Khôi Nguyên
Writer
Trung Quốc, từng được mệnh danh là "công xưởng của thế giới" nhờ nguồn lao động giá rẻ dồi dào, đang trải qua một quá trình chuyển đổi đầy đau đớn. Các nhà máy sản xuất ở phân khúc thấp đang phải đối mặt với áp lực cạnh tranh gay gắt từ các nước Đông Nam Á, nhu cầu nội địa suy yếu và chi phí lao động tăng cao, buộc họ phải lựa chọn giữa tự động hóa hoặc biến mất.
Những điểm chính:
Cách đây một thập kỷ, nhà máy giày của ông Zhou Yousheng ở tỉnh Quảng Đông có tới hơn 100 công nhân. Nhưng giờ đây, con số đó chỉ còn chưa đến 20 người. "Tương lai sẽ rất ảm đạm và vô vọng nếu chúng ta cứ tiếp tục như thế này," ông Zhou nói. "Sẽ rất khó để quay trở lại như trước đây."
Câu chuyện của ông Zhou không phải là cá biệt. Nhiều nhà máy sản xuất thâm dụng lao động khác trên khắp Trung Quốc cũng đang phải đối mặt với tình trạng tương tự. Thị phần xuất khẩu giày dép toàn cầu của Trung Quốc đã giảm 10 điểm phần trăm trong thập kỷ qua.
Sản xuất giá rẻ 'thất thế', hàng triệu việc làm biến mất
Các nhà máy ở phân khúc sản xuất thấp đang đứng trước tình thế tiến thoái lưỡng nan: hoặc đầu tư vào tự động hóa, hoặc dần dần biến mất khỏi thị trường. Kết quả là một sự chuyển dịch đau đớn, khiến hàng triệu công nhân, đặc biệt là những người lớn tuổi và có kỹ năng thấp, rơi vào cảnh khốn cùng.
Phân tích 12 ngành sản xuất thâm dụng lao động từ năm 2011 đến năm 2019 của các học giả tại các trường đại học Trung Quốc cho thấy, số việc làm trung bình đã giảm khoảng 14%, tương đương gần 4 triệu việc làm. Riêng ngành dệt may, số vị trí việc làm đã giảm tới 40%.
Một phân tích khác của Financial Times với cùng 12 lĩnh vực này trong giai đoạn 2019-2023 cũng cho thấy có thêm 3,4 triệu việc làm bị mất.
"Trung Quốc đã khai thác lợi thế trong những thập kỷ gần đây với lực lượng lao động dồi dào," Frederic Neumann, chuyên gia kinh tế trưởng khu vực Châu Á tại HSBC, cho biết. "Tuy nhiên, trò chơi đó đã kết thúc."
Nguy cơ 'cú sốc Trung Quốc' ngược và bài học từ phương Tây
Theo nhiều cách, Bắc Kinh có nguy cơ phải trải qua "cú sốc Trung Quốc" ngược, tương tự như những gì các quốc gia phương Tây đã trải qua khi Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) vào đầu những năm 2000. Khi đó, các đơn hàng đã di chuyển hàng loạt từ các trung tâm sản xuất đắt đỏ ở phương Tây sang các nhà máy giá rẻ tại Trung Quốc.
Các quốc gia phương Tây đã vượt qua cú sốc này một phần bằng cách phát triển nền kinh tế dựa trên tiêu dùng và các ngành dịch vụ. Tuy nhiên, đối với Trung Quốc, việc chuyển đổi có thể sẽ khó khăn hơn, đặc biệt là đối với những người lao động nhập cư có kỹ năng thấp.
Gordon Hanson, giáo sư tại Trường Harvard Kennedy, chỉ ra ví dụ về Martinsville (Virginia, Mỹ), từng là "thủ phủ áo len của thế giới". Vào năm 1990, 45% người lớn trong độ tuổi lao động ở đây tham gia vào sản xuất. Nhưng sau đó, phần lớn công việc đã biến mất vì thị trấn không thể tái định vị nền kinh tế.
Đông Nam Á trỗi dậy, nhưng sản xuất ở Trung Quốc chưa 'chết'
Trong khi Trung Quốc gặp khó khăn ở phân khúc sản xuất giá rẻ, các quốc gia Đông Nam Á lại đang trỗi dậy mạnh mẽ. Cả các công ty Trung Quốc và khách hàng toàn cầu đều đang đẩy nhanh nỗ lực chuyển dịch chuỗi cung ứng sang các trung tâm sản xuất mới.
Theo McKinsey, xuất khẩu từ Việt Nam và Indonesia đạt tốc độ tăng trưởng kép hàng năm lần lượt là 8,2% và 12,3% trong giai đoạn 2019-2023. Hai quốc gia này đã tạo thêm 10 triệu việc làm trong lĩnh vực sản xuất kể từ năm 2011.
Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là ngành sản xuất ở Trung Quốc đã "chết". Tại một nhà máy ở Phiên Ngung, ngoại ô Quảng Châu, robot và con người làm việc đồng bộ để sản xuất ra những chiếc xe điện Aion (thuộc tập đoàn nhà nước GAC) mới cứ sau 53 giây.
Trung Quốc hướng tới 'lực lượng sản xuất mới'
Các nhà máy tiên tiến như của GAC Aion là ví dụ cho tầm nhìn của Bắc Kinh về "lực lượng sản xuất mới": máy móc công nghệ cao được điều hành bởi các hệ thống thông minh, sản xuất ra các sản phẩm tiên tiến. Tỷ lệ tự động hóa chung tại nhà máy Aion là khoảng 40%.
Thách thức về nhân khẩu học và tương lai tự động hóa
Sự suy giảm dân số và sự miễn cưỡng của thế hệ trẻ có trình độ học vấn cao đối với các công việc chân tay đang khiến nhiều nhà máy ở Trung Quốc gặp khó khăn trong việc tuyển dụng công nhân.
Dân số trong độ tuổi lao động của Trung Quốc đạt đỉnh hơn 900 triệu người vào năm 2011, nhưng dự kiến sẽ giảm gần 25% vào giữa thế kỷ này.
Trong bối cảnh đó, các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc coi tự động hóa và robot là điều bắt buộc để duy trì năng lực sản xuất dài hạn. Nếu không tự động hóa ngay bây giờ, ngay cả sản xuất tiên tiến cũng có nguy cơ bị các quốc gia đối thủ vượt mặt.
Tuy nhiên, tự động hóa chắc chắn sẽ thay thế những lao động không thể thích nghi. "Chúng tôi hoàn toàn nhận thức được rằng với sự phát triển của ngành công nghệ hiện tại, có khả năng gia tăng tình trạng thất nghiệp trong các ngành công nghiệp truyền thống," một chuyên gia Trung Quốc nói.
Trung Quốc đang trải qua một quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế đầy thách thức. Sự suy giảm của ngành sản xuất giá rẻ, sự trỗi dậy của tự động hóa và robot, cùng với những thay đổi về nhân khẩu học, đang tạo ra những tác động sâu sắc đến thị trường lao động và vị thế của Trung Quốc trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Các quốc gia Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam, đang có cơ hội lớn để thu hút đầu tư và việc làm từ sự chuyển dịch này.
Những điểm chính:
- Ngành sản xuất giá rẻ, thâm dụng lao động của Trung Quốc đang suy giảm do cạnh tranh từ Đông Nam Á và nhu cầu nội địa yếu.
- Hàng triệu việc làm trong các ngành như dệt may, đồ gia dụng, đồ chơi... đã biến mất, thay thế bằng tự động hóa và robot.
- Chính phủ Trung Quốc đang thúc đẩy "lực lượng sản xuất mới", tập trung vào công nghệ cao và sản xuất thông minh.
- Sự chuyển dịch này gây ra khó khăn cho lao động lớn tuổi, kỹ năng thấp, đối mặt nguy cơ thất nghiệp.
- Việt Nam và Indonesia là những nước hưởng lợi chính từ sự dịch chuyển sản xuất, tạo ra hàng triệu việc làm mới.
Cách đây một thập kỷ, nhà máy giày của ông Zhou Yousheng ở tỉnh Quảng Đông có tới hơn 100 công nhân. Nhưng giờ đây, con số đó chỉ còn chưa đến 20 người. "Tương lai sẽ rất ảm đạm và vô vọng nếu chúng ta cứ tiếp tục như thế này," ông Zhou nói. "Sẽ rất khó để quay trở lại như trước đây."
Câu chuyện của ông Zhou không phải là cá biệt. Nhiều nhà máy sản xuất thâm dụng lao động khác trên khắp Trung Quốc cũng đang phải đối mặt với tình trạng tương tự. Thị phần xuất khẩu giày dép toàn cầu của Trung Quốc đã giảm 10 điểm phần trăm trong thập kỷ qua.
Sản xuất giá rẻ 'thất thế', hàng triệu việc làm biến mất
Các nhà máy ở phân khúc sản xuất thấp đang đứng trước tình thế tiến thoái lưỡng nan: hoặc đầu tư vào tự động hóa, hoặc dần dần biến mất khỏi thị trường. Kết quả là một sự chuyển dịch đau đớn, khiến hàng triệu công nhân, đặc biệt là những người lớn tuổi và có kỹ năng thấp, rơi vào cảnh khốn cùng.
Phân tích 12 ngành sản xuất thâm dụng lao động từ năm 2011 đến năm 2019 của các học giả tại các trường đại học Trung Quốc cho thấy, số việc làm trung bình đã giảm khoảng 14%, tương đương gần 4 triệu việc làm. Riêng ngành dệt may, số vị trí việc làm đã giảm tới 40%.
Một phân tích khác của Financial Times với cùng 12 lĩnh vực này trong giai đoạn 2019-2023 cũng cho thấy có thêm 3,4 triệu việc làm bị mất.
"Trung Quốc đã khai thác lợi thế trong những thập kỷ gần đây với lực lượng lao động dồi dào," Frederic Neumann, chuyên gia kinh tế trưởng khu vực Châu Á tại HSBC, cho biết. "Tuy nhiên, trò chơi đó đã kết thúc."
Nguy cơ 'cú sốc Trung Quốc' ngược và bài học từ phương Tây
Theo nhiều cách, Bắc Kinh có nguy cơ phải trải qua "cú sốc Trung Quốc" ngược, tương tự như những gì các quốc gia phương Tây đã trải qua khi Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) vào đầu những năm 2000. Khi đó, các đơn hàng đã di chuyển hàng loạt từ các trung tâm sản xuất đắt đỏ ở phương Tây sang các nhà máy giá rẻ tại Trung Quốc.
Các quốc gia phương Tây đã vượt qua cú sốc này một phần bằng cách phát triển nền kinh tế dựa trên tiêu dùng và các ngành dịch vụ. Tuy nhiên, đối với Trung Quốc, việc chuyển đổi có thể sẽ khó khăn hơn, đặc biệt là đối với những người lao động nhập cư có kỹ năng thấp.
Gordon Hanson, giáo sư tại Trường Harvard Kennedy, chỉ ra ví dụ về Martinsville (Virginia, Mỹ), từng là "thủ phủ áo len của thế giới". Vào năm 1990, 45% người lớn trong độ tuổi lao động ở đây tham gia vào sản xuất. Nhưng sau đó, phần lớn công việc đã biến mất vì thị trấn không thể tái định vị nền kinh tế.
Đông Nam Á trỗi dậy, nhưng sản xuất ở Trung Quốc chưa 'chết'
Trong khi Trung Quốc gặp khó khăn ở phân khúc sản xuất giá rẻ, các quốc gia Đông Nam Á lại đang trỗi dậy mạnh mẽ. Cả các công ty Trung Quốc và khách hàng toàn cầu đều đang đẩy nhanh nỗ lực chuyển dịch chuỗi cung ứng sang các trung tâm sản xuất mới.
Theo McKinsey, xuất khẩu từ Việt Nam và Indonesia đạt tốc độ tăng trưởng kép hàng năm lần lượt là 8,2% và 12,3% trong giai đoạn 2019-2023. Hai quốc gia này đã tạo thêm 10 triệu việc làm trong lĩnh vực sản xuất kể từ năm 2011.
Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là ngành sản xuất ở Trung Quốc đã "chết". Tại một nhà máy ở Phiên Ngung, ngoại ô Quảng Châu, robot và con người làm việc đồng bộ để sản xuất ra những chiếc xe điện Aion (thuộc tập đoàn nhà nước GAC) mới cứ sau 53 giây.
Trung Quốc hướng tới 'lực lượng sản xuất mới'
Các nhà máy tiên tiến như của GAC Aion là ví dụ cho tầm nhìn của Bắc Kinh về "lực lượng sản xuất mới": máy móc công nghệ cao được điều hành bởi các hệ thống thông minh, sản xuất ra các sản phẩm tiên tiến. Tỷ lệ tự động hóa chung tại nhà máy Aion là khoảng 40%.
Thách thức về nhân khẩu học và tương lai tự động hóa
Sự suy giảm dân số và sự miễn cưỡng của thế hệ trẻ có trình độ học vấn cao đối với các công việc chân tay đang khiến nhiều nhà máy ở Trung Quốc gặp khó khăn trong việc tuyển dụng công nhân.
Dân số trong độ tuổi lao động của Trung Quốc đạt đỉnh hơn 900 triệu người vào năm 2011, nhưng dự kiến sẽ giảm gần 25% vào giữa thế kỷ này.
Trong bối cảnh đó, các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc coi tự động hóa và robot là điều bắt buộc để duy trì năng lực sản xuất dài hạn. Nếu không tự động hóa ngay bây giờ, ngay cả sản xuất tiên tiến cũng có nguy cơ bị các quốc gia đối thủ vượt mặt.
Tuy nhiên, tự động hóa chắc chắn sẽ thay thế những lao động không thể thích nghi. "Chúng tôi hoàn toàn nhận thức được rằng với sự phát triển của ngành công nghệ hiện tại, có khả năng gia tăng tình trạng thất nghiệp trong các ngành công nghiệp truyền thống," một chuyên gia Trung Quốc nói.
Trung Quốc đang trải qua một quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế đầy thách thức. Sự suy giảm của ngành sản xuất giá rẻ, sự trỗi dậy của tự động hóa và robot, cùng với những thay đổi về nhân khẩu học, đang tạo ra những tác động sâu sắc đến thị trường lao động và vị thế của Trung Quốc trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Các quốc gia Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam, đang có cơ hội lớn để thu hút đầu tư và việc làm từ sự chuyển dịch này.
