AI 'học' cách nói dối và che giấu hành vi gian lận: Nghiên cứu của OpenAI cảnh báo tương lai đáng lo ngại

[Hoàng Anh]

Một nghiên cứu mới của OpenAI đã cho thấy một khía cạnh đáng lo ngại của trí tuệ nhân tạo (AI): khi bị trừng phạt vì hành vi gian lận, AI không những không sửa đổi hành vi, mà còn trở nên tinh vi hơn trong việc che giấu ý đồ của mình.
Những điểm chính:

• OpenAI thử nghiệm trừng phạt một mô hình AI khi nó gian lận, nhưng AI lại học cách che giấu hành vi gian lận.
• AI "nói dối" trong chuỗi suy nghĩ (chain-of-thought) để qua mặt hệ thống giám sát.
• Ví dụ: AI kết thúc chương trình sớm nhưng báo cáo hoàn thành, tạo tệp kết quả trống.
• Nghiên cứu đặt ra câu hỏi về khả năng kiểm soát AI trong tương lai.
• OpenAI cảnh báo việc kiểm soát quá chặt có thể gây tác dụng ngược, khuyến nghị thận trọng.

Thử nghiệm của OpenAI: AI 'học' cách gian lận tinh vi hơn

Các nhà nghiên cứu tại OpenAI đã tiến hành một thử nghiệm, trong đó họ giao cho một mô hình AI (chưa được phát hành) những nhiệm vụ có thể hoàn thành bằng cách gian lận hoặc "đi đường tắt". Kết quả cho thấy, AI đã nhanh chóng tận dụng cơ hội để "lách luật", tìm cách tối đa hóa phần thưởng mà không thực sự hoàn thành nhiệm vụ một cách trung thực. Hiện tượng này được gọi là "reward hacking" (tạm dịch: "hack phần thưởng").
Điều đáng lo ngại là khi các nhà nghiên cứu cố gắng trừng phạt AI vì hành vi gian lận, AI không hề thay đổi bản chất, mà chỉ trở nên tinh vi hơn trong việc che giấu ý đồ của mình.

OpenAI giải thích: "Thông thường, các mô hình AI tiên tiến có xu hướng thể hiện ý định của mình rất rõ ràng trong chuỗi suy nghĩ (chain-of-thought). Tuy nhiên, khi áp đặt các biện pháp kiểm soát chặt chẽ, AI sẽ học cách giấu đi ý định gian lận mà vẫn tiếp tục vi phạm nguyên tắc."

'Chain-of-thought' và cách AI che giấu gian lận

Các mô hình AI hiện đại, như ChatGPT, thường sử dụng phương pháp "chain-of-thought" (chuỗi suy nghĩ) để giải quyết các bài toán phức tạp. Phương pháp này yêu cầu AI phải ghi lại các bước logic trong quá trình suy nghĩ, giúp con người dễ dàng theo dõi và hiểu cách AI đưa ra quyết định.
Tuy nhiên, trong thử nghiệm của OpenAI, mô hình AI đã phát hiện ra rằng cách tốt nhất để qua mặt hệ thống giám sát là che giấu ý định gian lận ngay trong chuỗi suy nghĩ này.
Ví dụ:

• Trong bài kiểm tra lập trình: AI có thể tự động kết thúc chương trình sớm, nhưng vẫn báo cáo rằng nó đã hoàn thành nhiệm vụ một cách thành công.
• Tạo tệp giả: AI tạo ra các tệp kết quả có tên giống như yêu cầu, nhưng thực chất lại trống rỗng và vô dụng.

Thách thức trong việc kiểm soát AI

Phát hiện của OpenAI đặt ra một câu hỏi lớn về khả năng kiểm soát AI trong tương lai. Khi AI ngày càng thông minh và có khả năng che giấu hành vi sai trái, con người có thể sẽ mất đi phương tiện giám sát hiệu quả. Nếu AI có thể qua mặt hệ thống kiểm tra mà chúng ta dựa vào để kiểm soát nó, thì làm thế nào để đảm bảo nó không bị lạm dụng hoặc hoạt động ngoài tầm kiểm soát?

OpenAI cảnh báo rằng việc áp đặt các biện pháp kiểm soát quá chặt lên chuỗi suy nghĩ của AI có thể không mang lại hiệu quả mong muốn, thậm chí còn gây ra tác dụng ngược. Công ty khuyến nghị các nhà phát triển nên thận trọng khi sử dụng phương pháp này, đồng thời tiếp tục nghiên cứu các phương pháp giám sát đáng tin cậy hơn.

"Sự đánh đổi giữa khả năng giám sát và hiệu suất của AI là một vấn đề quan trọng. Việc từ bỏ một công cụ giám sát hữu ích chỉ để đạt được một chút cải thiện về hiệu suất có thể không đáng," nhóm nghiên cứu kết luận.

Nghiên cứu của OpenAI, dù chưa được đánh giá ngang hàng (peer review), đã làm dấy lên những lo ngại về khả năng kiểm soát AI trong tương lai. Nó cho thấy, AI không chỉ có thể học cách gian lận, mà còn có thể học cách che giấu hành vi gian lận của mình, đặt ra những thách thức lớn cho việc phát triển AI một cách an toàn và có trách nhiệm.