Ngày 18 tháng 4, đánh dấu tròn 70 năm kể từ ngày Albert Einstein (1879-1955), một trong những nhà vật lý có ảnh hưởng sâu sắc nhất mọi thời đại, qua đời tại Princeton, New Jersey, Hoa Kỳ ở tuổi 76. Bảy thập kỷ đã trôi qua, nhưng cái tên Einstein và những ý tưởng cách mạng của ông không hề trở thành ký ức xa xôi. Ngược lại, di sản trí tuệ ông để lại vẫn đang hiện hữu mạnh mẽ, là nền tảng vô hình cho hàng loạt công nghệ và hiểu biết khoa học đang vận hành thế giới hiện đại của chúng ta.
Nói không quá lời, nhiều khía cạnh của cuộc sống thế kỷ 21 đang hoạt động dựa trên những gì Einstein từng nghĩ ra, dù ông chưa bao giờ trực tiếp phát minh ra một thiết bị cụ thể nào.
Thuyết tương đối và Dấu ấn trong công nghệ hàng ngày
Hai công trình lớn nhất gắn liền với tên tuổi Einstein là Thuyết tương đối hẹp (1905) và Thuyết tương đối rộng (1915). Những lý thuyết này đã định nghĩa lại hoàn toàn cách chúng ta hiểu về không gian, thời gian, khối lượng, năng lượng và lực hấp dẫn.
Hiệu ứng quang điện, Nobel và công nghệ Laser
Cũng trong "năm kỳ diệu" 1905, Einstein đã công bố công trình giải thích hiệu ứng quang điện, đề xuất rằng ánh sáng không phải là sóng liên tục mà bao gồm các lượng tử năng lượng rời rạc (sau này gọi là photon). Chính công trình mang tính nền tảng cho cơ học lượng tử này, chứ không phải Thuyết tương đối, đã mang về cho ông Giải Nobel Vật lý năm 1921. Lý thuyết về photon và hiệu ứng quang điện sau này trở thành cơ sở cho vô số công nghệ hiện đại, từ các tấm pin mặt trời, cảm biến ảnh trong máy ảnh kỹ thuật số đến đặc biệt là công nghệ laser, vốn ứng dụng rộng rãi trong y tế, công nghiệp, viễn thông (truyền dữ liệu qua cáp quang), giải trí...
Di sản khoa học còn dang dở và tiếp nối
Là một nhà khoa học gốc Do Thái tại Đức, Einstein buộc phải di cư sang Mỹ khi Đức Quốc xã lên nắm quyền. Ông cũng đóng một vai trò lịch sử trong Thế chiến II khi ký vào bức thư cảnh báo Tổng thống Roosevelt về khả năng Đức chế tạo bom nguyên tử, góp phần khởi động Dự án Manhattan.
Cái chết của ông năm 1955 không hề đặt dấu chấm hết cho ảnh hưởng của mình. Các lý thuyết của ông, đặc biệt là Thuyết tương đối rộng, vẫn là công cụ không thể thiếu để mô tả các hiện tượng vũ trụ vĩ mô như hố đen (mà hình ảnh đầu tiên được chụp năm 2019) và sóng hấp dẫn – những gợn sóng trong không-thời gian do các vụ va chạm thiên văn cực lớn gây ra, được dự đoán bởi Einstein năm 1916 và lần đầu tiên được phát hiện trực tiếp vào năm 2015, đúng 100 năm sau khi ông công bố Thuyết tương đối rộng.
Thậm chí, một trong những mục tiêu lớn nhất mà Einstein theo đuổi trong những năm cuối đời – xây dựng một "Lý thuyết Thống nhất" (Unified Field Theory) nhằm hợp nhất lực hấp dẫn với các lực cơ bản khác – vẫn là thách thức và nguồn cảm hứng lớn nhất cho các nhà vật lý lý thuyết hiện đại ngày nay với các lý thuyết như siêu dây hay hấp dẫn lượng tử vòng.
Tư duy vượt thời gian
Di sản của Einstein không chỉ gói gọn trong các phương trình. Ông để lại cho nhân loại một tinh thần khoa học bất diệt: luôn hoài nghi, đặt câu hỏi về những điều được cho là hiển nhiên; tìm kiếm sự đơn giản và vẻ đẹp trong các quy luật tự nhiên; và tin rằng những khám phá vĩ đại có thể bắt nguồn từ những trăn trở tưởng như ngây thơ nhất.
70 năm sau ngày ông ra đi, mỗi khi chúng ta dùng GPS, xem một tia laser trình chiếu, hay kinh ngạc trước những hình ảnh mới về vũ trụ sâu thẳm, chúng ta đều đang chạm vào di sản sống động của Albert Einstein. Trí tuệ và tư duy của ông đã vượt qua giới hạn của một đời người, tiếp tục soi đường cho khoa học và công nghệ của thế kỷ 21 và xa hơn nữa.
n, tìm kiếm sự đơn giản và vẻ đẹp của các quy luật tự nhiên.
Nói không quá lời, nhiều khía cạnh của cuộc sống thế kỷ 21 đang hoạt động dựa trên những gì Einstein từng nghĩ ra, dù ông chưa bao giờ trực tiếp phát minh ra một thiết bị cụ thể nào.
Thuyết tương đối và Dấu ấn trong công nghệ hàng ngày
Hai công trình lớn nhất gắn liền với tên tuổi Einstein là Thuyết tương đối hẹp (1905) và Thuyết tương đối rộng (1915). Những lý thuyết này đã định nghĩa lại hoàn toàn cách chúng ta hiểu về không gian, thời gian, khối lượng, năng lượng và lực hấp dẫn.
- Định vị Toàn cầu (GPS): Có lẽ ứng dụng thực tế đáng kinh ngạc nhất của Thuyết tương đối chính là hệ thống GPS trên điện thoại hay xe hơi mà chúng ta sử dụng hàng ngày. Để hoạt động chính xác, các vệ tinh GPS quay quanh Trái Đất bắt buộc phải tính toán và hiệu chỉnh sự khác biệt về tốc độ trôi của thời gian ở độ cao quỹ đạo so với trên mặt đất – một hiệu ứng được tiên đoán bởi cả Thuyết tương đối hẹp (do tốc độ di chuyển cao của vệ tinh) và Thuyết tương đối rộng (do lực hấp dẫn yếu hơn ở quỹ đạo). Nếu không có những hiệu chỉnh dựa trên lý thuyết của Einstein, hệ thống GPS sẽ cho kết quả sai lệch hàng trăm mét chỉ sau vài phút hoạt động.
- Năng lượng Hạt nhân: Phương trình E=mc² nổi tiếng thế giới, cũng ra đời năm 1905, mô tả sự tương đương giữa khối lượng (m) và năng lượng (E). Đây chính là cơ sở lý thuyết nền tảng cho việc giải phóng năng lượng khổng lồ từ hạt nhân nguyên tử, dẫn đến sự ra đời của cả năng lượng hạt nhân phục vụ mục đích hòa bình lẫn vũ khí hạt nhân (dù Einstein phản đối vũ khí).
Hiệu ứng quang điện, Nobel và công nghệ Laser
Cũng trong "năm kỳ diệu" 1905, Einstein đã công bố công trình giải thích hiệu ứng quang điện, đề xuất rằng ánh sáng không phải là sóng liên tục mà bao gồm các lượng tử năng lượng rời rạc (sau này gọi là photon). Chính công trình mang tính nền tảng cho cơ học lượng tử này, chứ không phải Thuyết tương đối, đã mang về cho ông Giải Nobel Vật lý năm 1921. Lý thuyết về photon và hiệu ứng quang điện sau này trở thành cơ sở cho vô số công nghệ hiện đại, từ các tấm pin mặt trời, cảm biến ảnh trong máy ảnh kỹ thuật số đến đặc biệt là công nghệ laser, vốn ứng dụng rộng rãi trong y tế, công nghiệp, viễn thông (truyền dữ liệu qua cáp quang), giải trí...
Di sản khoa học còn dang dở và tiếp nối
Là một nhà khoa học gốc Do Thái tại Đức, Einstein buộc phải di cư sang Mỹ khi Đức Quốc xã lên nắm quyền. Ông cũng đóng một vai trò lịch sử trong Thế chiến II khi ký vào bức thư cảnh báo Tổng thống Roosevelt về khả năng Đức chế tạo bom nguyên tử, góp phần khởi động Dự án Manhattan.
Cái chết của ông năm 1955 không hề đặt dấu chấm hết cho ảnh hưởng của mình. Các lý thuyết của ông, đặc biệt là Thuyết tương đối rộng, vẫn là công cụ không thể thiếu để mô tả các hiện tượng vũ trụ vĩ mô như hố đen (mà hình ảnh đầu tiên được chụp năm 2019) và sóng hấp dẫn – những gợn sóng trong không-thời gian do các vụ va chạm thiên văn cực lớn gây ra, được dự đoán bởi Einstein năm 1916 và lần đầu tiên được phát hiện trực tiếp vào năm 2015, đúng 100 năm sau khi ông công bố Thuyết tương đối rộng.
Thậm chí, một trong những mục tiêu lớn nhất mà Einstein theo đuổi trong những năm cuối đời – xây dựng một "Lý thuyết Thống nhất" (Unified Field Theory) nhằm hợp nhất lực hấp dẫn với các lực cơ bản khác – vẫn là thách thức và nguồn cảm hứng lớn nhất cho các nhà vật lý lý thuyết hiện đại ngày nay với các lý thuyết như siêu dây hay hấp dẫn lượng tử vòng.
Tư duy vượt thời gian
Di sản của Einstein không chỉ gói gọn trong các phương trình. Ông để lại cho nhân loại một tinh thần khoa học bất diệt: luôn hoài nghi, đặt câu hỏi về những điều được cho là hiển nhiên; tìm kiếm sự đơn giản và vẻ đẹp trong các quy luật tự nhiên; và tin rằng những khám phá vĩ đại có thể bắt nguồn từ những trăn trở tưởng như ngây thơ nhất.
70 năm sau ngày ông ra đi, mỗi khi chúng ta dùng GPS, xem một tia laser trình chiếu, hay kinh ngạc trước những hình ảnh mới về vũ trụ sâu thẳm, chúng ta đều đang chạm vào di sản sống động của Albert Einstein. Trí tuệ và tư duy của ông đã vượt qua giới hạn của một đời người, tiếp tục soi đường cho khoa học và công nghệ của thế kỷ 21 và xa hơn nữa.
n, tìm kiếm sự đơn giản và vẻ đẹp của các quy luật tự nhiên.
