Thế Việt
Writer
Trước tình trạng tội phạm mạng ngày càng tinh vi, sử dụng cả AI để lừa đảo, Ngân hàng Nhà nước và các ngân hàng thương mại đang đẩy mạnh ứng dụng AI để phát hiện sớm, cảnh báo kịp thời các giao dịch đáng ngờ. Tuy nhiên, việc xây dựng kho dữ liệu chung và đảm bảo bí mật cá nhân là những thách thức lớn.
Cuộc chiến chống lừa đảo ngân hàng thời AI: Thách thức và giải pháp
Trong bối cảnh các thủ đoạn tội phạm công nghệ cao nhằm chiếm đoạt tài sản qua tài khoản ngân hàng ngày càng gia tăng và diễn biến khó lường, việc ứng dụng Trí tuệ Nhân tạo (AI) đang trở thành một "vũ khí" quan trọng giúp các ngân hàng bảo vệ khách hàng. Tuy nhiên, làm thế nào để triển khai AI hiệu quả mà vẫn đảm bảo được bí mật thông tin cá nhân của khách hàng là một vấn đề đang khiến nhiều người băn khoăn.
Những vấn đề này đã được đưa ra thảo luận sôi nổi tại tọa đàm trực tuyến "Ngân hàng thời AI: Chống lừa đảo như thế nào?" diễn ra vào ngày 29 tháng 5 vừa qua.
Ngân hàng Nhà nước và nỗ lực xây dựng "lá chắn" chung
Ông Lê Anh Dũng, Phó vụ trưởng Vụ Thanh toán, Ngân hàng Nhà nước (NHNN), cho biết thời gian qua, NHNN đã tích cực rà soát và ban hành các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến hoạt động thanh toán, trong đó đặc biệt chú trọng bổ sung các quy định nhằm bảo đảm an ninh, an toàn cho hoạt động thanh toán trên môi trường số.
Một trong những giải pháp quan trọng là việc các ngân hàng thương mại cung cấp thông tin về các tài khoản thanh toán có dấu hiệu nghi ngờ gian lận cho NHNN. Mục tiêu là để hình thành một kho dữ liệu chung của toàn ngành ngân hàng về các tài khoản có dấu hiệu đáng ngờ, gian lận, lừa đảo, hoặc vi phạm pháp luật. Kho dữ liệu này được kỳ vọng sẽ góp phần hạn chế rủi ro gian lận và lừa đảo trong hoạt động thanh toán một cách hiệu quả hơn.
Thủ đoạn lừa đảo ngày càng tinh vi: "Nhốt người cho thuê khuôn mặt"
Các ngân hàng Việt Nam đã và đang đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ số và AI nhằm phát hiện sớm, cảnh báo kịp thời các giao dịch bất thường. Tuy nhiên, trên thực tế, tội phạm mạng cũng không ngừng "nâng cấp" thủ đoạn, sử dụng chính AI và các công nghệ tiên tiến để thực hiện các chiêu trò lừa đảo ngày càng tinh vi.
Đáng báo động, theo ông Lê Anh Dũng, với việc quy định siết chặt thông tin sinh trắc học của tài khoản cá nhân, các tổ chức tội phạm công nghệ cao đã chuyển hướng sang lợi dụng tài khoản của các tổ chức để thực hiện hành vi lừa đảo. "Thậm chí đã xuất hiện tình trạng các tổ chức tội phạm nhốt người để cho thuê cả khuôn mặt nhằm mục đích chuyển tiền. Mỗi lần cần thực hiện giao dịch chuyển tiền thì chúng đưa khuôn mặt của người bị giữ vào để xác thực, còn lại thì thực hiện việc nuôi và chăm sóc khá chu đáo," lãnh đạo Vụ Thanh toán chia sẻ một thực trạng gây sốc.
Các ngân hàng chủ động ứng dụng AI để bảo vệ khách hàng
Trước tình hình này, nhiều ngân hàng đã chủ động triển khai các giải pháp AI để bảo vệ khách hàng:
AI trong vận hành ngân hàng và bài toán bảo mật dữ liệu
Ông Hoàng Thế Hưng, Thành viên độc lập Hội đồng quản trị Eximbank, chia sẻ rằng Eximbank đang ứng dụng AI khá nhiều trong các mảng như thanh toán, chuyển tiền, và đặc biệt là phòng, chống rửa tiền. AI cũng được dùng trong chăm sóc khách hàng, đến mức "nhiều khi khách hàng chat với một kênh của ngân hàng cũng không phân biệt được là máy hay người."
Ngoài việc xác thực khi chuyển tiền, một hình thức ứng dụng AI phổ biến khác được ông Hưng nhắc tới là các công cụ phát hiện giao dịch bất thường, dựa trên các yếu tố như tài khoản nhận tiền lạ, thời gian giao dịch không bình thường, hoặc số tiền giao dịch đột biến. Các công cụ này liên tục "học" thông qua hành vi của khách hàng để ngày càng trở nên thông minh hơn trong việc nhận diện các giao dịch đáng ngờ.
Tuy nhiên, ông Hưng cũng lưu ý: "Các công cụ AI cũng có thể tạo ra những phiền toái nhất định cho khách hàng. Khi phát hiện một giao dịch bất thường, ngân hàng có thể phải tạm giữ tiền lại và gọi điện xác minh xem có đúng là khách hàng muốn thực hiện giao dịch đó hay không. Vì vậy, các ngân hàng sẽ phải cân nhắc rất kỹ để làm thế nào vừa đảm bảo an toàn, phòng, chống gian lận, nhưng vẫn phải tạo cho khách hàng những trải nghiệm tốt nhất."
Về vấn đề bảo mật dữ liệu cá nhân khi ngân hàng ứng dụng AI, Tiến sĩ Trần Mai Vũ, giảng viên Khoa Công nghệ thông tin, Trường Đại học Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội, cho rằng có thể áp dụng các mô hình AI gọi là Open weights (mô hình mở trọng số). Theo đó, các ngân hàng không cần cung cấp dữ liệu thô của khách hàng, mà chỉ gửi đi các "trọng số" của mô hình học máy (model weights) đã được huấn luyện trên dữ liệu nội bộ. Các mô hình con này sau đó sẽ được cập nhật và tổng hợp về một mô hình trung tâm, qua đó vẫn đảm bảo được quyền riêng tư của khách hàng và tuân thủ các quy định pháp luật. "Bên cạnh đó, các phương pháp làm mờ hoặc xóa nhiễu những yếu tố định danh cá nhân cũng giúp dữ liệu khi chạy trong hệ thống AI không còn dấu vết cá nhân hoặc nguy cơ lộ lọt thông tin," TS. Vũ nói.
Định hướng tương lai cho AI trong ngành ngân hàng
Phó vụ trưởng Vụ Thanh toán Lê Anh Dũng đánh giá hệ thống ngân hàng Việt Nam có mức độ sẵn sàng cao trong việc ứng dụng AI vào công tác phòng, chống gian lận, lừa đảo. Tuy nhiên, để AI phát huy tối đa hiệu quả, ông Dũng cho rằng cần tiếp tục đầu tư hoàn thiện chất lượng dữ liệu; phát triển nguồn nhân lực am hiểu và có năng lực về AI; đầu tư mạnh mẽ hơn nữa cho AI; và hoàn thiện khuôn khổ pháp lý phù hợp.
"Ngân hàng Nhà nước sẽ tiếp tục đồng hành cùng các ngân hàng nhằm đảm bảo việc ứng dụng AI trong ngành diễn ra một cách an toàn và hiệu quả," ông Dũng khẳng định.
Cuộc chiến chống lừa đảo ngân hàng thời AI: Thách thức và giải pháp
Trong bối cảnh các thủ đoạn tội phạm công nghệ cao nhằm chiếm đoạt tài sản qua tài khoản ngân hàng ngày càng gia tăng và diễn biến khó lường, việc ứng dụng Trí tuệ Nhân tạo (AI) đang trở thành một "vũ khí" quan trọng giúp các ngân hàng bảo vệ khách hàng. Tuy nhiên, làm thế nào để triển khai AI hiệu quả mà vẫn đảm bảo được bí mật thông tin cá nhân của khách hàng là một vấn đề đang khiến nhiều người băn khoăn.
Những vấn đề này đã được đưa ra thảo luận sôi nổi tại tọa đàm trực tuyến "Ngân hàng thời AI: Chống lừa đảo như thế nào?" diễn ra vào ngày 29 tháng 5 vừa qua.
Ngân hàng Nhà nước và nỗ lực xây dựng "lá chắn" chung
Ông Lê Anh Dũng, Phó vụ trưởng Vụ Thanh toán, Ngân hàng Nhà nước (NHNN), cho biết thời gian qua, NHNN đã tích cực rà soát và ban hành các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến hoạt động thanh toán, trong đó đặc biệt chú trọng bổ sung các quy định nhằm bảo đảm an ninh, an toàn cho hoạt động thanh toán trên môi trường số.
Một trong những giải pháp quan trọng là việc các ngân hàng thương mại cung cấp thông tin về các tài khoản thanh toán có dấu hiệu nghi ngờ gian lận cho NHNN. Mục tiêu là để hình thành một kho dữ liệu chung của toàn ngành ngân hàng về các tài khoản có dấu hiệu đáng ngờ, gian lận, lừa đảo, hoặc vi phạm pháp luật. Kho dữ liệu này được kỳ vọng sẽ góp phần hạn chế rủi ro gian lận và lừa đảo trong hoạt động thanh toán một cách hiệu quả hơn.
Thủ đoạn lừa đảo ngày càng tinh vi: "Nhốt người cho thuê khuôn mặt"
Các ngân hàng Việt Nam đã và đang đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ số và AI nhằm phát hiện sớm, cảnh báo kịp thời các giao dịch bất thường. Tuy nhiên, trên thực tế, tội phạm mạng cũng không ngừng "nâng cấp" thủ đoạn, sử dụng chính AI và các công nghệ tiên tiến để thực hiện các chiêu trò lừa đảo ngày càng tinh vi.
Đáng báo động, theo ông Lê Anh Dũng, với việc quy định siết chặt thông tin sinh trắc học của tài khoản cá nhân, các tổ chức tội phạm công nghệ cao đã chuyển hướng sang lợi dụng tài khoản của các tổ chức để thực hiện hành vi lừa đảo. "Thậm chí đã xuất hiện tình trạng các tổ chức tội phạm nhốt người để cho thuê cả khuôn mặt nhằm mục đích chuyển tiền. Mỗi lần cần thực hiện giao dịch chuyển tiền thì chúng đưa khuôn mặt của người bị giữ vào để xác thực, còn lại thì thực hiện việc nuôi và chăm sóc khá chu đáo," lãnh đạo Vụ Thanh toán chia sẻ một thực trạng gây sốc.
Các ngân hàng chủ động ứng dụng AI để bảo vệ khách hàng
Trước tình hình này, nhiều ngân hàng đã chủ động triển khai các giải pháp AI để bảo vệ khách hàng:
- BIDV là ngân hàng tiên phong thí điểm dịch vụ cảnh báo tài khoản lừa đảo, cho phép tự động nhận diện và cảnh báo cho người dùng khi họ thực hiện giao dịch chuyển tiền đến một số tài khoản có dấu hiệu nghi ngờ rủi ro. Từ ngày 1 tháng 4 đến nay, BIDV đã ngăn chặn được các giao dịch có nghi ngờ gian lận với tổng số tiền lên đến hơn 100 tỷ đồng.
- MB Bank cũng đã bật tính năng cảnh báo lừa đảo. Ông Vũ Thành Trung, Phó chủ tịch Hội đồng quản trị MB, cho biết một chiêu lừa rất phổ biến là tội phạm thường dẫn dụ người dùng cài đặt các phần mềm giả mạo vào điện thoại để chiếm đoạt tiền. Do đó, ứng dụng (app) MB Bank có chức năng quét để phát hiện các phần mềm giả mạo này. Khi khách hàng bật app MB lên, ứng dụng sẽ tự động ngắt kết nối nếu phát hiện phần mềm giả mạo và ngay lập tức thông báo cho khách hàng. Với cách này, MB đã chặn được 99% phần mềm giả mạo trên điện thoại.
AI trong vận hành ngân hàng và bài toán bảo mật dữ liệu
Ông Hoàng Thế Hưng, Thành viên độc lập Hội đồng quản trị Eximbank, chia sẻ rằng Eximbank đang ứng dụng AI khá nhiều trong các mảng như thanh toán, chuyển tiền, và đặc biệt là phòng, chống rửa tiền. AI cũng được dùng trong chăm sóc khách hàng, đến mức "nhiều khi khách hàng chat với một kênh của ngân hàng cũng không phân biệt được là máy hay người."
Ngoài việc xác thực khi chuyển tiền, một hình thức ứng dụng AI phổ biến khác được ông Hưng nhắc tới là các công cụ phát hiện giao dịch bất thường, dựa trên các yếu tố như tài khoản nhận tiền lạ, thời gian giao dịch không bình thường, hoặc số tiền giao dịch đột biến. Các công cụ này liên tục "học" thông qua hành vi của khách hàng để ngày càng trở nên thông minh hơn trong việc nhận diện các giao dịch đáng ngờ.
Tuy nhiên, ông Hưng cũng lưu ý: "Các công cụ AI cũng có thể tạo ra những phiền toái nhất định cho khách hàng. Khi phát hiện một giao dịch bất thường, ngân hàng có thể phải tạm giữ tiền lại và gọi điện xác minh xem có đúng là khách hàng muốn thực hiện giao dịch đó hay không. Vì vậy, các ngân hàng sẽ phải cân nhắc rất kỹ để làm thế nào vừa đảm bảo an toàn, phòng, chống gian lận, nhưng vẫn phải tạo cho khách hàng những trải nghiệm tốt nhất."
Về vấn đề bảo mật dữ liệu cá nhân khi ngân hàng ứng dụng AI, Tiến sĩ Trần Mai Vũ, giảng viên Khoa Công nghệ thông tin, Trường Đại học Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội, cho rằng có thể áp dụng các mô hình AI gọi là Open weights (mô hình mở trọng số). Theo đó, các ngân hàng không cần cung cấp dữ liệu thô của khách hàng, mà chỉ gửi đi các "trọng số" của mô hình học máy (model weights) đã được huấn luyện trên dữ liệu nội bộ. Các mô hình con này sau đó sẽ được cập nhật và tổng hợp về một mô hình trung tâm, qua đó vẫn đảm bảo được quyền riêng tư của khách hàng và tuân thủ các quy định pháp luật. "Bên cạnh đó, các phương pháp làm mờ hoặc xóa nhiễu những yếu tố định danh cá nhân cũng giúp dữ liệu khi chạy trong hệ thống AI không còn dấu vết cá nhân hoặc nguy cơ lộ lọt thông tin," TS. Vũ nói.
Định hướng tương lai cho AI trong ngành ngân hàng
Phó vụ trưởng Vụ Thanh toán Lê Anh Dũng đánh giá hệ thống ngân hàng Việt Nam có mức độ sẵn sàng cao trong việc ứng dụng AI vào công tác phòng, chống gian lận, lừa đảo. Tuy nhiên, để AI phát huy tối đa hiệu quả, ông Dũng cho rằng cần tiếp tục đầu tư hoàn thiện chất lượng dữ liệu; phát triển nguồn nhân lực am hiểu và có năng lực về AI; đầu tư mạnh mẽ hơn nữa cho AI; và hoàn thiện khuôn khổ pháp lý phù hợp.
"Ngân hàng Nhà nước sẽ tiếp tục đồng hành cùng các ngân hàng nhằm đảm bảo việc ứng dụng AI trong ngành diễn ra một cách an toàn và hiệu quả," ông Dũng khẳng định.
