Thanh Phong
Editor
Bắc Kinh đã tăng cường kiểm soát xuất khẩu đất hiếm, gây ra tình trạng thiếu hụt toàn cầu và phơi bày sự phụ thuộc của các ngành công nghiệp vào chuỗi cung ứng của Trung Quốc.
Khai thác đất hiếm đã bùng nổ ở khu vực Kachin của Myanmar, khiến nơi đây trở thành nguồn cung cấp lớn nhất thế giới.
Tuy nhiên, trong những năm gần đây, bản thân Trung Quốc đã trở nên phụ thuộc vào nguồn cung đất hiếm từ một nguồn không ngờ tới: Myanmar.
Mặc dù Trung Quốc là nước sản xuất đất hiếm hàng đầu thế giới, nhưng nước này vẫn nhập khẩu nguyên liệu thô có chứa kim loại được thèm muốn từ nước ngoài.
Gracelin Baskaran, giám đốc Chương trình An ninh Khoáng sản quan trọng tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, nói với hãng tin CNBC rằng Myanmar chiếm khoảng 57% tổng lượng đất hiếm nhập khẩu của Trung Quốc vào năm ngoái.
Theo dữ liệu của Hải quan Trung Quốc, kim ngạch xuất khẩu đất hiếm của Myanmar sang Trung Quốc đã tăng đáng kể vào năm 2018 và đạt đỉnh gần 42.000 tấn vào năm 2023.
Gracelin Baskaran cho biết thêm rằng kim ngạch nhập khẩu từ Myanmar cũng đặc biệt cao về hàm lượng nguyên tố đất hiếm nặng, vốn thường ít có trong lớp vỏ trái đất, làm tăng giá trị và tình trạng khan hiếm của chúng.
"Sản lượng của Myanmar đã củng cố đáng kể vị thế thống lĩnh của Trung Quốc, trên thực tế đã trao cho Bắc Kinh quyền độc quyền trên thực tế đối với chuỗi cung ứng đất hiếm nặng toàn cầu ".
Myanmar đã trở thành nguồn cung cấp chính cho hai loại đất hiếm nặng rất được săn đón là dysprosi và terbi, đóng vai trò quan trọng trong sản xuất công nghệ cao, bao gồm cả trong lĩnh vực quốc phòng và quân sự, hàng không vũ trụ và năng lượng tái tạo.
"Động lực này đã tạo ra một chuỗi cung ứng trong đó hoạt động khai thác tập trung ở Myanmar, trong khi quá trình chế biến hạ nguồn và gia tăng giá trị chủ yếu được thực hiện ở Trung Quốc", Gracelin Baskaran cho biết.
Sản lượng khai thác mỏ đất hiếm của các nước trong năm 2023-2024.
Tại sao lại là Myanmar?
Myanmar là nơi có các mỏ có xu hướng chứa hàm lượng đất hiếm nặng cao hơn, David Merriman, giám đốc nghiên cứu tại Project Blue, nói với CNBC.
Các mỏ "đất sét hấp phụ ion" (ionic adsorption clay - IAC) được khai thác thông qua các phương pháp thẩm thấu áp dụng thuốc thử hóa học vào đất sét và điều đó đi kèm với chi phí môi trường cao.
Theo David Merriman, phần lớn các hoạt động khai thác IAC trên thế giới diễn ra ở miền Nam Trung Quốc vào đầu đến giữa những năm 2010. Nhưng khi Bắc Kinh bắt đầu thực hiện các biện pháp kiểm soát và tiêu chuẩn môi trường mới trong ngành công nghiệp đất hiếm, rất nhiều dự án trong số này đã bắt đầu đóng cửa.
David Merriman cho biết "Myanmar, đặc biệt là miền Bắc đất nước, được coi là một khu vực quan trọng có địa chất tương tự như nhiều khu vực mỏ IAC ở Trung Quốc".
"Bạn bắt đầu thấy sự phát triển khá nhanh chóng của các mỏ loại IAC mới trong Myanmar, về cơ bản là thay thế sản lượng trong nước của Trung Quốc. Có rất nhiều doanh nghiệp Trung Quốc tham gia vào quá trình phát triển các dự án IAC mới này".
Yue Wang, cố vấn cấp cao về đất hiếm tại Wood Mackenzie, chia sẻ với CNBC rằng đất hiếm do những người khai thác IAC này khai thác ở Myanmar sau đó được vận chuyển đến Trung Quốc chủ yếu dưới dạng "oxit đất hiếm" để chế biến và tinh chế thêm.
Năm 2024, một báo cáo từ Global Witness, một tổ chức phi lợi nhuận tập trung vào các vụ vi phạm môi trường và nhân quyền, cho biết Trung Quốc đã thực sự thuê ngoài phần lớn hoạt động khai thác đất hiếm của mình cho Myanmar "với cái giá khủng khiếp cho môi trường và cộng đồng địa phương".
Bùn đất hiếm được thu thập trong các ao cũng chứa nhiều hóa chất độc hại
Rủi ro về đất hiếm của Trung Quốc
Các chuyên gia cho biết việc Trung Quốc phụ thuộc vào Myanmar về đất hiếm cũng khiến nước này phải đối mặt với rủi ro về chuỗi cung ứng.
Theo nghiên cứu của Global Witness, hầu hết đất hiếm nặng từ Myanmar có nguồn gốc từ bang Kachin phía Bắc, giáp biên giới với Trung Quốc. Tuy nhiên, sau cuộc đảo chính quân sự bạo lực của Myanmar vào năm 2021, chính quyền quân sự đã phải vật lộn để duy trì quyền kiểm soát lãnh thổ này trong bối cảnh công chúng và các nhóm vũ trang phản đối.
“Myanmar là một khu vực pháp lý rủi ro để dựa vào, xét đến nội chiến đang diễn ra. Vào năm 2024, Quân đội Độc lập Kachin (KIA), một nhóm phiến quân vũ trang, đã chiếm giữ các địa điểm chịu trách nhiệm cho một nửa sản lượng đất hiếm nặng của thế giới”, Gracelin Baskaran của CSIS cho biết.
Kể từ vụ chiếm giữ, đã có báo cáo về tình trạng gián đoạn nguồn cung khiến giá một số loại đất hiếm nặng tăng đột biến. Theo báo cáo của Reuters, KIA đang tìm cách sử dụng các nguồn tài nguyên này làm đòn bẩy chống lại Bắc Kinh.
Dữ liệu hải quan Trung Quốc cho thấy, lượng oxit đất hiếm nhập khẩu từ Myanmar đã giảm hơn một phần ba trong năm tháng đầu năm so với cùng kỳ năm ngoái.
Xuất khẩu nguyên liệu đất hiếm của Myanmar sang Trung Quốc
David Merriman của Project Blue cho biết “Nếu Myanmar ngừng xuất khẩu toàn bộ nguồn cung cấp đất hiếm sang Trung Quốc, Trung Quốc sẽ phải vật lộn để đáp ứng nhu cầu về đất hiếm nặng trong ngắn hạn”.
Không có gì ngạc nhiên khi Bắc Kinh đang tìm cách đa dạng hóa nguồn cung đất hiếm nặng của mình.
Theo David Merriman, có các mỏ IAC ở các quốc gia lân cận, bao gồm Malaysia và Lào, nơi một số dự án đã được thành lập với sự tham gia của Trung Quốc.
Tuy nhiên, ông lưu ý rằng các tiêu chuẩn về môi trường dự kiến sẽ cao hơn ở những quốc gia đó, điều này sẽ đặt ra thách thức cho những người khai thác đất hiếm.
Quyết định cắt giảm khai thác các nguyên tố đất hiếm nặng của Trung Quốc có thể là lời cảnh báo cho các quốc gia khác về chi phí phát triển các dự án như vậy. Một báo cáo của tập đoàn truyền thông Trung Quốc Caixin năm 2022 đã ghi lại cách các địa điểm hoạt động trước đây của IAC ở miền Nam Trung Quốc đã để lại nước độc hại và đất bị ô nhiễm, gây tổn hại đến sinh kế của nông dân địa phương.
Khai thác đất hiếm đã bùng nổ ở khu vực Kachin của Myanmar, khiến nơi đây trở thành nguồn cung cấp lớn nhất thế giới.
Tuy nhiên, trong những năm gần đây, bản thân Trung Quốc đã trở nên phụ thuộc vào nguồn cung đất hiếm từ một nguồn không ngờ tới: Myanmar.
Mặc dù Trung Quốc là nước sản xuất đất hiếm hàng đầu thế giới, nhưng nước này vẫn nhập khẩu nguyên liệu thô có chứa kim loại được thèm muốn từ nước ngoài.
Gracelin Baskaran, giám đốc Chương trình An ninh Khoáng sản quan trọng tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, nói với hãng tin CNBC rằng Myanmar chiếm khoảng 57% tổng lượng đất hiếm nhập khẩu của Trung Quốc vào năm ngoái.
Theo dữ liệu của Hải quan Trung Quốc, kim ngạch xuất khẩu đất hiếm của Myanmar sang Trung Quốc đã tăng đáng kể vào năm 2018 và đạt đỉnh gần 42.000 tấn vào năm 2023.
Gracelin Baskaran cho biết thêm rằng kim ngạch nhập khẩu từ Myanmar cũng đặc biệt cao về hàm lượng nguyên tố đất hiếm nặng, vốn thường ít có trong lớp vỏ trái đất, làm tăng giá trị và tình trạng khan hiếm của chúng.
"Sản lượng của Myanmar đã củng cố đáng kể vị thế thống lĩnh của Trung Quốc, trên thực tế đã trao cho Bắc Kinh quyền độc quyền trên thực tế đối với chuỗi cung ứng đất hiếm nặng toàn cầu ".
Myanmar đã trở thành nguồn cung cấp chính cho hai loại đất hiếm nặng rất được săn đón là dysprosi và terbi, đóng vai trò quan trọng trong sản xuất công nghệ cao, bao gồm cả trong lĩnh vực quốc phòng và quân sự, hàng không vũ trụ và năng lượng tái tạo.
"Động lực này đã tạo ra một chuỗi cung ứng trong đó hoạt động khai thác tập trung ở Myanmar, trong khi quá trình chế biến hạ nguồn và gia tăng giá trị chủ yếu được thực hiện ở Trung Quốc", Gracelin Baskaran cho biết.
Sản lượng khai thác mỏ đất hiếm của các nước trong năm 2023-2024.
Tại sao lại là Myanmar?
Myanmar là nơi có các mỏ có xu hướng chứa hàm lượng đất hiếm nặng cao hơn, David Merriman, giám đốc nghiên cứu tại Project Blue, nói với CNBC.
Các mỏ "đất sét hấp phụ ion" (ionic adsorption clay - IAC) được khai thác thông qua các phương pháp thẩm thấu áp dụng thuốc thử hóa học vào đất sét và điều đó đi kèm với chi phí môi trường cao.
Theo David Merriman, phần lớn các hoạt động khai thác IAC trên thế giới diễn ra ở miền Nam Trung Quốc vào đầu đến giữa những năm 2010. Nhưng khi Bắc Kinh bắt đầu thực hiện các biện pháp kiểm soát và tiêu chuẩn môi trường mới trong ngành công nghiệp đất hiếm, rất nhiều dự án trong số này đã bắt đầu đóng cửa.
David Merriman cho biết "Myanmar, đặc biệt là miền Bắc đất nước, được coi là một khu vực quan trọng có địa chất tương tự như nhiều khu vực mỏ IAC ở Trung Quốc".
"Bạn bắt đầu thấy sự phát triển khá nhanh chóng của các mỏ loại IAC mới trong Myanmar, về cơ bản là thay thế sản lượng trong nước của Trung Quốc. Có rất nhiều doanh nghiệp Trung Quốc tham gia vào quá trình phát triển các dự án IAC mới này".
Yue Wang, cố vấn cấp cao về đất hiếm tại Wood Mackenzie, chia sẻ với CNBC rằng đất hiếm do những người khai thác IAC này khai thác ở Myanmar sau đó được vận chuyển đến Trung Quốc chủ yếu dưới dạng "oxit đất hiếm" để chế biến và tinh chế thêm.
Năm 2024, một báo cáo từ Global Witness, một tổ chức phi lợi nhuận tập trung vào các vụ vi phạm môi trường và nhân quyền, cho biết Trung Quốc đã thực sự thuê ngoài phần lớn hoạt động khai thác đất hiếm của mình cho Myanmar "với cái giá khủng khiếp cho môi trường và cộng đồng địa phương".
Bùn đất hiếm được thu thập trong các ao cũng chứa nhiều hóa chất độc hại
Rủi ro về đất hiếm của Trung Quốc
Các chuyên gia cho biết việc Trung Quốc phụ thuộc vào Myanmar về đất hiếm cũng khiến nước này phải đối mặt với rủi ro về chuỗi cung ứng.
Theo nghiên cứu của Global Witness, hầu hết đất hiếm nặng từ Myanmar có nguồn gốc từ bang Kachin phía Bắc, giáp biên giới với Trung Quốc. Tuy nhiên, sau cuộc đảo chính quân sự bạo lực của Myanmar vào năm 2021, chính quyền quân sự đã phải vật lộn để duy trì quyền kiểm soát lãnh thổ này trong bối cảnh công chúng và các nhóm vũ trang phản đối.
“Myanmar là một khu vực pháp lý rủi ro để dựa vào, xét đến nội chiến đang diễn ra. Vào năm 2024, Quân đội Độc lập Kachin (KIA), một nhóm phiến quân vũ trang, đã chiếm giữ các địa điểm chịu trách nhiệm cho một nửa sản lượng đất hiếm nặng của thế giới”, Gracelin Baskaran của CSIS cho biết.
Kể từ vụ chiếm giữ, đã có báo cáo về tình trạng gián đoạn nguồn cung khiến giá một số loại đất hiếm nặng tăng đột biến. Theo báo cáo của Reuters, KIA đang tìm cách sử dụng các nguồn tài nguyên này làm đòn bẩy chống lại Bắc Kinh.
Dữ liệu hải quan Trung Quốc cho thấy, lượng oxit đất hiếm nhập khẩu từ Myanmar đã giảm hơn một phần ba trong năm tháng đầu năm so với cùng kỳ năm ngoái.
Xuất khẩu nguyên liệu đất hiếm của Myanmar sang Trung Quốc
David Merriman của Project Blue cho biết “Nếu Myanmar ngừng xuất khẩu toàn bộ nguồn cung cấp đất hiếm sang Trung Quốc, Trung Quốc sẽ phải vật lộn để đáp ứng nhu cầu về đất hiếm nặng trong ngắn hạn”.
Không có gì ngạc nhiên khi Bắc Kinh đang tìm cách đa dạng hóa nguồn cung đất hiếm nặng của mình.
Theo David Merriman, có các mỏ IAC ở các quốc gia lân cận, bao gồm Malaysia và Lào, nơi một số dự án đã được thành lập với sự tham gia của Trung Quốc.
Tuy nhiên, ông lưu ý rằng các tiêu chuẩn về môi trường dự kiến sẽ cao hơn ở những quốc gia đó, điều này sẽ đặt ra thách thức cho những người khai thác đất hiếm.
Quyết định cắt giảm khai thác các nguyên tố đất hiếm nặng của Trung Quốc có thể là lời cảnh báo cho các quốc gia khác về chi phí phát triển các dự án như vậy. Một báo cáo của tập đoàn truyền thông Trung Quốc Caixin năm 2022 đã ghi lại cách các địa điểm hoạt động trước đây của IAC ở miền Nam Trung Quốc đã để lại nước độc hại và đất bị ô nhiễm, gây tổn hại đến sinh kế của nông dân địa phương.
