn để có thể hoàn thành quá trình điều trị mà không bị chậm trễ.
Tỷ lệ chữa khỏi có khả năng cao hơn: Bởi vì có thể sử dụng liều bức xạ cao hơn bằng liệu pháp proton, nên có thể kiểm soát ung thư lâu dài.
Khả năng điều trị ung thư tái phát: Những người xạ trị thông thường để điều trị ung thư có thể không thể xạ trị nữa nếu ung thư quay trở lại (ung thư tái phát). Đó là vì các mô khỏe mạnh gần khối u có thể bị tổn thương không thể phục hồi do quá nhiều bức xạ. Liệu pháp proton có thể là một lựa chọn vì giảm khả năng tiếp xúc với bức xạ đối với các mô lân cận.

Những loại ung thư nào có thể được điều trị bằng liệu pháp chùm tia proton?​

Liệu pháp proton có thể có hiệu quả trong việc điều trị các bệnh ung thư chưa lan rộng (không di căn) và các khối u nằm trong hoặc gần các khu vực quan trọng như não, tim và phổi.
Hiện nay, các loại ung thư được điều trị tốt nhất bằng liệu pháp proton bao gồm:
Ung thư não và khối u cột sống
Ung thư vú
Ung thư cổ tử cung
Ung thư đường tiêu hóa (GI)
Ung thư thận
Ung thư phổi
Ung thư hạch
Ung thư trung biểu mô
Ung thư nhi khoa
Ung thư tuyến tiền liệt Sarcoma
Ung thư vòm họng (hầu họng)

Ai nên lựa chọn liệu pháp proton?​

Liệu pháp proton có thể là một lựa chọn điều trị tùy thuộc vào các yếu tố như:
- Loại và kích thước của ung thư
- Vị trí của ung thư và mức độ gần của nó với các cơ quan hoặc mô quan trọng khác
- Các loại điều trị ung thư khác
- Tuổi tác và sức khỏe tổng thể của bệnh nhân, bao gồm các tình trạng sức khỏe khác.

Thời gian trị liệu bằng proton​

Tùy thuộc vào tình hình của bệnh nhân, một đợt trị liệu bằng proton diễn ra khoảng năm ngày một tuần trong vài tuần. Mỗi ngày khoảng một giờ.
Vào ngày điều trị, bệnh nhân trị liệu bằng proton sẽ được đặt trên một chiếc bàn có đệm bên dưới máy chiếu tia proton. Vị trí này sẽ được đo thông qua kiểm tra hình ảnh và sẽ được sao chép chính xác đảm bảo tính nhất quán của vị trí đặt chùm tia proton.
Khi ở trên bàn này, máy sẽ hướng các chùm hạt proton tới các bộ phận chính xác của cơ thể bệnh nhân (nơi đặt các khối u) trong khi nhóm bức xạ theo dõi quá trình từ một căn phòng gắn liền. Liệu pháp proton không gây đau, mặc dù một số bệnh nhân bị hạn chế về thể chất có thể gặp một số khó chịu do tư thế.
Trong suốt các tuần điều trị, bệnh nhân có thể phải chụp CT hàng tuần để đo lường hiệu quả của liều đang nhận và liệu liều đó có cần được tính toán lại dựa trên những thay đổi của khối u hay không.

Chi phí trị liệu proton bao nhiêu?​

Tại Mỹ, điều trị máy xạ trị proton rất cao, dao động từ 20.000 đến 30.000 USD (khoảng gần 500 triệu – 735 triệu) cho mỗi liệu trình. Một liệu trình thường kéo dài từ 5 đến 7 ngày.
Trang web của Viện Ung thư Quốc gia Hoa Kỳ, số lượng liệu trình xạ trị proton cần thiết phụ thuộc vào loại ung thư, kích thước và vị trí của khối u, và mục tiêu điều trị. Thông thường, bệnh nhân sẽ cần điều trị từ 20 đến 40 liệu trình, mỗi liệu trình cách nhau 5 ngày.

Những quốc gia nào đang sở hữu máy xạ trị proton?​

Theo website của Bộ Y tế Hoa Kỳ năm 2020, hiện có 80 trung tâm điều trị proton đang hoạt động trên toàn thế giới; trong đó khoảng 30% nằm ở Châu Âu. Số lượng cơ sở điều trị proton ở Châu Âu đang tăng nhanh: Trong khi năm 2017 chỉ có 15 cơ sở hoạt động thì đến cuối năm 2020 sẽ có 31 cơ sở điều trị proton hoạt động lâm sàng.
Còn theo Mạng lưới Xạ trị Proton Toàn cầu, tính đến ngày 1 tháng 8 năm 2023, có 32 quốc gia trên thế giới đã có máy xạ trị proton. Các quốc gia này bao gồm:
Châu Mỹ: Argentina, Brazil, Canada, Chile, Costa Rica, Ecuador, Mexico, Panama, Peru, Hoa Kỳ
Châu Âu: Áo, Bỉ, Cộng hòa Séc, Đan Mạch, Phần Lan, Pháp, Đức, Hy Lạp, Hungary, Ireland, Ý, Hà Lan, Na Uy, Ba Lan, Bồ Đào Nha, Romania, Nga, Tây Ban Nha, Thụy Điển, Thụy Sĩ
Châu Á: Trung Quốc, Hàn Quốc, Israel, Nhật Bản, Thái Lan
Châu Đại Dương: Úc
Trong số này, Hoa Kỳ có nhiều trung tâm xạ trị proton nhất, với 43 trung tâm. Các quốc gia khác có nhiều trung tâm xạ trị proton bao gồm Đức (17), Nhật Bản (14), và Trung Quốc (13).

Tóm lại:​

- Máy xạ trị proton chính xác, hiệu quả cao.
- Điều trị proton rất đắt, từ 500-700 triệu/ liệu trình, mỗi bệnh nhân có thể cần đến cả chục liệu trình.
- Đầu tư tốn kém, thu hồi vốn lâu.
- Nhiều quốc gia đã sở hữu máy xạ trị proton và thu hút bệnh nhân từ các nước khác đến điều trị.