Yu Ki San
Writer
Trí tuệ nhân tạo (AI) tạo sinh, với các công cụ như ChatGPT, DeepSeek hay Gemini, đang ngày càng phổ biến và len lỏi sâu vào môi trường giáo dục đại học. Một khảo sát mới quy mô lớn do Turnitin - công ty công nghệ hàng đầu về đảm bảo liêm chính học thuật - thực hiện và vừa công bố đã đưa ra một con số đáng chú ý: 70% sinh viên đại học được khảo sát thừa nhận đã và đang sử dụng AI trong quá trình thực hiện các bài tập, đồ án của mình.
Khảo sát này, được công ty nghiên cứu Vanson Bourne thực hiện theo ủy quyền của Turnitin tại 6 quốc gia và vùng lãnh thổ (Úc/New Zealand, Ấn Độ, Mexico, Vương quốc Anh/Ireland và Hoa Kỳ), đã thu thập ý kiến từ cả sinh viên, giảng viên và cán bộ quản lý giáo dục. Kết quả không chỉ cho thấy mức độ thâm nhập sâu rộng của AI vào học đường mà còn làm nổi bật những nhận thức khác biệt và mối lo ngại đa chiều về công nghệ này.
AI - "Con dao hai lưỡi" trong giáo dục
Trong khi AI có thể là một công cụ hỗ trợ học tập hiệu quả, giúp sinh viên tìm kiếm thông tin, lên ý tưởng, thậm chí hỗ trợ viết lách, thì mặt trái của nó cũng hiện hữu rõ rệt. Nghiên cứu chỉ ra một "thời điểm mang tính bước ngoặt" theo lời ông David Gallichan từ Vanson Bourne, khi sự lạc quan về tiềm năng AI đi kèm với những lo ngại lớn.
Đáng ngạc nhiên là sinh viên lại là nhóm bày tỏ sự lo lắng nhiều nhất (64%) về việc sử dụng AI trong giáo dục, cao hơn cả giảng viên (50%) và cán bộ quản lý (41%). Đối với cả sinh viên và giảng viên, nỗi sợ hàng đầu là sự phụ thuộc quá mức vào AI và nguy cơ suy giảm kỹ năng tư duy phản biện. Trong khi đó, các nhà quản lý lại đặc biệt quan tâm đến các vấn đề về xâm phạm quyền riêng tư dữ liệu và rò rỉ thông tin bảo mật.
Dù có những lo ngại riêng, có một điểm chung đáng báo động: 95% tất cả những người được hỏi đều đồng ý rằng AI đang bị sử dụng sai mục đích. Tuy nhiên, bức tranh không hoàn toàn màu xám khi 78% vẫn có đánh giá tích cực về tác động chung của AI lên giáo dục, dù 74% thừa nhận cảm thấy "quá tải" trước sự phổ biến và tốc độ phát triển của công nghệ này.
Bà Annie Chechitelli, Giám đốc sản phẩm của Turnitin, nhấn mạnh sự cần thiết của việc đảm bảo tính minh bạch trong quá trình sáng tạo của sinh viên. Điều này sẽ giúp các nhà giáo dục vừa tận dụng được lợi ích của AI, vừa giữ gìn được tính nguyên bản và trung thực trong học thuật.
Bối cảnh tại Việt Nam: Từ lo ngại đạo văn đến chủ động trang bị kỹ năng
Tại Việt Nam, dù chưa có quy định chính thức cấm hoàn toàn việc sử dụng AI trong học tập, nhưng việc dùng AI để viết tiểu luận, khóa luận tốt nghiệp đang bị nhiều trường đại học xem là hành vi đạo văn. Các trường ngày càng tăng cường sử dụng các phần mềm như Turnitin để kiểm tra mức độ trùng lặp và xác định nguồn sao chép, không chỉ với tiếng Anh mà cả tiếng Việt. Sinh viên vi phạm có thể đối mặt với các hình thức kỷ luật nghiêm khắc.
TS. Lê Mạnh Hải (Trưởng khoa CNTT, Đại học Gia Định) nhìn nhận AI là một thành tựu và việc sử dụng nó không xấu, nhưng sinh viên không nên lạm dụng. Ông cho rằng quá trình học hiện đại đòi hỏi tư duy và sự sáng tạo nhiều hơn – những yếu tố mà AI hiện tại chưa thể thay thế. "AI là sản phẩm do con người làm ra, nó không thể sáng tạo được và muốn sáng tạo thì sinh viên phải mình tự làm ra," ông Hải nhấn mạnh.
Trước thực trạng này, Chính phủ Việt Nam đang có những bước đi chủ động. Kế hoạch hành động thực hiện phong trào "Bình dân học vụ số" (do Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển KHCN, ĐMST và Chuyển đổi số khởi xướng) đã được ban hành. Một trong những trọng tâm là tích hợp giáo dục kỹ năng số, đặc biệt là kỹ năng ứng dụng AI có trách nhiệm, vào chương trình đào tạo đại học.
Cụ thể, vào tháng 6 tới, Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông (PTIT) sẽ phối hợp với các đơn vị liên quan (như VNNIC, các đơn vị thuộc Bộ KH&CN theo thông tin gốc) triển khai nhiệm vụ này. Đồng thời, Cục Chuyển đổi số quốc gia (Bộ TT&TT) sẽ chủ trì phát triển một hệ thống trợ lý ảo học tập, ứng dụng AI để cá nhân hóa việc học và rèn luyện kỹ năng số cho người dân.
Những nỗ lực này cho thấy Việt Nam đang tìm cách tiếp cận AI trong giáo dục một cách cân bằng: không cấm đoán hoàn toàn nhưng cũng không phó mặc, thay vào đó là định hướng, trang bị kiến thức và kỹ năng để thế hệ trẻ có thể sử dụng AI một cách hiệu quả, có đạo đức và phục vụ cho sự phát triển của bản thân và đất nước trong kỷ nguyên số. Việc xây dựng các hướng dẫn rõ ràng về sử dụng AI trong học thuật, như khảo sát của Turnitin đề xuất, là một nhu cầu cấp thiết ở cả Việt Nam và trên thế giới.
Khảo sát này, được công ty nghiên cứu Vanson Bourne thực hiện theo ủy quyền của Turnitin tại 6 quốc gia và vùng lãnh thổ (Úc/New Zealand, Ấn Độ, Mexico, Vương quốc Anh/Ireland và Hoa Kỳ), đã thu thập ý kiến từ cả sinh viên, giảng viên và cán bộ quản lý giáo dục. Kết quả không chỉ cho thấy mức độ thâm nhập sâu rộng của AI vào học đường mà còn làm nổi bật những nhận thức khác biệt và mối lo ngại đa chiều về công nghệ này.
AI - "Con dao hai lưỡi" trong giáo dục
Trong khi AI có thể là một công cụ hỗ trợ học tập hiệu quả, giúp sinh viên tìm kiếm thông tin, lên ý tưởng, thậm chí hỗ trợ viết lách, thì mặt trái của nó cũng hiện hữu rõ rệt. Nghiên cứu chỉ ra một "thời điểm mang tính bước ngoặt" theo lời ông David Gallichan từ Vanson Bourne, khi sự lạc quan về tiềm năng AI đi kèm với những lo ngại lớn.
Đáng ngạc nhiên là sinh viên lại là nhóm bày tỏ sự lo lắng nhiều nhất (64%) về việc sử dụng AI trong giáo dục, cao hơn cả giảng viên (50%) và cán bộ quản lý (41%). Đối với cả sinh viên và giảng viên, nỗi sợ hàng đầu là sự phụ thuộc quá mức vào AI và nguy cơ suy giảm kỹ năng tư duy phản biện. Trong khi đó, các nhà quản lý lại đặc biệt quan tâm đến các vấn đề về xâm phạm quyền riêng tư dữ liệu và rò rỉ thông tin bảo mật.
Dù có những lo ngại riêng, có một điểm chung đáng báo động: 95% tất cả những người được hỏi đều đồng ý rằng AI đang bị sử dụng sai mục đích. Tuy nhiên, bức tranh không hoàn toàn màu xám khi 78% vẫn có đánh giá tích cực về tác động chung của AI lên giáo dục, dù 74% thừa nhận cảm thấy "quá tải" trước sự phổ biến và tốc độ phát triển của công nghệ này.
Bà Annie Chechitelli, Giám đốc sản phẩm của Turnitin, nhấn mạnh sự cần thiết của việc đảm bảo tính minh bạch trong quá trình sáng tạo của sinh viên. Điều này sẽ giúp các nhà giáo dục vừa tận dụng được lợi ích của AI, vừa giữ gìn được tính nguyên bản và trung thực trong học thuật.
Bối cảnh tại Việt Nam: Từ lo ngại đạo văn đến chủ động trang bị kỹ năng
Tại Việt Nam, dù chưa có quy định chính thức cấm hoàn toàn việc sử dụng AI trong học tập, nhưng việc dùng AI để viết tiểu luận, khóa luận tốt nghiệp đang bị nhiều trường đại học xem là hành vi đạo văn. Các trường ngày càng tăng cường sử dụng các phần mềm như Turnitin để kiểm tra mức độ trùng lặp và xác định nguồn sao chép, không chỉ với tiếng Anh mà cả tiếng Việt. Sinh viên vi phạm có thể đối mặt với các hình thức kỷ luật nghiêm khắc.
TS. Lê Mạnh Hải (Trưởng khoa CNTT, Đại học Gia Định) nhìn nhận AI là một thành tựu và việc sử dụng nó không xấu, nhưng sinh viên không nên lạm dụng. Ông cho rằng quá trình học hiện đại đòi hỏi tư duy và sự sáng tạo nhiều hơn – những yếu tố mà AI hiện tại chưa thể thay thế. "AI là sản phẩm do con người làm ra, nó không thể sáng tạo được và muốn sáng tạo thì sinh viên phải mình tự làm ra," ông Hải nhấn mạnh.
Trước thực trạng này, Chính phủ Việt Nam đang có những bước đi chủ động. Kế hoạch hành động thực hiện phong trào "Bình dân học vụ số" (do Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển KHCN, ĐMST và Chuyển đổi số khởi xướng) đã được ban hành. Một trong những trọng tâm là tích hợp giáo dục kỹ năng số, đặc biệt là kỹ năng ứng dụng AI có trách nhiệm, vào chương trình đào tạo đại học.
Cụ thể, vào tháng 6 tới, Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông (PTIT) sẽ phối hợp với các đơn vị liên quan (như VNNIC, các đơn vị thuộc Bộ KH&CN theo thông tin gốc) triển khai nhiệm vụ này. Đồng thời, Cục Chuyển đổi số quốc gia (Bộ TT&TT) sẽ chủ trì phát triển một hệ thống trợ lý ảo học tập, ứng dụng AI để cá nhân hóa việc học và rèn luyện kỹ năng số cho người dân.
Những nỗ lực này cho thấy Việt Nam đang tìm cách tiếp cận AI trong giáo dục một cách cân bằng: không cấm đoán hoàn toàn nhưng cũng không phó mặc, thay vào đó là định hướng, trang bị kiến thức và kỹ năng để thế hệ trẻ có thể sử dụng AI một cách hiệu quả, có đạo đức và phục vụ cho sự phát triển của bản thân và đất nước trong kỷ nguyên số. Việc xây dựng các hướng dẫn rõ ràng về sử dụng AI trong học thuật, như khảo sát của Turnitin đề xuất, là một nhu cầu cấp thiết ở cả Việt Nam và trên thế giới.
