Hiện tượng che khuất Mặt Trăng không phải nhật thực, vậy nó là cái gì?

[Nhung Phan]

Mặt Trăng đi qua ngay trước một ngôi sao hoặc hành tinh, khiến nó biến mất trong một thời gian ngắn. Đây được gọi là che khuất mặt trăng. Chúng xảy ra khá thường xuyên, mặc dù hầu hết mọi người sẽ không để ý. Không giống như nhật thực, thu hút mọi sự chú ý, che khuất diễn ra nhanh chóng và tinh tế. Sau đây là những điều bạn cần biết.

Hiện tượng che khuất Mặt Trăng là gì? (Và sự khác biệt giữa hiện tượng quá cảnh và nhật thực)​

Sự che khuất Mặt Trăng xảy ra khi Mặt Trăng di chuyển trước một ngôi sao hoặc hành tinh, che khuất chúng trong một thời gian ngắn. Vì Mặt Trăng gần chúng ta hơn nhiều so với hầu hết các vật thể khác trong không gian, nên nó trông đủ lớn để che phủ hoàn toàn chúng, ít nhất là theo góc nhìn của chúng ta trên Trái Đất.

Tuy nhiên, điều này không nên nhầm lẫn với hiện tượng quá cảnh và nhật thực. Những sự kiện Mặt Trăng này tương tự nhưng khác nhau.

• Sự che khuất: Đây là khi một vật thể trong không gian che khuất hoàn toàn một vật thể khác. Trong sự che khuất của Mặt Trăng, Mặt Trăng che phủ hoàn toàn một ngôi sao hoặc hành tinh khi nó di chuyển trên bầu trời. Vật thể dường như biến mất ngay lập tức và sau đó đột nhiên xuất hiện trở lại.
• Transit: Một vật thể nhỏ hơn di chuyển qua một vật thể lớn hơn mà không che phủ hoàn toàn. Ví dụ, khi Sao Thủy hoặc Sao Kim đi qua trước Mặt Trời, chúng trông giống như những chấm nhỏ trôi chậm trên bề mặt của Mặt Trời. Bạn cũng có thể thấy các mặt trăng của Sao Mộc di chuyển qua hành tinh này, tạo ra những cái bóng nhỏ.
• Nhật thực: Hiện tượng này xảy ra khi một vật thể chặn ánh sáng từ vật thể khác, tạo ra bóng tối. Nhật thực là khi Mặt Trăng di chuyển trước Mặt Trời, tạo ra bóng tối trên Trái Đất. Nguyệt thực là khi Trái Đất chặn ánh sáng mặt trời chiếu tới Mặt Trăng, khiến Mặt Trăng trông tối hoặc đỏ.

Sự che khuất Mặt Trăng không nổi tiếng như nhật thực, nhưng chúng xảy ra thường xuyên hơn và thực sự hữu ích cho các nhà thiên văn học. Việc quan sát cách một ngôi sao biến mất và xuất hiện trở lại có thể giúp tinh chỉnh các phép đo quỹ đạo của Mặt Trăng và tiết lộ thông tin chi tiết về các ngôi sao xa xôi.

Hiện tượng che khuất Mặt Trăng thậm chí còn dẫn tới việc phát hiện ra hệ sao đôi!

3 loại che khuất Mặt Trăng​

Không phải tất cả các lần che khuất mặt trăng đều giống nhau. Mặt trăng có thể đi qua trước các loại vật thể khác nhau và cách nó xảy ra phụ thuộc vào những gì được che phủ. Một số là phổ biến, một số thì không. Tuy nhiên, tất cả chúng đều mang đến điều gì đó thú vị để quan sát!

Sự che khuất của Mặt Trăng đối với các ngôi sao​

Đôi khi, Mặt Trăng đi qua trước một ngôi sao sáng, che khuất nó khỏi tầm nhìn trong một thời gian ngắn. Điều này xảy ra khá thường xuyên, đặc biệt là với các ngôi sao gần hoàng đạo, đường đi mà Mặt Trời dường như đi theo trên bầu trời. Một số ngôi sao thường bị che khuất nhất là Aldebaran, Regulus, Spica và Antares.

Điều thú vị là ngôi sao không mờ dần. Nó chỉ biến mất trong tích tắc. Đó là vì Mặt Trăng không có bầu khí quyển để tán xạ ánh sáng. Nếu có bầu khí quyển, ngôi sao sẽ mờ dần trước khi biến mất, giống như cách Mặt Trời mờ dần khi hoàng hôn buông xuống.

Các nhà thiên văn học sử dụng những sự kiện này để nghiên cứu chi tiết về các ngôi sao. Bằng cách tính toán chính xác thời điểm một ngôi sao biến mất và xuất hiện trở lại, họ có thể đo được kích thước của nó và đôi khi thậm chí phát hiện ra những ngôi sao đồng hành ẩn. Đây là một cách khá đơn giản để tìm hiểu thêm về vũ trụ.

Sự che khuất của các hành tinh trên Mặt Trăng​

Không giống như các ngôi sao, các hành tinh không thường xuyên bị Mặt trăng che khuất, nhưng khi chúng bị che khuất, đó là một cảnh tượng khá tuyệt vời. Vì các hành tinh gần chúng ta hơn nhiều so với các ngôi sao, chúng xuất hiện như những đĩa thực sự chứ không phải là những điểm sáng nhỏ. Thật thú vị khi xem.

Sao Kim là một trong những hành tinh dễ nhìn thấy nhất trong quá trình che khuất vì nó rất sáng. Ngay cả vào ban ngày, bạn vẫn có thể phát hiện ra nó bằng kính thiên văn. Sao Mộc cũng là một hành tinh tuyệt vời khác vì bạn thường có thể nhìn thấy các vệ tinh và dải mây của nó ngay trước khi nó biến mất sau Mặt Trăng.

Khi sao Hỏa bị che khuất, đôi khi nó xảy ra vào thời điểm sao Hỏa đối diện, nghĩa là nó trông to hơn và sáng hơn bình thường. Và rồi đến sao Thổ. Ngắm nhìn các vành đai của nó từ từ trượt ra sau Mặt Trăng tạo nên một quang cảnh thực sự ấn tượng.

Giống như các ngôi sao, sự che khuất của các hành tinh có giá trị đối với các nhà thiên văn học vì giúp họ xác định chính xác vị trí các hành tinh và nghiên cứu chuyển động của chúng.

Hiện tượng che khuất tiếp tuyến​

Hiện tượng che khuất tiếp tuyến xảy ra khi một ngôi sao hoặc hành tinh chỉ lướt dọc theo rìa Mặt Trăng thay vì bị che khuất hoàn toàn. Khi di chuyển dọc theo bề mặt không bằng phẳng của Mặt Trăng, nó có thể nhấp nháy và xuất hiện rồi biến mất sau các ngọn núi và thung lũng trên Mặt Trăng.

Những sự kiện này đặc biệt thú vị vì chúng cho chúng ta cái nhìn gần hơn về địa hình của Mặt Trăng. Vì Mặt Trăng không hoàn toàn nhẵn, các nhà thiên văn học có thể sử dụng sự che khuất để lập bản đồ các đỉnh và đáy của nó với độ chính xác khá ấn tượng.

Phần khó khăn là bạn phải ở đúng vị trí để nhìn thấy một vật thể. Một sự thay đổi nhỏ về vị trí có thể tạo ra sự khác biệt giữa việc bắt gặp vật thể nhấp nháy dọc theo rìa hoặc bỏ lỡ hoàn toàn sự kiện. Điều đó làm cho hiện tượng che khuất do lướt qua trở nên hiếm và hơi khó quan sát, vì vậy hãy coi mình là người may mắn nếu bạn có thể trải nghiệm một hiện tượng như vậy!

Sự che khuất đã được sử dụng để xác định thời gian Ephemeris trước khi có đồng hồ nguyên tử​

Trước khi có đồng hồ nguyên tử, các nhà thiên văn học phải sáng tạo khi nói đến việc giữ thời gian chính xác. Một cách họ làm điều này là sử dụng sự che khuất của mặt trăng, tính thời gian chính xác khi một ngôi sao biến mất sau Mặt trăng và khi nó xuất hiện trở lại.

Vì Mặt Trăng di chuyển theo cách có thể dự đoán được nên những quan sát này đã giúp theo dõi những thay đổi nhỏ trong quá trình quay của Trái Đất và dẫn đến sự phát triển của Giờ Ephemeris (ET), một hệ thống dựa trên chuyển động của các thiên thể thay vì sự quay không đều của Trái Đất.

Trong một thời gian, Ephemeris Time là cách tốt nhất để duy trì chuẩn thời gian chính xác. Nhưng theo thời gian, các nhà khoa học nhận ra rằng sự quay của Trái đất không ổn định như họ từng nghĩ. Nó tăng tốc và chậm lại một chút do những thứ như lực hấp dẫn và sự thay đổi khí hậu.

Điều này cho thấy rõ ràng rằng cần có một hệ thống tốt hơn. Khi đồng hồ nguyên tử xuất hiện, chúng cung cấp một cách đáng tin cậy hơn nhiều để đo thời gian. Điều này dẫn đến việc áp dụng Giờ Trái đất (TT), đó là cách chúng ta sử dụng ngày nay.

Cách quan sát (và ghi lại) hiện tượng che khuất Mặt Trăng​

Bạn không cần một chiếc kính thiên văn lạ mắt hay thiết bị đắt tiền để quan sát hiện tượng che khuất mặt trăng. Một cặp ống nhòm tốt hoặc một chiếc kính thiên văn nhỏ sẽ giúp bạn làm được điều đó. Thời điểm tốt nhất để quan sát hiện tượng này là khi Mặt trăng đang tròn dần (lớn lên), vì rìa tối di chuyển vào trước, giúp bạn dễ dàng nhìn thấy một ngôi sao hoặc hành tinh đột nhiên biến mất. Nếu Mặt trăng đang khuyết dần (co lại), thì phía sáng sẽ dẫn đầu, do đó, sẽ khó phát hiện ra những ngôi sao mờ hơn đang biến mất.

Nếu bạn muốn ghi lại sự che khuất cho khoa học, bạn sẽ cần phải đo thời điểm chính xác ngôi sao hoặc hành tinh biến mất sau Mặt Trăng và khi nó xuất hiện trở lại. Điều này giúp các nhà thiên văn học tinh chỉnh sự hiểu biết của chúng ta về quỹ đạo của Mặt Trăng và cải thiện dữ liệu vị trí của các ngôi sao.

Để có được thời gian đọc chính xác, hãy sử dụng đồng hồ bấm giờ, ứng dụng đồng bộ thời gian hoặc thậm chí là đồng hồ dựa trên GPS. Một số người thậm chí còn ghi lại sự kiện bằng máy quay video có kèm dấu thời gian. Điều này giúp tăng độ chính xác.

Khi bạn đã có dữ liệu, bạn có thể gửi dữ liệu đó đến Hiệp hội Thời gian che khuất quốc tế (Tên tiếng anh: International Occultation Timing Association - IOTA), nơi dữ liệu thực sự đóng góp vào nghiên cứu khoa học thực sự. Thật tuyệt vời cho một việc bạn có thể làm ngay tại sân sau nhà mình!

Sự che khuất Mặt Trăng có thể không được cường điệu như nhật thực, nhưng chúng cũng thú vị không kém. Việc chứng kiến một ngôi sao hoặc hành tinh đột nhiên biến mất sau Mặt Trăng là lời nhắc nhở tuyệt vời rằng không gian luôn chuyển động, ngay cả khi chúng ta không phải lúc nào cũng nhận ra.

Theo Howtogeek