Nhà máy không ánh đèn: Biểu tượng mới của sức mạnh công nghệ Trung Quốc

[Hoàng Anh]

Hình ảnh Trung Quốc là "công xưởng của thế giới" với lực lượng lao động thủ công đông đảo, giá rẻ đang dần được thay thế bằng một mô hình sản xuất hoàn toàn mới và đầy tính tương lai: các "nhà máy không ánh đèn" (lights-out factories) hay còn gọi là "nhà máy tối" (dark factories).

Đây là những cơ sở sản xuất đạt mức độ tự động hóa cực cao, nơi robot công nghiệp, hệ thống máy móc tự hành và Trí tuệ Nhân tạo (AI) đảm nhiệm gần như toàn bộ các công đoạn, hoạt động liên tục suốt ngày đêm mà không cần đến sự hiện diện thường xuyên của công nhân và hệ thống chiếu sáng.

Sự xuất hiện ngày càng nhiều của các nhà máy tối, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghệ cao như sản xuất xe điện hay lắp ráp thiết bị điện tử, đang đại diện cho một sự chuyển mình mạnh mẽ trong năng lực sản xuất của Trung Quốc.

Vận hành bằng Robot và AI

Nền tảng của nhà máy không ánh đèn là sự tích hợp sâu rộng của công nghệ tự động hóa tiên tiến:

• Robot đảm nhiệm công việc: Các cánh tay robot và hệ thống tự hành thực hiện các quy trình lắp ráp, vận chuyển vật liệu, kiểm tra chất lượng sản phẩm – những công việc vốn trước đây cần đến bàn tay con người.
• AI là "bộ não": Hệ thống AI đóng vai trò trung tâm điều phối, giám sát toàn bộ dây chuyền, tự động điều chỉnh các thông số để tối ưu hóa hiệu suất và quan trọng nhất là phát hiện sớm các sản phẩm lỗi. Một số báo cáo cho biết các nhà máy này có thể đạt tỷ lệ sản phẩm đạt chuẩn lên tới 99,99% nhờ loại bỏ các lỗi do con người.
• Hoạt động trong bóng tối: Do robot và máy móc vận hành dựa trên cảm biến và dữ liệu được lập trình sẵn, chúng không cần đến ánh sáng để làm việc, cho phép nhà máy tắt đèn hoàn toàn (đặc biệt vào ban đêm) để tiết kiệm năng lượng.
• Tối ưu không gian: Không cần không gian di chuyển, khu vực nghỉ ngơi hay các yếu tố đảm bảo an toàn, tiện nghi cho con người, nhà máy có thể được thiết kế tinh gọn, tối ưu hóa cho hoạt động của máy móc.

Lợi ích và động lực thúc đẩy

Các nhà máy không ánh đèn mang lại nhiều lợi thế cạnh tranh:

• Năng suất và hiệu quả: Hoạt động liên tục 24/7 không ngừng nghỉ, không cần tan ca hay nghỉ lễ.
• Chất lượng ổn định: Giảm thiểu tối đa lỗi do yếu tố con người.
• Tiết kiệm năng lượng: Giảm 15-20% chi phí năng lượng so với nhà máy truyền thống nhờ không cần chiếu sáng, thông gió, sưởi ấm cho con người.
• Môi trường siêu sạch: Không gian khép kín, ít người ra vào, lý tưởng cho sản xuất điện tử nhạy cảm.

Sự phát triển của các nhà máy này được thúc đẩy bởi nhiều yếu tố tại Trung Quốc: chi phí lao động ngày càng tăng, lực lượng lao động đang già hóa, sự cạnh tranh từ các thị trường lao động giá rẻ khác, và đặc biệt là chính sách thúc đẩy mạnh mẽ từ chính phủ thông qua sáng kiến "Made in China 2025" (từ 2015) và các khoản đầu tư lớn vào R&D robot (ước tính 1,4 tỷ USD năm 2023). Việc tiết kiệm năng lượng cũng phù hợp với mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2060 của Trung Quốc. Các công ty lớn như Xiaomi (đầu tư 330 triệu USD cho nhà máy sản xuất 10 triệu điện thoại/năm) và Geely đang tiên phong trong việc xây dựng các nhà máy tối này.

Trung Quốc dẫn đầu cuộc đua Robot

Sự đầu tư mạnh mẽ đã giúp Trung Quốc vượt trội trong lĩnh vực robot công nghiệp. Năm 2022, nước này đã lắp đặt hơn 290.000 robot công nghiệp mới, chiếm 52% tổng số toàn cầu và vượt xa Mỹ, Nhật Bản. Năm 2023, mật độ robot đạt 392 robot trên 10.000 công nhân, cao gấp gần 3 lần mức trung bình thế giới (141 robot/10.000 công nhân). Điều này trái ngược với xu hướng của Mỹ, nơi tập trung nhiều hơn vào phát triển phần mềm AI.

Nỗi lo thất nghiệp và kiểm soát AI

Tuy nhiên, cuộc cách mạng tự động hóa này cũng làm dấy lên những lo ngại sâu sắc về tình trạng thất nghiệp gia tăng trong lực lượng lao động phổ thông. Báo cáo Tương lai Việc làm của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) năm 2024 dự đoán 23% công việc trên toàn cầu sẽ bị ảnh hưởng bởi AI trong những năm tới, và thị trường lao động Trung Quốc đang đối mặt với sự suy thoái do tự động hóa.

Xa hơn nữa, sự phát triển của các hệ thống AI ngày càng thông minh và tự chủ trong các nhà máy tối cũng gợi lại những cảnh báo về tương lai của AI nói chung. Nhà khoa học máy tính Max Tegmark đã so sánh cuộc đua AI hiện nay với cuộc chạy đua vũ khí hạt nhân trước đây. Ông lo ngại khi AI vượt qua "Bài kiểm tra Turing" (có hành vi thông minh không thể phân biệt với con người), nhân loại có thể mất kiểm soát công nghệ này. Ông Schmidt cũng nhấn mạnh sự cần thiết phải tăng cường giám sát, đặc biệt với AI mã nguồn mở, và khẳng định con người vẫn phải là người kiểm soát cuối cùng, sử dụng AI như công cụ hỗ trợ.

Sự trỗi dậy của các nhà máy không ánh đèn ở Trung Quốc là một minh chứng cho sức mạnh công nghệ và tham vọng chuyển đổi kinh tế của nước này. Nhưng nó cũng là một lời nhắc nhở về những thách thức xã hội to lớn đi kèm với tự động hóa và sự cần thiết phải có những chính sách chủ động để quản lý quá trình chuyển đổi này một cách bền vững và công bằng.

 

[Thanh Sơn]

chịu TQ RỒI