ThanhDat
Intern Writer
Hồ Sarez nằm trên dãy Pamir, phía đông Tajikistan, ở độ cao khoảng 3.260 mét so với mực nước biển. Hồ chứa gần 17 tỷ mét khối nước, được hình thành sau một trận động đất mạnh khoảng 7,4 độ Richter vào ngày 18/2/1911 tại thung lũng sông Murghab. Trận lở đất đã làm sụp đổ khoảng 220 triệu mét khối đất đá, chặn dòng sông, tạo nên Đập Usoy cao 567 mét — hiện là đập tự nhiên cao nhất thế giới. Ngôi làng Usoy khi đó bị chôn vùi hoàn toàn, và phải mất gần sáu tuần thông tin mới đến được thế giới bên ngoài.
Sau khoảng bảy năm, hồ nước dần đầy, đạt chiều dài 55 km và độ sâu tối đa 500 mét. Tuy nhiên, do được hình thành từ đất đá vụn, đập không ổn định, hiện có hơn 50 điểm rò rỉ nhỏ. Trên sườn đập còn có một khối đá khổng lồ khoảng 3 km³ treo lơ lửng, có thể rơi xuống hồ bất cứ lúc nào. Khu vực này cũng thường xuyên xảy ra động đất, trận gần nhất vào ngày 7/12/2015 mạnh 7,2 độ Richter.
Nguy cơ vỡ đập và hậu quả thảm khốc
Nếu đập bị vỡ, dòng nước khổng lồ từ Hồ Sarez sẽ tạo ra trận lũ bùn đá có tốc độ trên 100 km/giờ, cao tới 150 mét ở các hẻm núi và lan rộng hơn 25 km khi ra đồng bằng. Dòng lũ có thể tràn theo các con sông Bartang → Panj → Amu Darya hàng trăm km, cuốn phăng toàn bộ làng mạc, cầu đường, gây thiệt hại tương đương một thảm họa thiên nhiên cực lớn.
Hàng triệu người tại Tajikistan, Afghanistan, Uzbekistan và Turkmenistan nằm trong vùng nguy hiểm, với thiệt hại kinh tế ước tính hàng trăm tỷ USD, cùng các hậu quả lâu dài: ô nhiễm nguồn nước, đất nhiễm mặn, hủy hoại hệ sinh thái và đe dọa an ninh lương thực nhiều thế hệ.
Giải pháp ứng phó và hợp tác quốc tế
Từ nhiều năm qua, giới khoa học đã đề xuất các phương án như: bơm bớt nước ra hồ, đào hầm thoát nước dài hơn 20 km, tháo dỡ một phần đập, loại bỏ khối đá nguy hiểm, hoặc xây đập kiên cố bổ sung. Tuy nhiên, tất cả đều chưa thể triển khai vì chi phí quá lớn và điều kiện kỹ thuật khắc nghiệt.
Năm 1997, một hội nghị quốc tế tại Dushanbe đã bàn về nguy cơ này nhưng chưa có hành động cụ thể. Ngân hàng Thế giới năm 2004 đánh giá đập tạm ổn định, song rủi ro lâu dài vẫn rất lớn.
Bước ngoặt xảy ra năm 2021, khi Trung Quốc hỗ trợ Tajikistan triển khai hệ thống giám sát sử dụng vệ tinh BeiDou. Thiết bị được vận chuyển bằng khoảng 40 con lừa lên đỉnh đập, kết nối dữ liệu thời gian thực về Dushanbe và Tây An, giúp theo dõi mọi biến dạng của đập và cảnh báo sớm nếu có nguy cơ vỡ.
Dù hệ thống giám sát hiện đại đã được triển khai, mối đe dọa từ Hồ Sarez vẫn còn nguyên. Biến đổi khí hậu đang làm băng tuyết tan nhanh hơn, khiến mực nước hồ tiếp tục dâng cao.
Các quốc gia Trung Á cần phối hợp chặt chẽ hơn, chia sẻ dữ liệu, lập kế hoạch ứng phó khẩn cấp và huy động hỗ trợ quốc tế. Chỉ có sự kết hợp giữa công nghệ giám sát hiện đại và hợp tác khu vực mới có thể giảm thiểu nguy cơ thảm họa treo lơ lửng trên đỉnh Pamir này. (Sohu)
Sau khoảng bảy năm, hồ nước dần đầy, đạt chiều dài 55 km và độ sâu tối đa 500 mét. Tuy nhiên, do được hình thành từ đất đá vụn, đập không ổn định, hiện có hơn 50 điểm rò rỉ nhỏ. Trên sườn đập còn có một khối đá khổng lồ khoảng 3 km³ treo lơ lửng, có thể rơi xuống hồ bất cứ lúc nào. Khu vực này cũng thường xuyên xảy ra động đất, trận gần nhất vào ngày 7/12/2015 mạnh 7,2 độ Richter.
Nguy cơ vỡ đập và hậu quả thảm khốc
Nếu đập bị vỡ, dòng nước khổng lồ từ Hồ Sarez sẽ tạo ra trận lũ bùn đá có tốc độ trên 100 km/giờ, cao tới 150 mét ở các hẻm núi và lan rộng hơn 25 km khi ra đồng bằng. Dòng lũ có thể tràn theo các con sông Bartang → Panj → Amu Darya hàng trăm km, cuốn phăng toàn bộ làng mạc, cầu đường, gây thiệt hại tương đương một thảm họa thiên nhiên cực lớn.
Hàng triệu người tại Tajikistan, Afghanistan, Uzbekistan và Turkmenistan nằm trong vùng nguy hiểm, với thiệt hại kinh tế ước tính hàng trăm tỷ USD, cùng các hậu quả lâu dài: ô nhiễm nguồn nước, đất nhiễm mặn, hủy hoại hệ sinh thái và đe dọa an ninh lương thực nhiều thế hệ.
Giải pháp ứng phó và hợp tác quốc tế
Từ nhiều năm qua, giới khoa học đã đề xuất các phương án như: bơm bớt nước ra hồ, đào hầm thoát nước dài hơn 20 km, tháo dỡ một phần đập, loại bỏ khối đá nguy hiểm, hoặc xây đập kiên cố bổ sung. Tuy nhiên, tất cả đều chưa thể triển khai vì chi phí quá lớn và điều kiện kỹ thuật khắc nghiệt.
Năm 1997, một hội nghị quốc tế tại Dushanbe đã bàn về nguy cơ này nhưng chưa có hành động cụ thể. Ngân hàng Thế giới năm 2004 đánh giá đập tạm ổn định, song rủi ro lâu dài vẫn rất lớn.
Bước ngoặt xảy ra năm 2021, khi Trung Quốc hỗ trợ Tajikistan triển khai hệ thống giám sát sử dụng vệ tinh BeiDou. Thiết bị được vận chuyển bằng khoảng 40 con lừa lên đỉnh đập, kết nối dữ liệu thời gian thực về Dushanbe và Tây An, giúp theo dõi mọi biến dạng của đập và cảnh báo sớm nếu có nguy cơ vỡ.
Dù hệ thống giám sát hiện đại đã được triển khai, mối đe dọa từ Hồ Sarez vẫn còn nguyên. Biến đổi khí hậu đang làm băng tuyết tan nhanh hơn, khiến mực nước hồ tiếp tục dâng cao.
Các quốc gia Trung Á cần phối hợp chặt chẽ hơn, chia sẻ dữ liệu, lập kế hoạch ứng phó khẩn cấp và huy động hỗ trợ quốc tế. Chỉ có sự kết hợp giữa công nghệ giám sát hiện đại và hợp tác khu vực mới có thể giảm thiểu nguy cơ thảm họa treo lơ lửng trên đỉnh Pamir này. (Sohu)
