Bỉ Ngạn Hoa
Writer
Na Uy đang sắp hoàn thành quá trình chuyển đổi khỏi xe đốt trong nhờ các ưu đãi rộng rãi khiến cho xe điện trở thành lựa chọn dễ dàng.
Tại Na Uy, hầu hết các hãng xe kể cả Toyota hầu như chỉ bán xe điện, các trạm xăng đang dỡ bỏ máy bơm để nhường chỗ cho trạm sạc và thậm chí các viện dưỡng lão ở vùng nông thôn cũng đã chuyển sang xe chạy bằng pin mặc dù thời tiết lạnh giá kéo dài nhiều tháng.
Đó là những dấu hiệu của sự thay đổi mạnh mẽ đưa quốc gia Bắc Âu này trở thành thị trường đầu tiên trên thế giới loại bỏ hoàn toàn việc bán xe mới sử dụng động cơ đốt trong.
"Trời lạnh ở đây, có núi, phải lái xe đường dài", Yngve Slyngstad, cựu giám đốc quỹ đầu tư quốc gia trị giá 1,8 nghìn tỷ đô la của Na Uy, cho biết trên đường đến trung tâm thành phố Oslo để lấy xe điện. "Có rất nhiều lý do khiến xe điện không thể thành công ở đây, nhưng chúng tôi đã làm được".
Đây là một quá trình chuyển đổi diễn ra với tốc độ đáng kinh ngạc. Mặc dù từ lâu Na Uy đã có những động lực khuyến khích mua xe điện nhưng việc áp dụng chỉ bắt đầu tăng tốc trong những năm gần đây, khi có nhiều loại xe điện hơn. Khi đạt đến điểm uốn, tốc độ tăng tốc diễn ra nhanh chóng.
Mặc dù đã thu hẹp một số lợi ích về thuế, xe điện vẫn chiếm 94% doanh số bán ô tô mới vào tháng 10/2024, gần gấp đôi tỷ lệ ở Trung Quốc, đưa quốc gia này có thể đạt tới mục tiêu ngừng bán xe động cơ đốt trong vào năm tới.
Tiến trình của Na Uy đang đi ngược lại xu hướng ở những nơi khác. Tại châu Âu, doanh số xe điện đã giảm trong năm nay, trong khi tại Hoa Kỳ, việc Donald Trump tái đắc cử gây ra rủi ro cho tiến trình hướng tới xe không phát thải vốn đang tiến triển chậm chạp ở Mỹ.
Trong nhiều năm, các thế hệ lãnh đạo Na Uy liên tiếp thống nhất về nhu cầu giảm phát thải giao thông. Tuy vậy, đây là quốc gia có nhiều rào cản với việc phát triển xe điện như khí hậu lạnh và mật độ dân số thấp. Na Uy cũng là một thị trường trưởng thành, điều này có nghĩa là phải thay đổi những thói quen ăn sâu bám rễ và biến nơi đây thành trường hợp thử nghiệm quan trọng đối với các quốc gia phát triển khác.
“Thị trường này không phải là thị trường lớn về mặt khối lượng, nhưng xét về những bài học được áp dụng cho tương lai thì nó rất lớn”, Piotr Pawlak, chủ tịch Toyota Na Uy cho biết.
Sự kết thúc dần dần của kỷ nguyên động cơ đốt trong đã gây ra những thay đổi lớn và nhỏ. Trong ngành công nghiệp ô tô, Tesla đã thay thế Toyota và VW trở thành thương hiệu phổ biến nhất của Na Uy. Các nhà sản xuất Trung Quốc như Nio và BYD đang mở rộng ở đất nước này. Hiện có hơn 160 mẫu xe điện đang bán ở Na Uy, so với chưa đầy 10 mẫu xe của một thập kỷ trước.
Các trạm tiếp nhiên liệu đã phải xem xét lại mô hình kinh doanh. Các xưởng sửa chữa đã phải đầu tư vào các trang thiết bị điện áp cao. Ngoài ra còn có những vấn đề vẫn chưa được giải quyết như xử lý pin xe điện cũ thải ra như thế nào. Và mặc dù Na Uy đã thành công, xe đốt trong vẫn chiếm khoảng ba trong số bốn chiếc xe trên đường. Đối với xe làm dịch vụ thương mại, quá trình chuyển đổi chỉ mới bắt đầu.
Để khám phá ý nghĩa của sự thay đổi này, Bloomberg đã đi từ Rendalen xa xôi, nơi tỷ lệ thâm nhập xe điện thấp nhất cả nước, đến Oslo, nơi xe chạy bằng động cơ đốt trong đang dần trở nên đông đúc.
Bắt đầu
Ở vùng nội địa thưa thớt của Na Uy, những con đường uốn lượn qua những ngọn núi và những khu rừng thường xanh rậm rạp, còn thị trấn thì thưa thớt và cách xa nhau.
Trong thung lũng Rendalen, có một bảo tàng dành riêng cho lịch sử khắc nghiệt của khu vực này, chỉ mở cửa từ tháng 7 đến đầu tháng 9 khi du khách ít có nguy cơ bị mắc kẹt trong tuyết và băng giá. Tuy nhiên, ngay cả ở đây, tương lai của ngành công nghiệp ô tô đã đến, với hai bộ sạc màu xanh lá cây tươi sáng trong bãi đậu xe.
Thành phố cũng đã mua bảy chiếc SUV nhỏ gọn chạy điện từ Toyota, chủ yếu dành cho nhân viên y tế từ cơ sở điều dưỡng địa phương sử dụng để thăm khám tại nhà. Theo Tore Hornseth, giám đốc kinh doanh của Rendalen, những chiếc xe này đã được chuyển đến vào mùa hè năm ngoái và hoạt động tốt trong suốt mùa đông đầu tiên.
Hornseth cho biết: "Có lẽ đã có nhiều sự hoài nghi hơn mức cần thiết". "Luôn luôn có một chút như vậy".
Du khách thăm bảo tàng cũng có trạm sạc xe điện
Nhưng những nghi ngờ vẫn còn rõ ràng tại May & Fred’s Fish and Leisure ở ngôi làng Akrestrommen gần đó. Sondre Bjornstad Noren, một sinh viên quản lý động vật hoang dã làm việc bán thời gian tại cửa hàng, cho biết anh sử dụng chiếc xe VW cũ của mình thay vì xe điện của cha mình khi họ đi câu cá, vì nó có thể xử lý được những con đường gồ ghề và thiết thực hơn.
Theo chuyên gia tư vấn sử dụng đất Frank Engene, người thường xuyên sử dụng xe Kia chạy bằng dầu diesel để đi vào rừng cùng chú chó săn nai Na Uy Tyril, những lo ngại tại địa phương bao gồm khoảng cách giữa các bộ sạc và rủi ro liên quan đến ắc quy hết điện.
"Chiếc xe của tôi vẫn hoạt động tốt nên tôi không cảm thấy cần phải thay đổi nó", ông cho biết.
Quan điểm đó được phản ánh trên khắp cả nước. Xe hơi ở Na Uy đã dần cũ đi khi mọi người vẫn giữ nguyên những mẫu xe thông thường, ngay cả khi họ không mua xe mới. Tuổi thọ trung bình của một chiếc xe chạy bằng xăng đã tăng từ 16 năm lên 19 năm vào năm 2020. Theo OFV, liên đoàn đường bộ quốc gia, tình hình cũng tương tự đối với xe chạy bằng dầu diesel.
Doanh số bán các mẫu xe thông thường đã qua sử dụng đã giảm trong năm nay, cho thấy mọi người vẫn giữ chúng. Mặc dù vậy, số lượng xe đang giảm, với số lượng xe chạy bằng xăng lưu thông trên đường ở Na Uy ít hơn 1 triệu xe so với 20 năm trước.
Nhu cầu về dầu diesel giảm chậm hơn, chủ yếu là do xe buýt và xe tải vẫn phụ thuộc vào nhiên liệu này. Tỷ lệ chuyển sang xe điện ở phân khúc xe thương mại là 29%, ít hơn một phần ba so với xe cá nhân vì các ưu đãi không hào phóng và ít mẫu xe hơn.
Mặc dù xe điện vẫn còn nhiều vấn đề cần khắc phục, nhưng một trong những khía cạnh chính của quá trình chuyển đổi thành công của Na Uy là nó không bị ép buộc.
Colin McKerracher, giám đốc phân tích giao thông tại BloombergNEF có trụ sở tại Oslo cho biết: "Điều này chủ yếu liên quan đến vấn đề kinh tế. Các rào cản về hành vi đối với việc áp dụng không phải là vấn đề lớn như suy nghĩ ban đầu. Khi các vấn đề kinh tế tốt, mọi người sẽ mua xe điện với số lượng lớn".
Lộ trình
Việc đẩy mạnh sản xuất xe điện của quốc gia Bắc Âu này bắt đầu vào đầu những năm 1990 để hỗ trợ cho công ty xe điện bản địa Buddy và Think City. Theo Christina Bu, giám đốc hiệp hội xe điện Na Uy, các mẫu xe điện ban đầu có hình hộp, phạm vi hoạt động kém và chỉ dành cho những người trung thành.
Mặc dù các công ty xe bản địa này cuối cùng đã thất bại, các chính sách vẫn được duy trì và trong nhiều năm qua, các ưu đãi khác đã được bổ sung: thuế giá trị gia tăng đã bị bãi bỏ, ô tô điện được phép vào làn xe buýt, giá bãi đậu xe rẻ hơn và trong nhiều trường hợp là miễn phí, và tài xế không bị tính phí khi sử dụng phà hoặc đường thu phí.
Các ưu đãi đó đã khiến quyết định sử dụng xe điện trở thành lựa chọn hiển nhiên đối với ngày càng nhiều người dân Na Uy. Các hộ gia đình Na Uy ban đầu có xu hướng giữ lại những chiếc xe chạy bằng nhiên liệu hóa thạch sau khi mua một mẫu xe chạy bằng pin, nhưng hiện tại gần hai phần ba số hộ sở hữu xe điện không có động cơ đốt trong dự phòng, theo hiệp hội xe điện của nước này.
Toyota bán chủ yếu xe điện và hybrid ở Na Uy
Sự thay đổi này được đẩy nhanh khi chính phủ trung tả mới của Na Uy vào năm 2021 áp dụng mức phí đăng ký cao hơn đối với các loại xe chạy bằng nhiên liệu đốt trong. Điều đó đã thêm một đòn mạnh vào các biện pháp khuyến khích áp dụng xe điện khi cơ sở hạ tầng đã đủ.
“Điều quan trọng là phải có tiếng nói của người tiêu dùng. Ở nhiều quốc gia khác, bạn thực sự không có điều đó”, Bu cho biết. “Không có gì trong tư duy của người Na Uy giúp điều này xảy ra”.
Nhưng tiền đã làm được. Quốc gia này, không phải là thành viên của EU, đã từ bỏ hàng tỷ đô la tiền thuế, trong trường hợp của Na Uy, có thể được bù đắp bằng thu nhập từ nhiên liệu hóa thạch.
Điểm dừng chân
Ở đầu phía nam của Hồ Mjosa, một ngôi làng có chưa đầy 500 cư dân, không phải là nơi để đánh dấu cột mốc trong quá trình chuyển đổi sang xe điện của Na Uy. Nhưng Minnesund nằm trên một xa lộ gần giữa Oslo và khu trượt tuyết quanh Lillehammer, và đây là nơi Circle K lắp đặt bộ sạc nhanh thứ hai của mình tại quốc gia này vào năm 2012.
“Có những người tự hỏi tại sao chúng tôi lại lắp đặt bộ sạc ở đây,” Anders Kleve Svela, giám đốc cấp cao về xe điện của Circle K cho biết, chỉ vào vị trí ở phía xa bãi đậu xe. Ông nhớ lại chuyến đi đường mùa đông từ Oslo bằng xe Nissan Leaf để chứng minh rằng có thể đi được 70 km mà không hết điện. “Chúng tôi vừa mới làm được,” ông nói.
Với chi phí khoảng 140.000 đô la cho mỗi bộ sạc nhanh, việc mở rộng của Circle K đánh dấu một khoản đầu tư đáng kể, nhưng chuỗi cửa hàng tiện lợi này đã tiến xa đến mức phá bỏ các máy bơm nhiên liệu ở ít nhất mười địa điểm để bổ sung vào mạng lưới 1.020 trạm sạc của mình. Nhìn chung, Na Uy có 29.473 bộ sạc xe điện công cộng. Mật độ bộ sạc nhanh ở đây chỉ khoảng một trên 100 xe, so với khoảng 175 xe ở Anh.
Vì việc sạc pin có thể mất hơn nửa giờ, nên tiềm năng bán hàng cho mỗi lần ghé thăm cao hơn, nhưng khai thác điều đó đòi hỏi phải nâng cấp các tiện nghi. Circle K đã tân trang lại khu vực chỗ ngồi, thêm ổ cắm cho máy tính xách tay, điện thoại và lắp đặt wifi miễn phí. Lựa chọn thực phẩm đã được mở rộng ngoài các mặt hàng mang đi để bao gồm cả bánh sandwich mới làm và các món ăn chính của Na Uy như bánh quế và bánh bạch đậu khấu.
Thành phố Eidsvoll, nơi Minnesund tọa lạc, gần như ở giữa về mặt áp dụng xe điện. Cơ sở hạ tầng đang mở rộng là điều hiển nhiên, nhưng cũng có những trở ngại dai dẳng. Ví dụ, Circle K muốn lắp đặt trạm sạc xe tải tại địa điểm của mình ở đó, nhưng không thể đảm bảo đủ điện.
Do vai trò tiên phong của Na Uy, tài xế đã phải vật lộn với các vấn đề ban đầu, chẳng hạn như đứng ngập đến đầu gối trong tuyết và cố gắng tải xuống ứng dụng thanh toán. Vấn đề này sẽ được giải quyết vào năm tới sau khi chính phủ yêu cầu các nhà cung cấp dịch vụ sạc phải chấp nhận thẻ tín dụng.
Quá trình chuyển đổi cũng dẫn đến sự thay đổi trong hành vi như lên kế hoạch trước cho các chuyến đi và mang theo công việc hoặc giải trí để giết thời gian trong khi sạc hoặc chờ sạc vào những giờ cao điểm.
“Tôi không nghĩ người Na Uy muốn xếp hàng hơn người Mỹ, nhưng chúng tôi buộc phải làm vậy”, Oyvind Solberg Thorsen, giám đốc liên đoàn đường bộ Na Uy cho biết. “Người ta chấp nhận rằng đó là cách mọi thứ diễn ra”.
Các xưởng sữa chữa xe phải nâng cấp bàn nâng khi sửa xe điện
Nhiều xe điện hơn trên đường có nghĩa là nhiều xưởng sửa chữa hơn. Mặc dù lốp và phanh vẫn cần thay thế, nhưng xe điện ít phải thay dầu hơn và việc sửa chữa thường nhanh hơn hoặc chỉ cần cập nhật phần mềm.
Đối với các chuỗi ô tô như Moller Group, quá trình chuyển đổi đòi hỏi phải đầu tư thiết bị mới như quần áo bảo hộ và bàn nâng có thể chịu được trọng lượng của một chiếc xe có bộ nguồn nặng tới 700 kg.
Việc tháo các mô-đun pin diễn ra tại một xưởng riêng do các kỹ thuật viên có trình độ đào tạo cao nhất thực hiện. Theo Marius Hjorth-Martinsen, người giám sát 50 thợ máy làm việc tại xưởng Hvam của Moller ở ngoại ô Oslo, hầu như mọi sửa chữa đều có thể được thực hiện tại chỗ, không giống như trước đây khi việc đưa các chuyên gia đến không phải là điều bất thường.
Mặc dù trục trặc kỹ thuật ở xe điện ít xảy ra hơn xe xăng dầu nhưng không phải tất cả các vấn đề đều được giải quyết.
Ở đầu phía bắc của Hồ Mjosa, Gronvolds Bil-Demontering có gần 700 chiếc ô tô bị hỏng trong bãi và hơn một phần ba trong số đó là xe điện. Nhiều chiếc xe có bộ pin vẫn có thể sử dụng để lưu trữ năng lượng, nhưng chỉ khoảng một nửa trong số 282 chiếc trong kho của công ty cứu hộ sẽ được bán lại, theo Giám đốc điều hành Karl Morten Dalen.
“Khách hàng nên đóng góp vào chi phí tái chế trước”, ông nói. “Lái xe điện chỉ là một phần của phương trình môi trường”.
Đến nơi
Ở trung tâm thành phố Oslo, sự thống trị của xe điện rất khó có thể bỏ qua. Các thương hiệu Trung Quốc như BYD, Hongqi và Xpeng đang tranh giành bất động sản chính. Tại phòng trưng bày của Nio đối diện với quốc hội Na Uy, khách hàng có thể ngồi bên lò sưởi trong khi nhâm nhi tách cappuccino với những bức ảnh được in trên bọt.
Giám đốc quốc gia của Nio, An Ho đã tìm kiếm địa điểm cho phòng trưng bày đầu tiên của hãng xe này tại châu Âu cách đây hơn ba năm. Vào thời điểm đó, vẫn chỉ có một số ít thương hiệu Trung Quốc tại Na Uy, nhưng giờ đây, sự lựa chọn đã tăng lên rất nhiều.
"Nếu bạn đến McDonald's, bạn luôn thấy Burger King bên cạnh", Ho nói. "Ở Oslo, việc đi bộ xung quanh và so sánh dễ dàng hơn vì nó ở gần. Tôi nghĩ đó là một điều tốt".
Các nhà sản xuất ô tô lâu đời cũng đã bắt kịp xu hướng này. Hyundai Moto đã ngừng bán các mẫu xe chạy bằng nhiên liệu hóa thạch tại Na Uy vào năm ngoái. Điều tương tự cũng đúng với các thương hiệu của Stellantis NV bao gồm Peugeot, Opel và Fiat. Audi của Volkswagen bán những chiếc xe hiệu suất RS cho những người đam mê, nhưng ngoài ra hầu như chỉ chạy bằng điện. Toyota sẽ tiếp tục bán xe hybrid khi tăng cường cung cấp xe điện.
Các nhà bán lẻ ô tô độc lập lớn nhất của Na Uy cũng tham gia. Moller đã ngừng bán xe VW thông thường vào tháng 1. Bertel O. Steen thực dụng hơn, nhưng không có nghi ngờ gì rằng xe chạy bằng pin sẽ tồn tại lâu dài.
“Trước đây, bạn phải bảo vệ lựa chọn của mình nếu muốn mua xe điện”, Simen Heggestad Nilsen, tổng giám đốc đại lý của Bertel O. Steen tại vùng ngoại ô Oslo Lorenskog cho biết. “Bây giờ thì ngược lại”.
Nhà điều hành lưới điện Oslo Elvia phải gia cố và mở rộng mạng lưới điện để đáp ứng nhu cầu, thường là các trạm và máy biến áp riêng biệt để phục vụ các khu vực biệt lập. Nhưng theo người phát ngôn Morten Schau, áp lực chung có thể kiểm soát được vì ô tô và xe buýt thường sạc vào những thời điểm không phải giờ cao điểm.
Với xe điện chiếm 40% đội xe của thành phố, chất lượng không khí của Oslo đã có khói bụi thấp hơn. Nhưng thành phố vẫn đang phải vật lộn với các bụi hạt, chủ yếu là từ đường và lốp xe bị mòn. Tobias Wolf, kỹ sư trưởng về chất lượng không khí của thành phố cho biết xe điện không làm cho vấn đề trở nên tồi tệ hơn đáng kể, nhưng cũng không cải thiện được nhiều.
Ông cho biết việc điện khí hóa giao thông đường bộ "không phải là giải pháp hoàn hảo", từ văn phòng của mình nhìn ra một trạm thử nghiệm hình hộp màu trắng. "Chất lượng không khí rất phức tạp".
Nhìn chung, Na Uy tự hào là quốc gia đầu tiên trên thế giới hoàn thành việc chuyển đổi từ ô tô chạy bằng động cơ đốt trong, nhưng vẫn còn chỗ cho sự hoài niệm.
Frode Myhr, một nghệ sĩ lắp đặt cho Bảo tàng Quốc gia Na Uy và là một người đam mê xe cổ, chủ yếu đạp xe để đi lại, nhưng vẫn thích lái chiếc Ferrari của mình. Phản ứng của mọi người rất trái chiều.
“Một số người thích thú với âm thanh mà nó tạo ra, khi nhìn thấy nó. Những người khác nghĩ rằng tôi đang phá hủy môi trường hoặc ghét tiếng ồn”, anh nói. “Hôm nọ, có người đã ném trứng vào xe tôi. Tôi cảm thấy tệ về điều đó”.
Tại Na Uy, hầu hết các hãng xe kể cả Toyota hầu như chỉ bán xe điện, các trạm xăng đang dỡ bỏ máy bơm để nhường chỗ cho trạm sạc và thậm chí các viện dưỡng lão ở vùng nông thôn cũng đã chuyển sang xe chạy bằng pin mặc dù thời tiết lạnh giá kéo dài nhiều tháng.
Đó là những dấu hiệu của sự thay đổi mạnh mẽ đưa quốc gia Bắc Âu này trở thành thị trường đầu tiên trên thế giới loại bỏ hoàn toàn việc bán xe mới sử dụng động cơ đốt trong.
"Trời lạnh ở đây, có núi, phải lái xe đường dài", Yngve Slyngstad, cựu giám đốc quỹ đầu tư quốc gia trị giá 1,8 nghìn tỷ đô la của Na Uy, cho biết trên đường đến trung tâm thành phố Oslo để lấy xe điện. "Có rất nhiều lý do khiến xe điện không thể thành công ở đây, nhưng chúng tôi đã làm được".
Đây là một quá trình chuyển đổi diễn ra với tốc độ đáng kinh ngạc. Mặc dù từ lâu Na Uy đã có những động lực khuyến khích mua xe điện nhưng việc áp dụng chỉ bắt đầu tăng tốc trong những năm gần đây, khi có nhiều loại xe điện hơn. Khi đạt đến điểm uốn, tốc độ tăng tốc diễn ra nhanh chóng.
Mặc dù đã thu hẹp một số lợi ích về thuế, xe điện vẫn chiếm 94% doanh số bán ô tô mới vào tháng 10/2024, gần gấp đôi tỷ lệ ở Trung Quốc, đưa quốc gia này có thể đạt tới mục tiêu ngừng bán xe động cơ đốt trong vào năm tới.
Tiến trình của Na Uy đang đi ngược lại xu hướng ở những nơi khác. Tại châu Âu, doanh số xe điện đã giảm trong năm nay, trong khi tại Hoa Kỳ, việc Donald Trump tái đắc cử gây ra rủi ro cho tiến trình hướng tới xe không phát thải vốn đang tiến triển chậm chạp ở Mỹ.
Trong nhiều năm, các thế hệ lãnh đạo Na Uy liên tiếp thống nhất về nhu cầu giảm phát thải giao thông. Tuy vậy, đây là quốc gia có nhiều rào cản với việc phát triển xe điện như khí hậu lạnh và mật độ dân số thấp. Na Uy cũng là một thị trường trưởng thành, điều này có nghĩa là phải thay đổi những thói quen ăn sâu bám rễ và biến nơi đây thành trường hợp thử nghiệm quan trọng đối với các quốc gia phát triển khác.
“Thị trường này không phải là thị trường lớn về mặt khối lượng, nhưng xét về những bài học được áp dụng cho tương lai thì nó rất lớn”, Piotr Pawlak, chủ tịch Toyota Na Uy cho biết.
Sự kết thúc dần dần của kỷ nguyên động cơ đốt trong đã gây ra những thay đổi lớn và nhỏ. Trong ngành công nghiệp ô tô, Tesla đã thay thế Toyota và VW trở thành thương hiệu phổ biến nhất của Na Uy. Các nhà sản xuất Trung Quốc như Nio và BYD đang mở rộng ở đất nước này. Hiện có hơn 160 mẫu xe điện đang bán ở Na Uy, so với chưa đầy 10 mẫu xe của một thập kỷ trước.
Các trạm tiếp nhiên liệu đã phải xem xét lại mô hình kinh doanh. Các xưởng sửa chữa đã phải đầu tư vào các trang thiết bị điện áp cao. Ngoài ra còn có những vấn đề vẫn chưa được giải quyết như xử lý pin xe điện cũ thải ra như thế nào. Và mặc dù Na Uy đã thành công, xe đốt trong vẫn chiếm khoảng ba trong số bốn chiếc xe trên đường. Đối với xe làm dịch vụ thương mại, quá trình chuyển đổi chỉ mới bắt đầu.
Để khám phá ý nghĩa của sự thay đổi này, Bloomberg đã đi từ Rendalen xa xôi, nơi tỷ lệ thâm nhập xe điện thấp nhất cả nước, đến Oslo, nơi xe chạy bằng động cơ đốt trong đang dần trở nên đông đúc.
Bắt đầu
Ở vùng nội địa thưa thớt của Na Uy, những con đường uốn lượn qua những ngọn núi và những khu rừng thường xanh rậm rạp, còn thị trấn thì thưa thớt và cách xa nhau.
Trong thung lũng Rendalen, có một bảo tàng dành riêng cho lịch sử khắc nghiệt của khu vực này, chỉ mở cửa từ tháng 7 đến đầu tháng 9 khi du khách ít có nguy cơ bị mắc kẹt trong tuyết và băng giá. Tuy nhiên, ngay cả ở đây, tương lai của ngành công nghiệp ô tô đã đến, với hai bộ sạc màu xanh lá cây tươi sáng trong bãi đậu xe.
Thành phố cũng đã mua bảy chiếc SUV nhỏ gọn chạy điện từ Toyota, chủ yếu dành cho nhân viên y tế từ cơ sở điều dưỡng địa phương sử dụng để thăm khám tại nhà. Theo Tore Hornseth, giám đốc kinh doanh của Rendalen, những chiếc xe này đã được chuyển đến vào mùa hè năm ngoái và hoạt động tốt trong suốt mùa đông đầu tiên.
Hornseth cho biết: "Có lẽ đã có nhiều sự hoài nghi hơn mức cần thiết". "Luôn luôn có một chút như vậy".
Du khách thăm bảo tàng cũng có trạm sạc xe điện
Nhưng những nghi ngờ vẫn còn rõ ràng tại May & Fred’s Fish and Leisure ở ngôi làng Akrestrommen gần đó. Sondre Bjornstad Noren, một sinh viên quản lý động vật hoang dã làm việc bán thời gian tại cửa hàng, cho biết anh sử dụng chiếc xe VW cũ của mình thay vì xe điện của cha mình khi họ đi câu cá, vì nó có thể xử lý được những con đường gồ ghề và thiết thực hơn.
Theo chuyên gia tư vấn sử dụng đất Frank Engene, người thường xuyên sử dụng xe Kia chạy bằng dầu diesel để đi vào rừng cùng chú chó săn nai Na Uy Tyril, những lo ngại tại địa phương bao gồm khoảng cách giữa các bộ sạc và rủi ro liên quan đến ắc quy hết điện.
"Chiếc xe của tôi vẫn hoạt động tốt nên tôi không cảm thấy cần phải thay đổi nó", ông cho biết.
Quan điểm đó được phản ánh trên khắp cả nước. Xe hơi ở Na Uy đã dần cũ đi khi mọi người vẫn giữ nguyên những mẫu xe thông thường, ngay cả khi họ không mua xe mới. Tuổi thọ trung bình của một chiếc xe chạy bằng xăng đã tăng từ 16 năm lên 19 năm vào năm 2020. Theo OFV, liên đoàn đường bộ quốc gia, tình hình cũng tương tự đối với xe chạy bằng dầu diesel.
Doanh số bán các mẫu xe thông thường đã qua sử dụng đã giảm trong năm nay, cho thấy mọi người vẫn giữ chúng. Mặc dù vậy, số lượng xe đang giảm, với số lượng xe chạy bằng xăng lưu thông trên đường ở Na Uy ít hơn 1 triệu xe so với 20 năm trước.
Nhu cầu về dầu diesel giảm chậm hơn, chủ yếu là do xe buýt và xe tải vẫn phụ thuộc vào nhiên liệu này. Tỷ lệ chuyển sang xe điện ở phân khúc xe thương mại là 29%, ít hơn một phần ba so với xe cá nhân vì các ưu đãi không hào phóng và ít mẫu xe hơn.
Mặc dù xe điện vẫn còn nhiều vấn đề cần khắc phục, nhưng một trong những khía cạnh chính của quá trình chuyển đổi thành công của Na Uy là nó không bị ép buộc.
Colin McKerracher, giám đốc phân tích giao thông tại BloombergNEF có trụ sở tại Oslo cho biết: "Điều này chủ yếu liên quan đến vấn đề kinh tế. Các rào cản về hành vi đối với việc áp dụng không phải là vấn đề lớn như suy nghĩ ban đầu. Khi các vấn đề kinh tế tốt, mọi người sẽ mua xe điện với số lượng lớn".
Lộ trình
Việc đẩy mạnh sản xuất xe điện của quốc gia Bắc Âu này bắt đầu vào đầu những năm 1990 để hỗ trợ cho công ty xe điện bản địa Buddy và Think City. Theo Christina Bu, giám đốc hiệp hội xe điện Na Uy, các mẫu xe điện ban đầu có hình hộp, phạm vi hoạt động kém và chỉ dành cho những người trung thành.
Mặc dù các công ty xe bản địa này cuối cùng đã thất bại, các chính sách vẫn được duy trì và trong nhiều năm qua, các ưu đãi khác đã được bổ sung: thuế giá trị gia tăng đã bị bãi bỏ, ô tô điện được phép vào làn xe buýt, giá bãi đậu xe rẻ hơn và trong nhiều trường hợp là miễn phí, và tài xế không bị tính phí khi sử dụng phà hoặc đường thu phí.
Các ưu đãi đó đã khiến quyết định sử dụng xe điện trở thành lựa chọn hiển nhiên đối với ngày càng nhiều người dân Na Uy. Các hộ gia đình Na Uy ban đầu có xu hướng giữ lại những chiếc xe chạy bằng nhiên liệu hóa thạch sau khi mua một mẫu xe chạy bằng pin, nhưng hiện tại gần hai phần ba số hộ sở hữu xe điện không có động cơ đốt trong dự phòng, theo hiệp hội xe điện của nước này.
Toyota bán chủ yếu xe điện và hybrid ở Na Uy
Sự thay đổi này được đẩy nhanh khi chính phủ trung tả mới của Na Uy vào năm 2021 áp dụng mức phí đăng ký cao hơn đối với các loại xe chạy bằng nhiên liệu đốt trong. Điều đó đã thêm một đòn mạnh vào các biện pháp khuyến khích áp dụng xe điện khi cơ sở hạ tầng đã đủ.
“Điều quan trọng là phải có tiếng nói của người tiêu dùng. Ở nhiều quốc gia khác, bạn thực sự không có điều đó”, Bu cho biết. “Không có gì trong tư duy của người Na Uy giúp điều này xảy ra”.
Nhưng tiền đã làm được. Quốc gia này, không phải là thành viên của EU, đã từ bỏ hàng tỷ đô la tiền thuế, trong trường hợp của Na Uy, có thể được bù đắp bằng thu nhập từ nhiên liệu hóa thạch.
Điểm dừng chân
Ở đầu phía nam của Hồ Mjosa, một ngôi làng có chưa đầy 500 cư dân, không phải là nơi để đánh dấu cột mốc trong quá trình chuyển đổi sang xe điện của Na Uy. Nhưng Minnesund nằm trên một xa lộ gần giữa Oslo và khu trượt tuyết quanh Lillehammer, và đây là nơi Circle K lắp đặt bộ sạc nhanh thứ hai của mình tại quốc gia này vào năm 2012.
“Có những người tự hỏi tại sao chúng tôi lại lắp đặt bộ sạc ở đây,” Anders Kleve Svela, giám đốc cấp cao về xe điện của Circle K cho biết, chỉ vào vị trí ở phía xa bãi đậu xe. Ông nhớ lại chuyến đi đường mùa đông từ Oslo bằng xe Nissan Leaf để chứng minh rằng có thể đi được 70 km mà không hết điện. “Chúng tôi vừa mới làm được,” ông nói.
Với chi phí khoảng 140.000 đô la cho mỗi bộ sạc nhanh, việc mở rộng của Circle K đánh dấu một khoản đầu tư đáng kể, nhưng chuỗi cửa hàng tiện lợi này đã tiến xa đến mức phá bỏ các máy bơm nhiên liệu ở ít nhất mười địa điểm để bổ sung vào mạng lưới 1.020 trạm sạc của mình. Nhìn chung, Na Uy có 29.473 bộ sạc xe điện công cộng. Mật độ bộ sạc nhanh ở đây chỉ khoảng một trên 100 xe, so với khoảng 175 xe ở Anh.
Vì việc sạc pin có thể mất hơn nửa giờ, nên tiềm năng bán hàng cho mỗi lần ghé thăm cao hơn, nhưng khai thác điều đó đòi hỏi phải nâng cấp các tiện nghi. Circle K đã tân trang lại khu vực chỗ ngồi, thêm ổ cắm cho máy tính xách tay, điện thoại và lắp đặt wifi miễn phí. Lựa chọn thực phẩm đã được mở rộng ngoài các mặt hàng mang đi để bao gồm cả bánh sandwich mới làm và các món ăn chính của Na Uy như bánh quế và bánh bạch đậu khấu.
Thành phố Eidsvoll, nơi Minnesund tọa lạc, gần như ở giữa về mặt áp dụng xe điện. Cơ sở hạ tầng đang mở rộng là điều hiển nhiên, nhưng cũng có những trở ngại dai dẳng. Ví dụ, Circle K muốn lắp đặt trạm sạc xe tải tại địa điểm của mình ở đó, nhưng không thể đảm bảo đủ điện.
Do vai trò tiên phong của Na Uy, tài xế đã phải vật lộn với các vấn đề ban đầu, chẳng hạn như đứng ngập đến đầu gối trong tuyết và cố gắng tải xuống ứng dụng thanh toán. Vấn đề này sẽ được giải quyết vào năm tới sau khi chính phủ yêu cầu các nhà cung cấp dịch vụ sạc phải chấp nhận thẻ tín dụng.
Quá trình chuyển đổi cũng dẫn đến sự thay đổi trong hành vi như lên kế hoạch trước cho các chuyến đi và mang theo công việc hoặc giải trí để giết thời gian trong khi sạc hoặc chờ sạc vào những giờ cao điểm.
“Tôi không nghĩ người Na Uy muốn xếp hàng hơn người Mỹ, nhưng chúng tôi buộc phải làm vậy”, Oyvind Solberg Thorsen, giám đốc liên đoàn đường bộ Na Uy cho biết. “Người ta chấp nhận rằng đó là cách mọi thứ diễn ra”.
Các xưởng sữa chữa xe phải nâng cấp bàn nâng khi sửa xe điện
Nhiều xe điện hơn trên đường có nghĩa là nhiều xưởng sửa chữa hơn. Mặc dù lốp và phanh vẫn cần thay thế, nhưng xe điện ít phải thay dầu hơn và việc sửa chữa thường nhanh hơn hoặc chỉ cần cập nhật phần mềm.
Đối với các chuỗi ô tô như Moller Group, quá trình chuyển đổi đòi hỏi phải đầu tư thiết bị mới như quần áo bảo hộ và bàn nâng có thể chịu được trọng lượng của một chiếc xe có bộ nguồn nặng tới 700 kg.
Việc tháo các mô-đun pin diễn ra tại một xưởng riêng do các kỹ thuật viên có trình độ đào tạo cao nhất thực hiện. Theo Marius Hjorth-Martinsen, người giám sát 50 thợ máy làm việc tại xưởng Hvam của Moller ở ngoại ô Oslo, hầu như mọi sửa chữa đều có thể được thực hiện tại chỗ, không giống như trước đây khi việc đưa các chuyên gia đến không phải là điều bất thường.
Mặc dù trục trặc kỹ thuật ở xe điện ít xảy ra hơn xe xăng dầu nhưng không phải tất cả các vấn đề đều được giải quyết.
Ở đầu phía bắc của Hồ Mjosa, Gronvolds Bil-Demontering có gần 700 chiếc ô tô bị hỏng trong bãi và hơn một phần ba trong số đó là xe điện. Nhiều chiếc xe có bộ pin vẫn có thể sử dụng để lưu trữ năng lượng, nhưng chỉ khoảng một nửa trong số 282 chiếc trong kho của công ty cứu hộ sẽ được bán lại, theo Giám đốc điều hành Karl Morten Dalen.
“Khách hàng nên đóng góp vào chi phí tái chế trước”, ông nói. “Lái xe điện chỉ là một phần của phương trình môi trường”.
Đến nơi
Ở trung tâm thành phố Oslo, sự thống trị của xe điện rất khó có thể bỏ qua. Các thương hiệu Trung Quốc như BYD, Hongqi và Xpeng đang tranh giành bất động sản chính. Tại phòng trưng bày của Nio đối diện với quốc hội Na Uy, khách hàng có thể ngồi bên lò sưởi trong khi nhâm nhi tách cappuccino với những bức ảnh được in trên bọt.
Giám đốc quốc gia của Nio, An Ho đã tìm kiếm địa điểm cho phòng trưng bày đầu tiên của hãng xe này tại châu Âu cách đây hơn ba năm. Vào thời điểm đó, vẫn chỉ có một số ít thương hiệu Trung Quốc tại Na Uy, nhưng giờ đây, sự lựa chọn đã tăng lên rất nhiều.
"Nếu bạn đến McDonald's, bạn luôn thấy Burger King bên cạnh", Ho nói. "Ở Oslo, việc đi bộ xung quanh và so sánh dễ dàng hơn vì nó ở gần. Tôi nghĩ đó là một điều tốt".
Các nhà sản xuất ô tô lâu đời cũng đã bắt kịp xu hướng này. Hyundai Moto đã ngừng bán các mẫu xe chạy bằng nhiên liệu hóa thạch tại Na Uy vào năm ngoái. Điều tương tự cũng đúng với các thương hiệu của Stellantis NV bao gồm Peugeot, Opel và Fiat. Audi của Volkswagen bán những chiếc xe hiệu suất RS cho những người đam mê, nhưng ngoài ra hầu như chỉ chạy bằng điện. Toyota sẽ tiếp tục bán xe hybrid khi tăng cường cung cấp xe điện.
Các nhà bán lẻ ô tô độc lập lớn nhất của Na Uy cũng tham gia. Moller đã ngừng bán xe VW thông thường vào tháng 1. Bertel O. Steen thực dụng hơn, nhưng không có nghi ngờ gì rằng xe chạy bằng pin sẽ tồn tại lâu dài.
“Trước đây, bạn phải bảo vệ lựa chọn của mình nếu muốn mua xe điện”, Simen Heggestad Nilsen, tổng giám đốc đại lý của Bertel O. Steen tại vùng ngoại ô Oslo Lorenskog cho biết. “Bây giờ thì ngược lại”.
Nhà điều hành lưới điện Oslo Elvia phải gia cố và mở rộng mạng lưới điện để đáp ứng nhu cầu, thường là các trạm và máy biến áp riêng biệt để phục vụ các khu vực biệt lập. Nhưng theo người phát ngôn Morten Schau, áp lực chung có thể kiểm soát được vì ô tô và xe buýt thường sạc vào những thời điểm không phải giờ cao điểm.
Với xe điện chiếm 40% đội xe của thành phố, chất lượng không khí của Oslo đã có khói bụi thấp hơn. Nhưng thành phố vẫn đang phải vật lộn với các bụi hạt, chủ yếu là từ đường và lốp xe bị mòn. Tobias Wolf, kỹ sư trưởng về chất lượng không khí của thành phố cho biết xe điện không làm cho vấn đề trở nên tồi tệ hơn đáng kể, nhưng cũng không cải thiện được nhiều.
Ông cho biết việc điện khí hóa giao thông đường bộ "không phải là giải pháp hoàn hảo", từ văn phòng của mình nhìn ra một trạm thử nghiệm hình hộp màu trắng. "Chất lượng không khí rất phức tạp".
Nhìn chung, Na Uy tự hào là quốc gia đầu tiên trên thế giới hoàn thành việc chuyển đổi từ ô tô chạy bằng động cơ đốt trong, nhưng vẫn còn chỗ cho sự hoài niệm.
Frode Myhr, một nghệ sĩ lắp đặt cho Bảo tàng Quốc gia Na Uy và là một người đam mê xe cổ, chủ yếu đạp xe để đi lại, nhưng vẫn thích lái chiếc Ferrari của mình. Phản ứng của mọi người rất trái chiều.
“Một số người thích thú với âm thanh mà nó tạo ra, khi nhìn thấy nó. Những người khác nghĩ rằng tôi đang phá hủy môi trường hoặc ghét tiếng ồn”, anh nói. “Hôm nọ, có người đã ném trứng vào xe tôi. Tôi cảm thấy tệ về điều đó”.
