Hoàng Khang
Writer
- Sử dụng chức năng
- Mục lục Xem nhanh
Từng được mệnh danh là "kỳ quan thứ 8" của ngành hàng không nhờ công nghệ siêu thanh tiên tiến, Concorde đã không thể có một vòng đời thành công như những lời ca tụng ban đầu.
Ngày 25/7/2000, một chiếc Concorde bốc cháy gần Paris, cướp đi sinh mạng của 113 người. Vụ tai nạn này, dù bi thảm, chỉ là một phần trong chuỗi những khó khăn và thất bại mà chiếc máy bay siêu thanh thương mại đầu tiên và duy nhất trên thế giới này phải đối mặt. Với vận tốc tối đa 2.200 km/h, gấp hơn hai lần máy bay thông thường, Concorde hứa hẹn tiết kiệm thời gian đáng kể trên các đường bay huyết mạch giữa châu Âu và Mỹ.
Khởi đầu gian nan từ sự hợp tác bất ngờ
Concorde không phải là một dự án được lên kế hoạch một cách suôn sẻ, mà là kết quả của sự hợp tác bất ngờ giữa Anh và Pháp vào thập niên 1960. Công ty BAC của Anh và tập đoàn Sud Aviation của Pháp, cả hai đều đang nghiên cứu chế tạo máy bay siêu thanh, đã gặp phải những trở ngại riêng. Pháp gặp khó khăn về động cơ, trong khi Anh lại sở hữu công nghệ động cơ phù hợp. Viễn cảnh hợp tác sản xuất chung đã thúc đẩy hai bên bắt tay, nhưng cũng từ đó nảy sinh nhiều vấn đề.
Sự bất đồng giữa hai bên sớm xuất hiện. Một kỹ sư người Pháp, vốn là cựu phi công lái máy bay trinh sát, đã đề xuất trang bị màn hình hiển thị bản đồ di chuyển trong buồng lái – một thiết bị thiết yếu cho máy bay do thám. Tuy nhiên, phía Anh đã kiên quyết phản đối, cho rằng Concorde là máy bay thương mại và chủ yếu hoạt động trên biển.
Giai đoạn thử nghiệm ban đầu cũng gặp nhiều khó khăn. Với chỉ hai buồng lái giả lập, một ở Pháp và một ở Anh, nhưng hệ thống mô phỏng ở Anh lại có chất lượng thấp, không thể tái hiện đầy đủ các tình huống. Điều này buộc các phi công Anh phải thực hành bằng máy bay thật, gây tốn kém thời gian, tiền bạc và công sức, đặc biệt là khi luyện tập các tình huống phức tạp như hạ cánh khi hỏng một hoặc hai động cơ. Vượt qua tất cả những khó khăn đó, Concorde đã làm nên lịch sử khi trở thành máy bay siêu thanh thương mại duy nhất.
"Cỗ máy thời gian" và những bất tiện
Tốc độ vượt trội của Concorde đồng nghĩa với việc tiết kiệm thời gian, và thời gian là tiền bạc. Với giá vé đắt đỏ, khách hàng của Concorde chủ yếu là giới doanh nhân. Ví dụ, chặng bay khứ hồi London Heathrow – New York John F. Kennedy có giá 19.000 USD (theo tỷ giá hiện tại), giúp hành khách tiết kiệm được khoảng ba tiếng so với máy bay Boeing 747. Trên tuyến đường bay quan trọng kết nối hai trung tâm tài chính hàng đầu thế giới, ba giờ tiết kiệm đó có thể mang lại những hợp đồng trị giá hàng triệu đô la.
Tuy nhiên, chính tốc độ quá nhanh cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến sự suy tàn của Concorde, chứ không chỉ riêng vụ tai nạn ở Paris. Để đạt tốc độ siêu thanh, Concorde được thiết kế với nhiều tiêu chuẩn đặc biệt. Thân máy bay thuôn dài để tối ưu khí động học, nhưng lại khiến nội thất trở nên chật chội. Nhiều hành khách phàn nàn về ghế ngồi quá nhỏ và trần cabin thấp, khiến những người cao trên 1,8 m phải khom người khi di chuyển.
Không gian bên trong Concorde khá tù túng, thậm chí thiếu chỗ để hành lý. Trong những chuyến bay vắng khách, hành khách thường tập trung lên phía trước, phần khoang sau được tận dụng để chứa hành lý. Trong những chuyến bay đông khách, hành lý phải được gửi kèm theo một chuyến bay 747 khác để đảm bảo đến nơi cùng ngày với hành khách. Bù lại, hành khách của Concorde được phục vụ như những bậc đế vương với rượu hảo hạng và trứng cá muối Caviar.
Thảm họa thương mại và những yếu tố khách quan
Bên cạnh những ưu điểm về tốc độ, Concorde còn mang theo những bài toán kinh tế nan giải. Chi phí đầu tư khổng lồ để đạt được vận tốc 2.200 km/h đã khiến dự án bị đội vốn lên gấp bảy lần so với ước tính ban đầu. Đây là một trong những nguyên nhân chính, kết hợp với những yếu tố khách quan khác, đã đẩy Concorde vào chuỗi bi kịch và trở thành một thảm họa thương mại.
Ban đầu, liên doanh Anh - Pháp dự kiến bán được 350 máy bay. Các hãng hàng không lớn như Pan American, United, Qantas… đã dự định đặt hàng tổng cộng khoảng 100 chiếc. Tuy nhiên, cùng thời điểm Concorde đang trong giai đoạn thử nghiệm, Mỹ cũng nghiên cứu chế tạo máy bay siêu thanh. Việc dự án này bị hủy bỏ vào năm 1971 do đội vốn quá lớn đã làm dấy lên những nghi ngờ về số phận tương tự của Concorde. Chi phí mỗi chiếc Concorde được cho là lên tới 60 triệu USD, trong khi con số ban đầu chỉ là dưới 20 triệu USD. Kết quả là chỉ trong năm 1973, Concorde đã bị hủy 39 đơn hàng.
Năm 1973 cũng chứng kiến sự bùng nổ giá dầu. Vận tốc kinh hoàng của Concorde đòi hỏi loại động cơ đặc biệt, tiêu thụ nhiên liệu rất lớn. Giá dầu tăng đột biến gấp bốn lần vào năm 1973 và tiếp tục tăng lên gấp bảy lần vào cuối thập kỷ. Tại sân bay Heathrow, chỉ cần lăn bánh từ nhà ga T4 ra đường băng, Concorde đã tiêu thụ lượng xăng tương đương một chiếc A320 bay từ London đến Paris. Chuyến bay từ London đến New York tiêu thụ hơn 100 tấn nhiên liệu, so với chỉ 44 tấn của Boeing 777.
Tiếng ồn động cơ của Concorde cũng là một vấn đề nghiêm trọng. Dù cách Heathrow 40 km, cư dân ở Reading vẫn không thể nói chuyện mỗi khi Concorde cất cánh. Khi đạt tốc độ 1.225 km/h, máy bay tạo ra tiếng nổ siêu thanh (Sonic Boom), gây hoảng sợ cho người dân dưới mặt đất và được cho là có thể làm vỡ cửa kính. Chính quyền đảo Azores từng kiện Air France vì cho rằng Sonic Boom từ Concorde gây ra động đất.
Sonic Boom đã trở thành "cơn ác mộng" của Concorde, khiến nhiều quốc gia cấm máy bay này bay qua không phận của họ. Điều này khiến khách hàng tiếp tục hủy đơn hàng, vì mục tiêu bay đến Mỹ trở nên khó khăn. Nhà sản xuất đã cố gắng tăng tầm bay cho Concorde, nhưng điều này lại gây lo ngại cho các hãng hàng không về hiệu quả khai thác.
Nỗ lực "giải cứu" Concorde cũng gặp nhiều trở ngại. Singapore Airlines đã thuê ướt năm chiếc trong bốn năm, nhưng không thành công do thiếu phi công và năng lực bảo dưỡng tại Heathrow bị quá tải. Cuối cùng, chỉ một chiếc được cho thuê. Các nhà tiếp thị đã phải tìm đến Philippines, đưa Đệ Nhất phu nhân Imelda Marcos lên Concorde bay đến Hong Kong để mua sắm, nhưng nỗ lực này cũng thất bại do hành lý cồng kềnh khó được cố định trong khoang hành lý chật chội.
Kết cục buồn cho một biểu tượng
Cuối cùng, 16/18 hãng hàng không đã hủy đơn đặt hàng Concorde, chỉ còn British Airways và Air France tiếp tục sử dụng 14 chiếc. Nếu tính cả máy bay thử nghiệm, chỉ có 20 chiếc Concorde được sản xuất, so với mục tiêu ban đầu là 350 chiếc.
British Airways và Air France, do áp lực chính trị, đã buộc phải sử dụng Concorde. British Airways từng tìm cách thoái thác do lo ngại về Sonic Boom và tính kinh tế thấp, nhưng thỏa thuận hợp tác giữa Anh và Pháp quy định cả hai nước phải cùng vận hành Concorde.
Việc khai thác Concorde cũng gặp nhiều khó khăn. British Airways phải khai thác tuyến bay đến Bahrain, chủ yếu do có đoạn bay qua Biển Đỏ để Concorde bay siêu thanh. Air France phải khai thác tuyến bay đến Rio de Janeiro. Tuyến bay vàng đến New York ban đầu bị cấm do vấn đề tiếng ồn.
Năm 1980, nhờ những nỗ lực giảm trọng lượng và kỹ thuật bay đặc biệt, Concorde mới được phép hoạt động tại sân bay John F. Kennedy ở New York. Tuy nhiên, hiệu quả khai thác của Air France luôn thấp hơn British Airways do những yếu tố chính trị.
Vụ tai nạn năm 2000 và hệ lụy
Năm 2000, một thảm kịch đã giáng xuống Concorde khi một chiếc máy bay của Air France gặp nạn do cán phải một mảnh kim loại trên đường băng trong lúc cất cánh. Vụ việc khiến lốp máy bay bị nổ, mảnh vỡ văng vào thùng nhiên liệu, gây chập điện và làm hỏng động cơ, dẫn đến tai nạn khiến 113 người thiệt mạng. Tai nạn này đã khiến Concorde phải tạm ngừng bay trong một năm.
Ngay sau khi được cấp phép bay trở lại, chỉ vài tiếng sau chuyến bay kiểm tra, vụ khủng bố 11/9 xảy ra, gây chấn động toàn cầu và tạo ra cuộc khủng hoảng nghiêm trọng trong ngành hàng không. Hành khách mất niềm tin vào việc di chuyển bằng máy bay, giáng một đòn mạnh vào hy vọng hồi sinh của Concorde.
Những yếu tố kết liễu Concorde
Nhiều yếu tố đã góp phần vào sự kết thúc của Concorde. Máy bay ngày càng trở nên già cỗi, tốn kém chi phí bảo trì và vận hành. Vấn đề môi trường, đặc biệt là lo ngại về ảnh hưởng của Concorde đến tầng ozone do độ cao bay, cũng bị đưa ra tranh luận. Bên cạnh đó, Concorde vốn kén khách, chỉ phục vụ một phân khúc nhỏ, và thị trường hàng không suy thoái sau sự kiện 11/9 càng ******** hình thêm khó khăn.
Những rắc rối chính trị cũng đóng một vai trò quan trọng. Airbus ngày càng thờ ơ với Concorde, đặc biệt là khi tập trung vào dự án A380. Air France tỏ ra không mặn mà với việc tiếp tục khai thác Concorde, một phần do cần tập trung vào việc sáp nhập với KLM. Trong khi đó, British Airways vẫn nỗ lực đầu tư nâng cấp Concorde với hy vọng kéo dài thời gian sử dụng, nhưng lại bị ràng buộc bởi thỏa thuận với Pháp. Khi Airbus ngừng cung cấp phụ tùng theo yêu cầu của chính phủ Pháp, British Airways cũng buộc phải ngừng khai thác Concorde.
Sự ra đời của Skype, ứng dụng gọi video, cũng ảnh hưởng đến nhu cầu gặp mặt trực tiếp của giới doanh nhân, một trong những khách hàng chính của Concorde.
Cuối cùng, vào năm 2003, cả Air France và British Airways đều chính thức ngừng khai thác Concorde.
Di sản còn mãi
Ngày nay, những chiếc Concorde được trưng bày tại các bảo tàng trên khắp thế giới, như một biểu tượng của sự tiên phong và tham vọng trong ngành hàng không. Dù không thành công về mặt thương mại, Concorde vẫn là một cột mốc quan trọng, một minh chứng cho khả năng chinh phục tốc độ siêu thanh trong lĩnh vực hàng không dân dụng.
Ngày 25/7/2000, một chiếc Concorde bốc cháy gần Paris, cướp đi sinh mạng của 113 người. Vụ tai nạn này, dù bi thảm, chỉ là một phần trong chuỗi những khó khăn và thất bại mà chiếc máy bay siêu thanh thương mại đầu tiên và duy nhất trên thế giới này phải đối mặt. Với vận tốc tối đa 2.200 km/h, gấp hơn hai lần máy bay thông thường, Concorde hứa hẹn tiết kiệm thời gian đáng kể trên các đường bay huyết mạch giữa châu Âu và Mỹ.
Khởi đầu gian nan từ sự hợp tác bất ngờ
Concorde không phải là một dự án được lên kế hoạch một cách suôn sẻ, mà là kết quả của sự hợp tác bất ngờ giữa Anh và Pháp vào thập niên 1960. Công ty BAC của Anh và tập đoàn Sud Aviation của Pháp, cả hai đều đang nghiên cứu chế tạo máy bay siêu thanh, đã gặp phải những trở ngại riêng. Pháp gặp khó khăn về động cơ, trong khi Anh lại sở hữu công nghệ động cơ phù hợp. Viễn cảnh hợp tác sản xuất chung đã thúc đẩy hai bên bắt tay, nhưng cũng từ đó nảy sinh nhiều vấn đề.
Sự bất đồng giữa hai bên sớm xuất hiện. Một kỹ sư người Pháp, vốn là cựu phi công lái máy bay trinh sát, đã đề xuất trang bị màn hình hiển thị bản đồ di chuyển trong buồng lái – một thiết bị thiết yếu cho máy bay do thám. Tuy nhiên, phía Anh đã kiên quyết phản đối, cho rằng Concorde là máy bay thương mại và chủ yếu hoạt động trên biển.
Giai đoạn thử nghiệm ban đầu cũng gặp nhiều khó khăn. Với chỉ hai buồng lái giả lập, một ở Pháp và một ở Anh, nhưng hệ thống mô phỏng ở Anh lại có chất lượng thấp, không thể tái hiện đầy đủ các tình huống. Điều này buộc các phi công Anh phải thực hành bằng máy bay thật, gây tốn kém thời gian, tiền bạc và công sức, đặc biệt là khi luyện tập các tình huống phức tạp như hạ cánh khi hỏng một hoặc hai động cơ. Vượt qua tất cả những khó khăn đó, Concorde đã làm nên lịch sử khi trở thành máy bay siêu thanh thương mại duy nhất.
"Cỗ máy thời gian" và những bất tiện
Tốc độ vượt trội của Concorde đồng nghĩa với việc tiết kiệm thời gian, và thời gian là tiền bạc. Với giá vé đắt đỏ, khách hàng của Concorde chủ yếu là giới doanh nhân. Ví dụ, chặng bay khứ hồi London Heathrow – New York John F. Kennedy có giá 19.000 USD (theo tỷ giá hiện tại), giúp hành khách tiết kiệm được khoảng ba tiếng so với máy bay Boeing 747. Trên tuyến đường bay quan trọng kết nối hai trung tâm tài chính hàng đầu thế giới, ba giờ tiết kiệm đó có thể mang lại những hợp đồng trị giá hàng triệu đô la.
Tuy nhiên, chính tốc độ quá nhanh cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến sự suy tàn của Concorde, chứ không chỉ riêng vụ tai nạn ở Paris. Để đạt tốc độ siêu thanh, Concorde được thiết kế với nhiều tiêu chuẩn đặc biệt. Thân máy bay thuôn dài để tối ưu khí động học, nhưng lại khiến nội thất trở nên chật chội. Nhiều hành khách phàn nàn về ghế ngồi quá nhỏ và trần cabin thấp, khiến những người cao trên 1,8 m phải khom người khi di chuyển.
Không gian bên trong Concorde khá tù túng, thậm chí thiếu chỗ để hành lý. Trong những chuyến bay vắng khách, hành khách thường tập trung lên phía trước, phần khoang sau được tận dụng để chứa hành lý. Trong những chuyến bay đông khách, hành lý phải được gửi kèm theo một chuyến bay 747 khác để đảm bảo đến nơi cùng ngày với hành khách. Bù lại, hành khách của Concorde được phục vụ như những bậc đế vương với rượu hảo hạng và trứng cá muối Caviar.
Thảm họa thương mại và những yếu tố khách quan
Bên cạnh những ưu điểm về tốc độ, Concorde còn mang theo những bài toán kinh tế nan giải. Chi phí đầu tư khổng lồ để đạt được vận tốc 2.200 km/h đã khiến dự án bị đội vốn lên gấp bảy lần so với ước tính ban đầu. Đây là một trong những nguyên nhân chính, kết hợp với những yếu tố khách quan khác, đã đẩy Concorde vào chuỗi bi kịch và trở thành một thảm họa thương mại.
Ban đầu, liên doanh Anh - Pháp dự kiến bán được 350 máy bay. Các hãng hàng không lớn như Pan American, United, Qantas… đã dự định đặt hàng tổng cộng khoảng 100 chiếc. Tuy nhiên, cùng thời điểm Concorde đang trong giai đoạn thử nghiệm, Mỹ cũng nghiên cứu chế tạo máy bay siêu thanh. Việc dự án này bị hủy bỏ vào năm 1971 do đội vốn quá lớn đã làm dấy lên những nghi ngờ về số phận tương tự của Concorde. Chi phí mỗi chiếc Concorde được cho là lên tới 60 triệu USD, trong khi con số ban đầu chỉ là dưới 20 triệu USD. Kết quả là chỉ trong năm 1973, Concorde đã bị hủy 39 đơn hàng.
Năm 1973 cũng chứng kiến sự bùng nổ giá dầu. Vận tốc kinh hoàng của Concorde đòi hỏi loại động cơ đặc biệt, tiêu thụ nhiên liệu rất lớn. Giá dầu tăng đột biến gấp bốn lần vào năm 1973 và tiếp tục tăng lên gấp bảy lần vào cuối thập kỷ. Tại sân bay Heathrow, chỉ cần lăn bánh từ nhà ga T4 ra đường băng, Concorde đã tiêu thụ lượng xăng tương đương một chiếc A320 bay từ London đến Paris. Chuyến bay từ London đến New York tiêu thụ hơn 100 tấn nhiên liệu, so với chỉ 44 tấn của Boeing 777.
Tiếng ồn động cơ của Concorde cũng là một vấn đề nghiêm trọng. Dù cách Heathrow 40 km, cư dân ở Reading vẫn không thể nói chuyện mỗi khi Concorde cất cánh. Khi đạt tốc độ 1.225 km/h, máy bay tạo ra tiếng nổ siêu thanh (Sonic Boom), gây hoảng sợ cho người dân dưới mặt đất và được cho là có thể làm vỡ cửa kính. Chính quyền đảo Azores từng kiện Air France vì cho rằng Sonic Boom từ Concorde gây ra động đất.
Sonic Boom đã trở thành "cơn ác mộng" của Concorde, khiến nhiều quốc gia cấm máy bay này bay qua không phận của họ. Điều này khiến khách hàng tiếp tục hủy đơn hàng, vì mục tiêu bay đến Mỹ trở nên khó khăn. Nhà sản xuất đã cố gắng tăng tầm bay cho Concorde, nhưng điều này lại gây lo ngại cho các hãng hàng không về hiệu quả khai thác.
Nỗ lực "giải cứu" Concorde cũng gặp nhiều trở ngại. Singapore Airlines đã thuê ướt năm chiếc trong bốn năm, nhưng không thành công do thiếu phi công và năng lực bảo dưỡng tại Heathrow bị quá tải. Cuối cùng, chỉ một chiếc được cho thuê. Các nhà tiếp thị đã phải tìm đến Philippines, đưa Đệ Nhất phu nhân Imelda Marcos lên Concorde bay đến Hong Kong để mua sắm, nhưng nỗ lực này cũng thất bại do hành lý cồng kềnh khó được cố định trong khoang hành lý chật chội.
Kết cục buồn cho một biểu tượng
Cuối cùng, 16/18 hãng hàng không đã hủy đơn đặt hàng Concorde, chỉ còn British Airways và Air France tiếp tục sử dụng 14 chiếc. Nếu tính cả máy bay thử nghiệm, chỉ có 20 chiếc Concorde được sản xuất, so với mục tiêu ban đầu là 350 chiếc.
British Airways và Air France, do áp lực chính trị, đã buộc phải sử dụng Concorde. British Airways từng tìm cách thoái thác do lo ngại về Sonic Boom và tính kinh tế thấp, nhưng thỏa thuận hợp tác giữa Anh và Pháp quy định cả hai nước phải cùng vận hành Concorde.
Việc khai thác Concorde cũng gặp nhiều khó khăn. British Airways phải khai thác tuyến bay đến Bahrain, chủ yếu do có đoạn bay qua Biển Đỏ để Concorde bay siêu thanh. Air France phải khai thác tuyến bay đến Rio de Janeiro. Tuyến bay vàng đến New York ban đầu bị cấm do vấn đề tiếng ồn.
Năm 1980, nhờ những nỗ lực giảm trọng lượng và kỹ thuật bay đặc biệt, Concorde mới được phép hoạt động tại sân bay John F. Kennedy ở New York. Tuy nhiên, hiệu quả khai thác của Air France luôn thấp hơn British Airways do những yếu tố chính trị.
Vụ tai nạn năm 2000 và hệ lụy
Năm 2000, một thảm kịch đã giáng xuống Concorde khi một chiếc máy bay của Air France gặp nạn do cán phải một mảnh kim loại trên đường băng trong lúc cất cánh. Vụ việc khiến lốp máy bay bị nổ, mảnh vỡ văng vào thùng nhiên liệu, gây chập điện và làm hỏng động cơ, dẫn đến tai nạn khiến 113 người thiệt mạng. Tai nạn này đã khiến Concorde phải tạm ngừng bay trong một năm.
Ngay sau khi được cấp phép bay trở lại, chỉ vài tiếng sau chuyến bay kiểm tra, vụ khủng bố 11/9 xảy ra, gây chấn động toàn cầu và tạo ra cuộc khủng hoảng nghiêm trọng trong ngành hàng không. Hành khách mất niềm tin vào việc di chuyển bằng máy bay, giáng một đòn mạnh vào hy vọng hồi sinh của Concorde.
Những yếu tố kết liễu Concorde
Nhiều yếu tố đã góp phần vào sự kết thúc của Concorde. Máy bay ngày càng trở nên già cỗi, tốn kém chi phí bảo trì và vận hành. Vấn đề môi trường, đặc biệt là lo ngại về ảnh hưởng của Concorde đến tầng ozone do độ cao bay, cũng bị đưa ra tranh luận. Bên cạnh đó, Concorde vốn kén khách, chỉ phục vụ một phân khúc nhỏ, và thị trường hàng không suy thoái sau sự kiện 11/9 càng ******** hình thêm khó khăn.
Những rắc rối chính trị cũng đóng một vai trò quan trọng. Airbus ngày càng thờ ơ với Concorde, đặc biệt là khi tập trung vào dự án A380. Air France tỏ ra không mặn mà với việc tiếp tục khai thác Concorde, một phần do cần tập trung vào việc sáp nhập với KLM. Trong khi đó, British Airways vẫn nỗ lực đầu tư nâng cấp Concorde với hy vọng kéo dài thời gian sử dụng, nhưng lại bị ràng buộc bởi thỏa thuận với Pháp. Khi Airbus ngừng cung cấp phụ tùng theo yêu cầu của chính phủ Pháp, British Airways cũng buộc phải ngừng khai thác Concorde.
Sự ra đời của Skype, ứng dụng gọi video, cũng ảnh hưởng đến nhu cầu gặp mặt trực tiếp của giới doanh nhân, một trong những khách hàng chính của Concorde.
Cuối cùng, vào năm 2003, cả Air France và British Airways đều chính thức ngừng khai thác Concorde.
Di sản còn mãi
Ngày nay, những chiếc Concorde được trưng bày tại các bảo tàng trên khắp thế giới, như một biểu tượng của sự tiên phong và tham vọng trong ngành hàng không. Dù không thành công về mặt thương mại, Concorde vẫn là một cột mốc quan trọng, một minh chứng cho khả năng chinh phục tốc độ siêu thanh trong lĩnh vực hàng không dân dụng.
