Mạnh Quân
Writer
Tôi kiếm sống bằng cách viết về AI. Cả ngày của tôi xoay quanh những mô hình, thuật toán, bản cập nhật và các “công cụ thay đổi cuộc chơi” mà người ta tung ra không ngừng. Nhưng lạ là, sau hai năm sống giữa thế giới ấy, tôi lại thấy mình ngày càng dè dặt khi phải khuyên ai đó: hãy dùng AI đi.
Cảm giác này xuất hiện rất rõ vào một buổi tối cuối tuần. Tôi ngồi chỉnh sửa bài viết về một công cụ mới, nhưng càng viết, tôi càng thấy thứ đáng sợ nhất ở AI không phải sức mạnh của nó mà là cách nó khiến ta bỏ qua quá trình hình thành kỹ năng và gu thẩm mỹ của chính mình.
Tôi nghĩ, nếu bạn thực sự muốn đào sâu vào một lĩnh vực, như lập trình, viết, thiết kế, âm nhạc thì hãy dành cho mình ít nhất 1.000 giờ đầu tiên để làm việc mà không cần AI. Tự tay làm, tự mắc lỗi, tự sửa. Không cần chạy theo sự hoàn hảo, chỉ cần cảm nhận cái khó, cái nặng, cái chậm của công việc thật. Vì chính trong sự chậm chạp đó, thứ gọi là “gu” mới dần hình thành.
Tôi nói điều này không phải để tỏ ra cao đạo. Tôi biết rõ AI tiện lợi thế nào. Trong công việc hàng ngày, tôi cũng dùng nó liên tục, Gemini, Claude, ChatGPT, để tóm tắt bài, gợi ý câu chữ, hay thậm chí giúp tôi thử vài cấu trúc mới cho một bài viết. Nhưng phần cốt lõi, phần khiến tôi cảm thấy “đây là tôi”, thì AI không làm được.
Khi viết một bài đánh giá sản phẩm, chẳng hạn một chiếc tai nghe vừa ra mắt, tôi phải thực sự đeo nó, nghe, ghi chú, thử từng chế độ. AI không thể “nghe” giúp tôi, cũng chẳng thể viết ra cảm giác khi âm thanh tràn qua đầu như thế nào. Tương tự với những bài hướng dẫn kỹ thuật - tôi phải tự thực hành, tự chụp màn hình, tự trải nghiệm từng lỗi nhỏ. Ở những bài như vậy, AI chiếm đúng 0%.
Nhưng khi viết các bài bình luận hay chia sẻ quan điểm, tôi vẫn để AI vào cuộc - như một cộng sự, không phải người thay thế. Tôi đưa nó bài gốc và ý tưởng của mình, để nó diễn đạt lại theo vài hướng khác nhau. Sau đó tôi đọc kỹ, hàng chục ngàn chữ, để chọn ra vài đoạn có thể dùng được - thường chỉ vài trăm chữ. Phần còn lại, tôi viết lại toàn bộ.
AI giống như một thư viện có thể tự sắp xếp. Nó giúp tôi tiết kiệm thời gian, nhưng nó không thể thay tôi quyết định điều gì là đáng viết. Chính ở bước đó, bước lựa chọn, tôi mới nhận ra điều quan trọng nhất trong sáng tạo không nằm ở kỹ thuật hay công cụ, mà ở vị giác của người viết.
Tôi gọi đó là “gu”. Gu không phải là kỹ năng, mà là cách bạn cảm nhận cái hay. Thứ mà bạn chỉ có được sau hàng nghìn giờ đọc, viết, sửa, và thất bại. Gu của tôi yếu hơn rất nhiều người tôi ngưỡng mộ nhưng ít nhất, tôi biết nó là của mình.
Và đó là thứ mà AI không thể tạo ra.
Ngày nay, AI khiến ai cũng có thể tạo ra một “sản phẩm sáng tạo” chỉ trong vài phút. Một người chưa từng học vẽ có thể dùng Midjourney để làm nên bức tranh “đẹp”, một người chẳng biết gì về âm nhạc có thể tạo được ca khúc nghe không tệ bằng HKT
. Nhưng chính điều đó lại khiến nhiều người quên mất: vẻ đẹp mà họ đang chiêm ngưỡng không phải của họ. Nó là sản phẩm của thuật toán.
AI đang hạ thấp ngưỡng kỹ năng xuống mức gần như bằng không. Nhưng đổi lại, nó cũng đang làm mờ đi ranh giới của gu. Khi mọi thứ đều trông ổn, ta dần quên mất cảm giác thế nào là thật sự tốt.
Tôi từng học mỹ thuật trước khi viết. Hồi đó, tôi vẽ mỗi ngày, từ sáng tới khuya, phác thảo đến nát cả giấy. Lúc ấy chưa có AI, chưa có filter, chưa có công cụ “auto chỉnh sáng”. Mọi thứ đều chậm, vụng về, mệt mỏi. Nhưng chính sự chậm ấy khiến tôi hiểu được ánh sáng, màu sắc, tỷ lệ. Nó xây nền cho cảm giác thẩm mỹ sau này, thứ mà không một mô hình học máy nào có thể dạy tôi.
Giờ, khi nhìn lại, tôi thấy quá trình “tự làm” ấy chính là khoảng thời gian tôi học được nhiều nhất. Bạn cần nhìn thật nhiều, làm thật nhiều, và nghĩ thật nhiều - theo đúng thứ tự đó. AI có thể giúp bạn nhìn và nghĩ nhanh hơn, nhưng phần làm thì vẫn phải tự mình làm. Không có cách tắt nào cho bước đó.
Tôi không phản đối AI, trái lại, tôi tin nó là công cụ quan trọng nhất của thập kỷ này. Nhưng nếu bạn muốn trở thành chuyên gia, muốn thật sự có tiếng nói riêng, đừng để AI chạm vào quá sớm. Hãy để mình vụng về thêm một chút, chậm thêm một chút.
Vì chỉ sau khi bạn đã tự xây xong nền tảng của mình bằng 1.000 giờ độc lập, bằng đôi tay, bằng trải nghiệm thật – thì AI mới trở thành con dao sắc trong tay bạn. Còn nếu không, nó chỉ là con dao trong tay người khác, và bạn thì đang cắt theo khuôn mẫu của họ.
Trong một thời đại mà ai cũng vội, có lẽ cách nhanh nhất để đi xa vẫn là… đi chậm.
Cảm giác này xuất hiện rất rõ vào một buổi tối cuối tuần. Tôi ngồi chỉnh sửa bài viết về một công cụ mới, nhưng càng viết, tôi càng thấy thứ đáng sợ nhất ở AI không phải sức mạnh của nó mà là cách nó khiến ta bỏ qua quá trình hình thành kỹ năng và gu thẩm mỹ của chính mình.
Tôi nghĩ, nếu bạn thực sự muốn đào sâu vào một lĩnh vực, như lập trình, viết, thiết kế, âm nhạc thì hãy dành cho mình ít nhất 1.000 giờ đầu tiên để làm việc mà không cần AI. Tự tay làm, tự mắc lỗi, tự sửa. Không cần chạy theo sự hoàn hảo, chỉ cần cảm nhận cái khó, cái nặng, cái chậm của công việc thật. Vì chính trong sự chậm chạp đó, thứ gọi là “gu” mới dần hình thành.
Tôi nói điều này không phải để tỏ ra cao đạo. Tôi biết rõ AI tiện lợi thế nào. Trong công việc hàng ngày, tôi cũng dùng nó liên tục, Gemini, Claude, ChatGPT, để tóm tắt bài, gợi ý câu chữ, hay thậm chí giúp tôi thử vài cấu trúc mới cho một bài viết. Nhưng phần cốt lõi, phần khiến tôi cảm thấy “đây là tôi”, thì AI không làm được.
Khi viết một bài đánh giá sản phẩm, chẳng hạn một chiếc tai nghe vừa ra mắt, tôi phải thực sự đeo nó, nghe, ghi chú, thử từng chế độ. AI không thể “nghe” giúp tôi, cũng chẳng thể viết ra cảm giác khi âm thanh tràn qua đầu như thế nào. Tương tự với những bài hướng dẫn kỹ thuật - tôi phải tự thực hành, tự chụp màn hình, tự trải nghiệm từng lỗi nhỏ. Ở những bài như vậy, AI chiếm đúng 0%.
Nhưng khi viết các bài bình luận hay chia sẻ quan điểm, tôi vẫn để AI vào cuộc - như một cộng sự, không phải người thay thế. Tôi đưa nó bài gốc và ý tưởng của mình, để nó diễn đạt lại theo vài hướng khác nhau. Sau đó tôi đọc kỹ, hàng chục ngàn chữ, để chọn ra vài đoạn có thể dùng được - thường chỉ vài trăm chữ. Phần còn lại, tôi viết lại toàn bộ.
AI giống như một thư viện có thể tự sắp xếp. Nó giúp tôi tiết kiệm thời gian, nhưng nó không thể thay tôi quyết định điều gì là đáng viết. Chính ở bước đó, bước lựa chọn, tôi mới nhận ra điều quan trọng nhất trong sáng tạo không nằm ở kỹ thuật hay công cụ, mà ở vị giác của người viết.
Tôi gọi đó là “gu”. Gu không phải là kỹ năng, mà là cách bạn cảm nhận cái hay. Thứ mà bạn chỉ có được sau hàng nghìn giờ đọc, viết, sửa, và thất bại. Gu của tôi yếu hơn rất nhiều người tôi ngưỡng mộ nhưng ít nhất, tôi biết nó là của mình.
Và đó là thứ mà AI không thể tạo ra.
Ngày nay, AI khiến ai cũng có thể tạo ra một “sản phẩm sáng tạo” chỉ trong vài phút. Một người chưa từng học vẽ có thể dùng Midjourney để làm nên bức tranh “đẹp”, một người chẳng biết gì về âm nhạc có thể tạo được ca khúc nghe không tệ bằng HKT
. Nhưng chính điều đó lại khiến nhiều người quên mất: vẻ đẹp mà họ đang chiêm ngưỡng không phải của họ. Nó là sản phẩm của thuật toán.AI đang hạ thấp ngưỡng kỹ năng xuống mức gần như bằng không. Nhưng đổi lại, nó cũng đang làm mờ đi ranh giới của gu. Khi mọi thứ đều trông ổn, ta dần quên mất cảm giác thế nào là thật sự tốt.
Tôi từng học mỹ thuật trước khi viết. Hồi đó, tôi vẽ mỗi ngày, từ sáng tới khuya, phác thảo đến nát cả giấy. Lúc ấy chưa có AI, chưa có filter, chưa có công cụ “auto chỉnh sáng”. Mọi thứ đều chậm, vụng về, mệt mỏi. Nhưng chính sự chậm ấy khiến tôi hiểu được ánh sáng, màu sắc, tỷ lệ. Nó xây nền cho cảm giác thẩm mỹ sau này, thứ mà không một mô hình học máy nào có thể dạy tôi.
Giờ, khi nhìn lại, tôi thấy quá trình “tự làm” ấy chính là khoảng thời gian tôi học được nhiều nhất. Bạn cần nhìn thật nhiều, làm thật nhiều, và nghĩ thật nhiều - theo đúng thứ tự đó. AI có thể giúp bạn nhìn và nghĩ nhanh hơn, nhưng phần làm thì vẫn phải tự mình làm. Không có cách tắt nào cho bước đó.
Tôi không phản đối AI, trái lại, tôi tin nó là công cụ quan trọng nhất của thập kỷ này. Nhưng nếu bạn muốn trở thành chuyên gia, muốn thật sự có tiếng nói riêng, đừng để AI chạm vào quá sớm. Hãy để mình vụng về thêm một chút, chậm thêm một chút.
Vì chỉ sau khi bạn đã tự xây xong nền tảng của mình bằng 1.000 giờ độc lập, bằng đôi tay, bằng trải nghiệm thật – thì AI mới trở thành con dao sắc trong tay bạn. Còn nếu không, nó chỉ là con dao trong tay người khác, và bạn thì đang cắt theo khuôn mẫu của họ.
Trong một thời đại mà ai cũng vội, có lẽ cách nhanh nhất để đi xa vẫn là… đi chậm.
