Huyền Trang
Writer
Trong thế giới giao tiếp thường ngày, lời cảm ơn là biểu hiện của sự lịch sự, góp phần xây dựng và duy trì các mối quan hệ xã hội. Tuy nhiên, khi tương tác với trí tuệ nhân tạo (AI) như ChatGPT, hành vi này không còn đơn thuần là một cử chỉ xã giao mà trở thành một hiện tượng phức tạp, đòi hỏi sự phân tích kỹ lưỡng từ góc độ xã hội học và tâm lý học hành vi.
Một khảo sát của Future thực hiện vào tháng 12/2024 với hơn 1.000 người dùng AI tại Mỹ và Anh cho thấy khoảng 70% người tham gia thường xuyên sử dụng các từ ngữ lịch sự như "cảm ơn" hoặc "làm ơn" khi tương tác với chatbot. Đáng chú ý, có tới 12% người tham gia thừa nhận họ làm như vậy vì lo ngại AI có thể trở nên nguy hiểm trong tương lai, như một biện pháp phòng ngừa trước viễn cảnh máy móc nổi loạn.
Kết quả khảo sát cũng cho thấy sự khác biệt nhỏ giữa người dùng AI tại Mỹ và Anh, với tỷ lệ người dùng luôn lịch sự lần lượt là 67% và 71%. Trong đó, 18% người dùng lịch sự tại Mỹ và 17% tại Anh thừa nhận họ giữ thái độ lễ phép vì lo sợ một cuộc ******* của AI.
Hành vi này không chỉ đơn thuần là biểu hiện của sự lịch thiệp mà còn phản ánh mối gắn bó cảm xúc ngày càng tăng giữa con người và các hệ thống AI, tương tự như mối liên kết giữa trẻ em với đồ chơi biết nói hoặc trợ lý ảo có giọng người. Đây có thể là một trong những lý do khiến nhiều người sẵn sàng dành thời gian để nói cảm ơn với một cỗ máy.
Tâm lý học hành vi giải thích hiện tượng này bằng khái niệm nhân hóa, khuynh hướng gán cho vật vô tri vô giác những đặc điểm của con người. Khi một chatbot như ChatGPT có khả năng phản hồi bằng ngôn ngữ tự nhiên, sử dụng giọng điệu thân thiện và câu cú mạch lạc, não bộ con người sẽ kích hoạt các vùng xử lý xã hội tương tự như khi nói chuyện với người thật. Nghiên cứu của Clifford Nass và Byron Reeves tại Stanford đã chứng minh rằng người dùng có xu hướng phản ứng cảm xúc với máy móc nếu chúng có hành vi ngôn ngữ tương tác giống con người.
Tuy nhiên, việc duy trì chuẩn mực lịch sự với AI cũng đặt ra một ranh giới đạo đức quan trọng. Liệu hành vi này có giúp giữ gìn nhân tính của người dùng, hay lại là bước đầu cho sự nhầm lẫn vai trò giữa người và máy?
Trên thực tế, những lời cảm ơn tưởng chừng vô hại lại có thể gây ra những hệ lụy không nhỏ. Trong bối cảnh AI được triển khai dựa trên các mô hình ngôn ngữ quy mô lớn, mỗi truy vấn, dù chỉ là một lời "cảm ơn", đều tạo ra chi phí tài nguyên cố định, tiêu tốn điện năng và gián tiếp gây phát thải CO₂ ra môi trường.
Theo phân tích của The Washington Post vào năm 2023, mỗi truy vấn đơn giản gửi tới mô hình GPT-4 của OpenAI tiêu tốn khoảng 0,0036 USD chi phí hạ tầng. Với hàng chục triệu người dùng mỗi ngày, nếu mỗi người gửi hai lời "cảm ơn", chi phí vận hành cộng dồn có thể vượt quá hàng chục triệu USD mỗi năm.
Việc vận hành các mô hình ngôn ngữ lớn như ChatGPT cũng gây ra tác động môi trường đáng kể. Một nghiên cứu từ Đại học Massachusetts Amherst (2019) chỉ ra rằng quá trình huấn luyện một mô hình AI tương đương GPT-3 có thể phát thải hơn 626.000 pound CO₂, tương đương lượng khí thải của năm chiếc ô tô chạy xăng trong toàn bộ vòng đời.
Dễ dàng có thể thấy, điều này đồng nghĩa với việc mỗi truy vấn gửi đến ChatGPT, dù đơn giản như một lời cảm ơn, vẫn đòi hỏi tài nguyên tính toán và tiêu thụ năng lượng, từ đó gián tiếp làm tăng lượng khí thải nhà kính trên quy mô toàn cầu.
Một số nhà nghiên cứu AI còn đề xuất ý tưởng sử dụng "cảm ơn" như một tín hiệu reinforcement: nếu người dùng thường xuyên cảm ơn sau một loại phản hồi cụ thể, hệ thống có thể học được rằng đó là dạng phản hồi mong muốn. Qua thời gian, AI không chỉ học ngôn ngữ mà còn học phép lịch sự, chuẩn mực văn hóa và giọng điệu phù hợp với từng nhóm người dùng.
Tóm lại, lời cảm ơn luôn là một yếu tố tích cực, miễn là hệ thống được thiết kế để hiểu đúng ý nghĩa của nó, thay vì sử dụng nó như một tín hiệu tối ưu hóa máy móc. Giữ lại sự tử tế không phải để "làm vui lòng AI", mà là để con người không đánh mất bản chất tốt đẹp trong cách ứng xử, kể cả khi người đối diện là một hệ thống vô cảm.
Một khảo sát của Future thực hiện vào tháng 12/2024 với hơn 1.000 người dùng AI tại Mỹ và Anh cho thấy khoảng 70% người tham gia thường xuyên sử dụng các từ ngữ lịch sự như "cảm ơn" hoặc "làm ơn" khi tương tác với chatbot. Đáng chú ý, có tới 12% người tham gia thừa nhận họ làm như vậy vì lo ngại AI có thể trở nên nguy hiểm trong tương lai, như một biện pháp phòng ngừa trước viễn cảnh máy móc nổi loạn.
Kết quả khảo sát cũng cho thấy sự khác biệt nhỏ giữa người dùng AI tại Mỹ và Anh, với tỷ lệ người dùng luôn lịch sự lần lượt là 67% và 71%. Trong đó, 18% người dùng lịch sự tại Mỹ và 17% tại Anh thừa nhận họ giữ thái độ lễ phép vì lo sợ một cuộc ******* của AI.
Hành vi này không chỉ đơn thuần là biểu hiện của sự lịch thiệp mà còn phản ánh mối gắn bó cảm xúc ngày càng tăng giữa con người và các hệ thống AI, tương tự như mối liên kết giữa trẻ em với đồ chơi biết nói hoặc trợ lý ảo có giọng người. Đây có thể là một trong những lý do khiến nhiều người sẵn sàng dành thời gian để nói cảm ơn với một cỗ máy.
Tâm lý học hành vi giải thích hiện tượng này bằng khái niệm nhân hóa, khuynh hướng gán cho vật vô tri vô giác những đặc điểm của con người. Khi một chatbot như ChatGPT có khả năng phản hồi bằng ngôn ngữ tự nhiên, sử dụng giọng điệu thân thiện và câu cú mạch lạc, não bộ con người sẽ kích hoạt các vùng xử lý xã hội tương tự như khi nói chuyện với người thật. Nghiên cứu của Clifford Nass và Byron Reeves tại Stanford đã chứng minh rằng người dùng có xu hướng phản ứng cảm xúc với máy móc nếu chúng có hành vi ngôn ngữ tương tác giống con người.
Tuy nhiên, việc duy trì chuẩn mực lịch sự với AI cũng đặt ra một ranh giới đạo đức quan trọng. Liệu hành vi này có giúp giữ gìn nhân tính của người dùng, hay lại là bước đầu cho sự nhầm lẫn vai trò giữa người và máy?
Trên thực tế, những lời cảm ơn tưởng chừng vô hại lại có thể gây ra những hệ lụy không nhỏ. Trong bối cảnh AI được triển khai dựa trên các mô hình ngôn ngữ quy mô lớn, mỗi truy vấn, dù chỉ là một lời "cảm ơn", đều tạo ra chi phí tài nguyên cố định, tiêu tốn điện năng và gián tiếp gây phát thải CO₂ ra môi trường.
Theo phân tích của The Washington Post vào năm 2023, mỗi truy vấn đơn giản gửi tới mô hình GPT-4 của OpenAI tiêu tốn khoảng 0,0036 USD chi phí hạ tầng. Với hàng chục triệu người dùng mỗi ngày, nếu mỗi người gửi hai lời "cảm ơn", chi phí vận hành cộng dồn có thể vượt quá hàng chục triệu USD mỗi năm.
Việc vận hành các mô hình ngôn ngữ lớn như ChatGPT cũng gây ra tác động môi trường đáng kể. Một nghiên cứu từ Đại học Massachusetts Amherst (2019) chỉ ra rằng quá trình huấn luyện một mô hình AI tương đương GPT-3 có thể phát thải hơn 626.000 pound CO₂, tương đương lượng khí thải của năm chiếc ô tô chạy xăng trong toàn bộ vòng đời.
Dễ dàng có thể thấy, điều này đồng nghĩa với việc mỗi truy vấn gửi đến ChatGPT, dù đơn giản như một lời cảm ơn, vẫn đòi hỏi tài nguyên tính toán và tiêu thụ năng lượng, từ đó gián tiếp làm tăng lượng khí thải nhà kính trên quy mô toàn cầu.
Vậy có nên nói lời "cảm ơn" với trí tuệ nhân tạo AI?
Ở một góc nhìn tích cực và thân thiện, hành vi "cảm ơn" lịch sự của người dùng có thể là một bộ dữ liệu ngầm giúp huấn luyện AI tốt hơn theo thời gian. Trong các mô hình như ChatGPT, hệ thống không chỉ học từ văn bản sẵn có mà còn học từ hành vi người dùng thông qua cơ chế Reinforcement Learning from Human Feedback (RLHF). Khi người dùng phản hồi lịch sự, hệ thống có thể sử dụng những tương tác đó để đánh giá ngữ cảnh, giọng điệu và xu hướng hài lòng.Một số nhà nghiên cứu AI còn đề xuất ý tưởng sử dụng "cảm ơn" như một tín hiệu reinforcement: nếu người dùng thường xuyên cảm ơn sau một loại phản hồi cụ thể, hệ thống có thể học được rằng đó là dạng phản hồi mong muốn. Qua thời gian, AI không chỉ học ngôn ngữ mà còn học phép lịch sự, chuẩn mực văn hóa và giọng điệu phù hợp với từng nhóm người dùng.
Tóm lại, lời cảm ơn luôn là một yếu tố tích cực, miễn là hệ thống được thiết kế để hiểu đúng ý nghĩa của nó, thay vì sử dụng nó như một tín hiệu tối ưu hóa máy móc. Giữ lại sự tử tế không phải để "làm vui lòng AI", mà là để con người không đánh mất bản chất tốt đẹp trong cách ứng xử, kể cả khi người đối diện là một hệ thống vô cảm.
