Dũng Đỗ
Writer
Cuộc chiến pháp lý cao độ giữa Ủy ban Thương mại Liên bang Mỹ (FTC) và tập đoàn Meta (công ty mẹ của Facebook) đang diễn ra tại tòa án Washington D.C, với tâm điểm là lời khai kéo dài của CEO Mark Zuckerberg. Tuy nhiên, theo nhà báo Alex Heath của The Verge, người đã trực tiếp theo dõi phiên tòa, vụ kiện của chính phủ Mỹ, dù có thể xuất phát từ những lo ngại chính đáng về quyền lực của Meta, lại đang nhắm sai mục tiêu và không thực sự cắt nghĩa được nguồn gốc sức mạnh cốt lõi của gã khổng lồ mạng xã hội này.
Những điểm chính
Để chứng minh Meta độc quyền, FTC đã xây dựng một định nghĩa thị trường khá hẹp, gọi là "dịch vụ mạng xã hội cá nhân" (personal social networking services), chủ yếu tập trung vào việc kết nối bạn bè và gia đình. Theo định nghĩa này, FTC cho rằng đối thủ cạnh tranh của Meta chỉ bao gồm Snapchat và một mạng xã hội ít tên tuổi dựa trên blockchain là MeWe. Định nghĩa này "tiện lợi" giúp FTC xác lập vị thế độc quyền de facto cho Meta với khoảng 80% thị phần tại Mỹ.
Tuy nhiên, Alex Heath cho rằng định nghĩa này là "lố bịch". Bằng chứng là luật sư chính của FTC, Daniel Matheson, đã không hề hỏi Zuckerberg một câu nào về MeWe trong suốt 13 giờ thẩm vấn. Khi được luật sư của Meta hỏi, Zuckerberg thừa nhận ông còn chưa từng nghe đến MeWe trước khi vụ kiện diễn ra.
Trong khi đó, Zuckerberg liên tục phản bác định nghĩa hẹp này, cho rằng thị trường mạng xã hội rất "linh hoạt" và các đối thủ thực sự hiện nay bao gồm cả TikTok, YouTube, iMessage, X, Telegram... những nền tảng mà FTC đã loại ra khỏi định nghĩa của mình.
Bỏ qua "con voi trong phòng": Hiệu ứng mạng
Theo Heath, sai lầm lớn nhất của FTC là tập trung vào các thương vụ mua lại Instagram và WhatsApp từ hơn một thập kỷ trước trong một thị trường đã thay đổi hoàn toàn, mà lại lờ đi yếu tố then chốt tạo nên và duy trì sức mạnh của Meta: hiệu ứng mạng (network effects). Đây là nguyên tắc cơ bản: một mạng xã hội càng có nhiều người dùng, nó càng trở nên giá trị hơn với mỗi người dùng và càng khó bị thay thế hay cạnh tranh hơn.
Zuckerberg đã liên tục tận dụng hiệu ứng mạng để xây dựng đế chế của mình: dùng Facebook để phát triển Instagram, dùng hạ tầng chung để mở rộng quy mô WhatsApp (hiện có gần 3 tỷ người dùng), và gần đây nhất là dùng Instagram để kéo người dùng cho Threads. Chính Zuckerberg cũng thừa nhận tại tòa: "Nếu bất kỳ ứng dụng nào đủ lớn, nó đều có cơ hội mở rộng và làm những việc khác nhau".
Mặc dù việc tận dụng lợi thế từ thị trường này để lấn sân sang thị trường khác cũng có thể là một vấn đề chống độc quyền (như Google từng bị cáo buộc), nhưng bản chất của hiệu ứng mạng là một nguồn sức mạnh bền vững mà việc đơn thuần chia tách công ty có thể không giải quyết triệt để.
Chia tách có đủ không? Vấn đề về tính di động dữ liệu
Heath lập luận rằng, ngay cả khi FTC thắng kiện và buộc Meta phải bán Instagram, WhatsApp, điều đó có thể chỉ tạo ra sự cạnh tranh ngắn hạn. Để duy trì cạnh tranh lâu dài, cần phải giải quyết vấn đề cốt lõi của hiệu ứng mạng, có thể thông qua việc cho phép người dùng mang dữ liệu cá nhân của họ (hồ sơ, thậm chí danh sách bạn bè) sang các dịch vụ khác một cách dễ dàng.
Tuy nhiên, việc thực thi điều này là một "cơn ác mộng" về kỹ thuật, quyền riêng tư và pháp lý. Dù vậy, sự quan tâm của người dùng đối với các nền tảng phi tập trung như Bluesky hay giao thức ActivityPub (mà Threads của Meta cũng đã tham gia) cho thấy mong muốn về quyền kiểm soát dữ liệu và khả năng tương tác liên nền tảng là có thật.
Có thể thấy, phiên tòa FTC kiện Meta, dù chỉ mới bắt đầu, dường như đang đi chệch hướng. Bằng cách tập trung vào các thương vụ cũ và một định nghĩa thị trường gây tranh cãi, FTC đang bỏ lỡ cơ hội giải quyết các vấn đề nền tảng hơn về hiệu ứng mạng và tính di động dữ liệu – những yếu tố thực sự tạo nên sức mạnh và có thể củng cố vị thế độc quyền của Meta trong dài hạn. Nếu không giải quyết được gốc rễ này, ngay cả một chiến thắng pháp lý của FTC cũng có thể không mang lại hiệu quả cạnh tranh bền vững cho thị trường mạng xã hội.
Những điểm chính
- Bài phân tích của Alex Heath (The Verge) cho rằng vụ kiện chống độc quyền của FTC đang nhắm sai mục tiêu, không giải quyết được nguồn gốc sức mạnh thực sự của Meta.
- FTC bị chỉ trích vì sử dụng định nghĩa thị trường "mạng xã hội cá nhân" quá hẹp và "lố bịch" (chỉ gồm Snapchat, MeWe), bỏ qua các đối thủ lớn như TikTok, YouTube... và dựa vào đó để cáo buộc Meta độc quyền.
- Nguồn sức mạnh cốt lõi của Meta là hiệu ứng mạng (càng đông người dùng càng khó bị thay thế) bị FTC xem nhẹ; việc chia tách công ty có thể không đủ nếu không giải quyết vấn đề tính di động dữ liệu.
Để chứng minh Meta độc quyền, FTC đã xây dựng một định nghĩa thị trường khá hẹp, gọi là "dịch vụ mạng xã hội cá nhân" (personal social networking services), chủ yếu tập trung vào việc kết nối bạn bè và gia đình. Theo định nghĩa này, FTC cho rằng đối thủ cạnh tranh của Meta chỉ bao gồm Snapchat và một mạng xã hội ít tên tuổi dựa trên blockchain là MeWe. Định nghĩa này "tiện lợi" giúp FTC xác lập vị thế độc quyền de facto cho Meta với khoảng 80% thị phần tại Mỹ.
Tuy nhiên, Alex Heath cho rằng định nghĩa này là "lố bịch". Bằng chứng là luật sư chính của FTC, Daniel Matheson, đã không hề hỏi Zuckerberg một câu nào về MeWe trong suốt 13 giờ thẩm vấn. Khi được luật sư của Meta hỏi, Zuckerberg thừa nhận ông còn chưa từng nghe đến MeWe trước khi vụ kiện diễn ra.
Trong khi đó, Zuckerberg liên tục phản bác định nghĩa hẹp này, cho rằng thị trường mạng xã hội rất "linh hoạt" và các đối thủ thực sự hiện nay bao gồm cả TikTok, YouTube, iMessage, X, Telegram... những nền tảng mà FTC đã loại ra khỏi định nghĩa của mình.
Bỏ qua "con voi trong phòng": Hiệu ứng mạng
Theo Heath, sai lầm lớn nhất của FTC là tập trung vào các thương vụ mua lại Instagram và WhatsApp từ hơn một thập kỷ trước trong một thị trường đã thay đổi hoàn toàn, mà lại lờ đi yếu tố then chốt tạo nên và duy trì sức mạnh của Meta: hiệu ứng mạng (network effects). Đây là nguyên tắc cơ bản: một mạng xã hội càng có nhiều người dùng, nó càng trở nên giá trị hơn với mỗi người dùng và càng khó bị thay thế hay cạnh tranh hơn.
Zuckerberg đã liên tục tận dụng hiệu ứng mạng để xây dựng đế chế của mình: dùng Facebook để phát triển Instagram, dùng hạ tầng chung để mở rộng quy mô WhatsApp (hiện có gần 3 tỷ người dùng), và gần đây nhất là dùng Instagram để kéo người dùng cho Threads. Chính Zuckerberg cũng thừa nhận tại tòa: "Nếu bất kỳ ứng dụng nào đủ lớn, nó đều có cơ hội mở rộng và làm những việc khác nhau".
Mặc dù việc tận dụng lợi thế từ thị trường này để lấn sân sang thị trường khác cũng có thể là một vấn đề chống độc quyền (như Google từng bị cáo buộc), nhưng bản chất của hiệu ứng mạng là một nguồn sức mạnh bền vững mà việc đơn thuần chia tách công ty có thể không giải quyết triệt để.
Chia tách có đủ không? Vấn đề về tính di động dữ liệu
Heath lập luận rằng, ngay cả khi FTC thắng kiện và buộc Meta phải bán Instagram, WhatsApp, điều đó có thể chỉ tạo ra sự cạnh tranh ngắn hạn. Để duy trì cạnh tranh lâu dài, cần phải giải quyết vấn đề cốt lõi của hiệu ứng mạng, có thể thông qua việc cho phép người dùng mang dữ liệu cá nhân của họ (hồ sơ, thậm chí danh sách bạn bè) sang các dịch vụ khác một cách dễ dàng.
Tuy nhiên, việc thực thi điều này là một "cơn ác mộng" về kỹ thuật, quyền riêng tư và pháp lý. Dù vậy, sự quan tâm của người dùng đối với các nền tảng phi tập trung như Bluesky hay giao thức ActivityPub (mà Threads của Meta cũng đã tham gia) cho thấy mong muốn về quyền kiểm soát dữ liệu và khả năng tương tác liên nền tảng là có thật.
Có thể thấy, phiên tòa FTC kiện Meta, dù chỉ mới bắt đầu, dường như đang đi chệch hướng. Bằng cách tập trung vào các thương vụ cũ và một định nghĩa thị trường gây tranh cãi, FTC đang bỏ lỡ cơ hội giải quyết các vấn đề nền tảng hơn về hiệu ứng mạng và tính di động dữ liệu – những yếu tố thực sự tạo nên sức mạnh và có thể củng cố vị thế độc quyền của Meta trong dài hạn. Nếu không giải quyết được gốc rễ này, ngay cả một chiến thắng pháp lý của FTC cũng có thể không mang lại hiệu quả cạnh tranh bền vững cho thị trường mạng xã hội.
