Đây là nguyên nhân khiến hàng triệu người tử vong vì sốc mất máu?

[Bui Nhat Minh]

Mỗi năm, hàng triệu người tử vong vì sốc mất máu không phải vì y học thiếu kỹ thuật, mà vì bệnh nhân mất quá nhiều máu trước khi kịp đến bệnh viện. Máu hiến tặng phải được phân loại, kiểm tra mầm bệnh và bảo quản lạnh liên tục. Điều đó khiến nguồn máu gần như bất khả thi để sử dụng ở nơi thường xuyên xảy ra chấn thương như ven đường, chiến trường hay các vùng xa xôi.

Trong nhiều thập kỷ, các nhà khoa học đã theo đuổi giấc mơ tạo ra máu tổng hợp: dễ bảo quản, dễ vận chuyển và dùng được cho mọi nhóm máu. Nhưng những nỗ lực ban đầu đều thất bại vì hemoglobin tự do có thể gây độc, phá hủy mạch máu và gây đột quỵ, đau tim. Tưởng như bế tắc, cho đến khi một hướng tiếp cận mới xuất hiện.

Nhờ tiến bộ trong sinh học nano, các nhà nghiên cứu đã tìm cách bọc hemoglobin bên trong một màng tế bào nhân tạo. Kết quả là một dạng “máu nhân tạo” có thể mang oxy, không chứa mầm bệnh và đặc biệt không cần phân loại nhóm máu. Một phiên bản còn có thể đông khô, nghĩa là cho vào túi mang đi khắp nơi và bảo quản hàng tháng trời.

Hãy tưởng tượng: xe cứu thương, bác sĩ quân y hoặc trạm y tế vùng sâu có thể mang theo “máu sẵn sàng sử dụng” mà không cần bất kỳ thiết bị làm lạnh nào. Chỉ cần pha với nước là có thể truyền ngay tại hiện trường tai nạn một bước ngoặt thật sự cho y học cấp cứu.

Cách hoạt động của máu nhân tạo và những thử nghiệm đầu tiên​

Máu là một “cơ quan sống ở dạng lỏng”, vận chuyển oxy, dinh dưỡng và duy trì cân bằng trong cơ thể. Hồng cầu là nhân vật chính, nhưng cũng dễ bị phá hủy và khó bảo quản, khiến việc thay thế chúng trở thành thách thức lớn.

Vì hemoglobin tự do gây độc, nên các nhà khoa học bao bọc nó bằng một lớp màng đặc biệt. Màng này còn được thiết kế để phản ứng theo pH: thu oxy ở phổi (môi trường kiềm) và nhả oxy tại mô cơ hoạt động (môi trường axit). Nhờ vậy, các “tế bào tổng hợp” hoạt động giống hệt hồng cầu tự nhiên.

Điểm đột phá nhất: toàn bộ hỗn hợp có thể đông khô. Bạn có thể để nó trong ba lô, túi hộp của người lính hay xe cứu thương mà không cần tủ lạnh.

Trong thử nghiệm, sản phẩm Erythromer cho kết quả rất hứa hẹn. Trên thỏ bị mất 40% máu, nó duy trì huyết áp và lượng oxy tương đương truyền máu thật. Một nhóm khác ở Nhật Bản cũng phát triển túi hemoglobin mô phỏng hồng cầu và đã thử nghiệm lâm sàng giai đoạn 1, chứng minh tính an toàn.

Rào cản lớn nhất hiện nay là các quy định giám sát cực kỳ chặt để phòng ngừa rủi ro. Nhưng nếu vượt qua được, máu nhân tạo có thể thay đổi hoàn toàn cách nhân loại ứng phó với tai nạn, chiến tranh và thảm họa. Bác sĩ quân y Allan Doctor tin rằng một ngày nào đó “mỗi người lính sẽ mang theo chính máu của mình trong ba lô”.(popularmechanics.com)