Hoàng Anh
Writer
Từ quạt mini, sạc dự phòng đến bàn chải điện, những thiết bị công nghệ giá rẻ, hay còn gọi là "công nghệ nhanh", đang trở thành một vấn đề môi trường nghiêm trọng. Với vòng đời ngắn, khó sửa chữa và ít được tái chế, chúng đang tạo ra một "nỗi đau đầu" mới cho bài toán rác thải điện tử trên toàn cầu.
Thuật ngữ "công nghệ nhanh" (fast tech) được dùng để chỉ những thiết bị điện tử nhỏ, có giá từ vài chục đến vài trăm nghìn đồng, thường được mua sắm một cách bộc phát để phục vụ các nhu cầu ngắn hạn. Giống như "thức ăn nhanh" hay "thời trang nhanh", chúng đề cao sự tiện lợi và giá rẻ, nhưng lại bỏ qua yếu tố bền vững.
Theo một khảo sát tại Anh, chi tiêu cho "công nghệ nhanh" đã tăng vọt từ 2,8 tỷ bảng Anh năm 2023 lên 11,6 tỷ bảng Anh vào năm 2025. Vấn đề lớn nhất là chúng thường bị xem như đồ dùng một lần. Tổ chức phi lợi nhuận Material Focus ước tính tại Anh, có khoảng 589 triệu thiết bị điện tử nhỏ bị vứt bỏ mỗi năm, tương đương 19 thiết bị mỗi giây. "Chúng ta có thức ăn nhanh, thời trang nhanh, và giờ là thời đại công nghệ nhanh," ông Scott Butler, Giám đốc điều hành của Material Focus, giải thích.
Những món đồ này thường trở nên lỗi thời hoặc hỏng hóc nhanh chóng. Ví dụ, người Anh đã mua khoảng 7,1 triệu chiếc quạt mini vào mùa hè năm ngoái, nhưng hơn một nửa trong số đó đã không còn được sử dụng chỉ sau một thời gian ngắn.
Nhà khoa học môi trường Laura Young đánh giá "công nghệ nhanh" là một mối đe dọa môi trường mới. Vấn đề không chỉ nằm ở việc chúng chứa các hóa chất có thể độc hại khi bị thải ra bãi rác, mà còn ở khối lượng khổng lồ và vòng đời cực ngắn.
"Chúng rẻ nhưng không phải đồ dùng một lần. Thực tế, không nên vứt bỏ bất cứ thứ gì có phích cắm, pin hay dây cáp," ông Butler nhấn mạnh. Những thiết bị này chứa các kim loại có giá trị như lithium, đồng, vàng, những tài nguyên có thể và cần được thu hồi để tái sử dụng.
Chuyên gia tiêu dùng Catherine Jansson-Boyd cảnh báo rằng "công nghệ nhanh" có thể phát triển với tốc độ chóng mặt như "thời trang nhanh" và gây ra những tác động tiêu cực tương tự đến môi trường nếu không có sự thay đổi trong nhận thức và hành vi của người tiêu dùng.
Giải pháp cho vấn đề rác thải điện tử từ "công nghệ nhanh" không chỉ nằm ở việc tái chế, mà bắt đầu từ chính cách chúng ta suy nghĩ và mua sắm. Các chuyên gia cho rằng điều quan trọng là người tiêu dùng cần nâng cao ý thức, không coi những mặt hàng này là đồ dùng một lần.
"Chỉ cần chú ý hơn về những gì bạn mua, cách sử dụng và cách xử lý khi không còn cần nữa. Đừng vứt đi khi nó không còn hoạt động," ông Butler khuyến khích. Thay vì vứt bỏ, người dùng nên tìm kiếm các điểm tái chế gần nhất để các vật liệu quý giá bên trong có thể được thu hồi.
Bên cạnh đó, các giải pháp khác như sửa chữa, tái sử dụng hoặc thậm chí là thuê thay vì mua đang ngày càng được khuyến khích. Các sáng kiến cộng đồng như "quán cà phê sửa đồ" (repair cafe) hay "thư viện dụng cụ" (library of things), nơi mọi người có thể mang đồ đến sửa hoặc thuê các thiết bị thay vì mua mới, đang dần xuất hiện và cho thấy những hướng đi tích cực. Thay đổi thói quen tiêu dùng chính là bước đi đầu tiên và quan trọng nhất để giảm thiểu gánh nặng mà "công nghệ nhanh" đang đặt ra cho hành tinh.
Sự trỗi dậy của "công nghệ nhanh"
Thuật ngữ "công nghệ nhanh" (fast tech) được dùng để chỉ những thiết bị điện tử nhỏ, có giá từ vài chục đến vài trăm nghìn đồng, thường được mua sắm một cách bộc phát để phục vụ các nhu cầu ngắn hạn. Giống như "thức ăn nhanh" hay "thời trang nhanh", chúng đề cao sự tiện lợi và giá rẻ, nhưng lại bỏ qua yếu tố bền vững.
Theo một khảo sát tại Anh, chi tiêu cho "công nghệ nhanh" đã tăng vọt từ 2,8 tỷ bảng Anh năm 2023 lên 11,6 tỷ bảng Anh vào năm 2025. Vấn đề lớn nhất là chúng thường bị xem như đồ dùng một lần. Tổ chức phi lợi nhuận Material Focus ước tính tại Anh, có khoảng 589 triệu thiết bị điện tử nhỏ bị vứt bỏ mỗi năm, tương đương 19 thiết bị mỗi giây. "Chúng ta có thức ăn nhanh, thời trang nhanh, và giờ là thời đại công nghệ nhanh," ông Scott Butler, Giám đốc điều hành của Material Focus, giải thích.
Những món đồ này thường trở nên lỗi thời hoặc hỏng hóc nhanh chóng. Ví dụ, người Anh đã mua khoảng 7,1 triệu chiếc quạt mini vào mùa hè năm ngoái, nhưng hơn một nửa trong số đó đã không còn được sử dụng chỉ sau một thời gian ngắn.
Tác động tiêu cực đến môi trường
Nhà khoa học môi trường Laura Young đánh giá "công nghệ nhanh" là một mối đe dọa môi trường mới. Vấn đề không chỉ nằm ở việc chúng chứa các hóa chất có thể độc hại khi bị thải ra bãi rác, mà còn ở khối lượng khổng lồ và vòng đời cực ngắn.
"Chúng rẻ nhưng không phải đồ dùng một lần. Thực tế, không nên vứt bỏ bất cứ thứ gì có phích cắm, pin hay dây cáp," ông Butler nhấn mạnh. Những thiết bị này chứa các kim loại có giá trị như lithium, đồng, vàng, những tài nguyên có thể và cần được thu hồi để tái sử dụng.
Chuyên gia tiêu dùng Catherine Jansson-Boyd cảnh báo rằng "công nghệ nhanh" có thể phát triển với tốc độ chóng mặt như "thời trang nhanh" và gây ra những tác động tiêu cực tương tự đến môi trường nếu không có sự thay đổi trong nhận thức và hành vi của người tiêu dùng.
Thay đổi từ nhận thức đến hành động
Giải pháp cho vấn đề rác thải điện tử từ "công nghệ nhanh" không chỉ nằm ở việc tái chế, mà bắt đầu từ chính cách chúng ta suy nghĩ và mua sắm. Các chuyên gia cho rằng điều quan trọng là người tiêu dùng cần nâng cao ý thức, không coi những mặt hàng này là đồ dùng một lần.
"Chỉ cần chú ý hơn về những gì bạn mua, cách sử dụng và cách xử lý khi không còn cần nữa. Đừng vứt đi khi nó không còn hoạt động," ông Butler khuyến khích. Thay vì vứt bỏ, người dùng nên tìm kiếm các điểm tái chế gần nhất để các vật liệu quý giá bên trong có thể được thu hồi.
Bên cạnh đó, các giải pháp khác như sửa chữa, tái sử dụng hoặc thậm chí là thuê thay vì mua đang ngày càng được khuyến khích. Các sáng kiến cộng đồng như "quán cà phê sửa đồ" (repair cafe) hay "thư viện dụng cụ" (library of things), nơi mọi người có thể mang đồ đến sửa hoặc thuê các thiết bị thay vì mua mới, đang dần xuất hiện và cho thấy những hướng đi tích cực. Thay đổi thói quen tiêu dùng chính là bước đi đầu tiên và quan trọng nhất để giảm thiểu gánh nặng mà "công nghệ nhanh" đang đặt ra cho hành tinh.
