Trung Đào
Writer
Trong nhiều thập kỷ, sự trỗi dậy của công nghệ Trung Quốc luôn gắn với một phương châm bất thành văn: muốn đuổi kịp thế giới, trước hết phải chấp nhận học bằng mọi giá. Với Bắc Kinh, điều đó đôi khi đồng nghĩa với việc sao chép trắng trợn, mổ xẻ công nghệ ngoại, thử đi thử lại đến mức thất bại thành quen. Nhưng chính chiến lược “bất chấp thể diện” ấy lại tạo ra bước nhảy vọt cho nhiều ngành công nghiệp. Từ tàu cao tốc, điện thoại thông minh đến năng lượng tái tạo, hầu hết những lĩnh vực mà Trung Quốc đang dẫn đầu đều từng bắt đầu bằng những nỗ lực mò mẫm trong phòng thí nghiệm sau khi tháo tung thiết bị nước ngoài ra xem bên trong có gì.
Case study mới nhất đến từ ngành chế tạo chip - lĩnh vực Trung Quốc đang bị Mỹ khóa chặt nhất. Máy quang khắc, đặc biệt là các hệ thống do ASML (Hà Lan) sản xuất, vốn là những cỗ máy phức tạp nhất trong toàn bộ ngành bán dẫn. Sau khi Washington tăng cường trừng phạt, Bắc Kinh gần như không thể tiếp cận công nghệ quang khắc cực tím sâu (DUV) tiên tiến, buộc phải tìm cách hiểu và tự chế tạo bằng nội lực. Vì vậy, việc các kỹ sư Trung Quốc tìm cách lén tháo một máy ASML để thiết kế ngược hoàn toàn nằm trong logic phát triển của họ.
Theo nguồn tin được National Interest trích dẫn, nhóm kỹ thuật viên đã cố gắng mổ xẻ một máy ASML DUV cũ để nắm được cấu trúc và cơ chế hoạt động. Mục tiêu của họ không phải để sao chép y nguyên dòng máy này, mà là để học đủ sâu nhằm tiến tới sản xuất những phiên bản quang khắc “cây nhà lá vườn” mạnh hơn- qua đó phá thế lệ thuộc vào phương Tây và tự mở đường cho chip cao cấp do chính họ thiết kế.
Tuy nhiên, vụ thử nghiệm đó đã kết thúc theo cách không mấy vẻ vang. Trong quá trình tháo lắp, chiếc máy bị hỏng nặng đến mức họ phải gọi chính ASML sang sửa. Khi kỹ sư Hà Lan có mặt, họ nhận ra đây không phải sự cố thông thường mà là hậu quả của việc tháo rời các bộ phận siêu chính xác và lắp lại không đúng quy chuẩn - điều chỉ có thể xảy ra khi ai đó cố tìm hiểu thiết kế bên trong. Sự cố này lập tức trở thành minh chứng cho hai thực tế: công nghệ quang khắc là lĩnh vực mà Trung Quốc vẫn còn khoảng cách rất xa, và lệnh cấm chip của Mỹ đang tạo ra áp lực lớn đến mức khiến Bắc Kinh phải mạo hiểm với những hành động nhạy cảm như vậy.
Thế nhưng, nếu nhìn rộng ra lịch sử công nghiệp Trung Quốc, đây không phải là điều gì lạ lẫm. Nhiều ngành sản xuất của họ từng nằm ở vị thế “kẻ học lỏm vụng về”, rồi bằng cách nào đó trở thành người dẫn đầu chỉ sau một hoặc hai thập kỷ. Truyền thống “đốt cháy giai đoạn” thông qua sao chép công nghệ, đôi khi là thô bạo, đôi khi là tinh vi vẫn là nền tảng để họ xây dựng năng lực nội địa. Trung Quốc hiện nay sở hữu nền công nghiệp rộng lớn nhờ sự chuyển dịch sản xuất từ phương Tây, nhưng bản thân họ cũng đã đầu tư nguồn lực khổng lồ để rút ngắn khoảng cách trong những lĩnh vực chiến lược.
Vụ tháo máy quang khắc chỉ cho thấy rằng Trung Quốc vẫn chưa làm chủ được độ chính xác gần như tuyệt đối đòi hỏi trong ngành quang khắc, nơi chỉ một sai số micromet cũng đủ khiến toàn bộ hệ thống trị giá hàng trăm triệu USD trở thành phế liệu. Nhưng nó không phải dấu chấm hết. Bắc Kinh hiểu rằng nếu muốn chế tạo chip tiên tiến, họ không có lựa chọn nào khác ngoài việc hiểu thật sâu từng chi tiết bên trong các hệ thống quang khắc mà họ bị cấm tiếp cận. Những thất bại như lần này chỉ làm rõ con đường họ phải đi, chứ không khiến họ từ bỏ.
Thế giới từng cười nhạo những bản sao thô sơ của Trung Quốc trong nhiều ngành, để rồi phải chứng kiến một sự thật: sau đủ nhiều lần thất bại và đủ nhiều khoản đầu tư, họ thường quay lại với một sản phẩm không chỉ hoạt động mà còn cạnh tranh trực tiếp với những nước đi trước. Vì vậy, việc Trung Quốc làm hỏng một máy ASML trong lúc cố gắng mổ xẻ nó có thể gây chú ý, thậm chí gây buồn cười, nhưng nó không nói được điều gì về tương lai. Điều duy nhất có thể khẳng định lúc này là: Trung Quốc chưa thể tự sản xuất máy quang khắc tiên tiến hôm nay - nhưng không có gì đảm bảo rằng họ sẽ không làm được điều đó trong những năm tới.
Case study mới nhất đến từ ngành chế tạo chip - lĩnh vực Trung Quốc đang bị Mỹ khóa chặt nhất. Máy quang khắc, đặc biệt là các hệ thống do ASML (Hà Lan) sản xuất, vốn là những cỗ máy phức tạp nhất trong toàn bộ ngành bán dẫn. Sau khi Washington tăng cường trừng phạt, Bắc Kinh gần như không thể tiếp cận công nghệ quang khắc cực tím sâu (DUV) tiên tiến, buộc phải tìm cách hiểu và tự chế tạo bằng nội lực. Vì vậy, việc các kỹ sư Trung Quốc tìm cách lén tháo một máy ASML để thiết kế ngược hoàn toàn nằm trong logic phát triển của họ.
Theo nguồn tin được National Interest trích dẫn, nhóm kỹ thuật viên đã cố gắng mổ xẻ một máy ASML DUV cũ để nắm được cấu trúc và cơ chế hoạt động. Mục tiêu của họ không phải để sao chép y nguyên dòng máy này, mà là để học đủ sâu nhằm tiến tới sản xuất những phiên bản quang khắc “cây nhà lá vườn” mạnh hơn- qua đó phá thế lệ thuộc vào phương Tây và tự mở đường cho chip cao cấp do chính họ thiết kế.
Tuy nhiên, vụ thử nghiệm đó đã kết thúc theo cách không mấy vẻ vang. Trong quá trình tháo lắp, chiếc máy bị hỏng nặng đến mức họ phải gọi chính ASML sang sửa. Khi kỹ sư Hà Lan có mặt, họ nhận ra đây không phải sự cố thông thường mà là hậu quả của việc tháo rời các bộ phận siêu chính xác và lắp lại không đúng quy chuẩn - điều chỉ có thể xảy ra khi ai đó cố tìm hiểu thiết kế bên trong. Sự cố này lập tức trở thành minh chứng cho hai thực tế: công nghệ quang khắc là lĩnh vực mà Trung Quốc vẫn còn khoảng cách rất xa, và lệnh cấm chip của Mỹ đang tạo ra áp lực lớn đến mức khiến Bắc Kinh phải mạo hiểm với những hành động nhạy cảm như vậy.
Thế nhưng, nếu nhìn rộng ra lịch sử công nghiệp Trung Quốc, đây không phải là điều gì lạ lẫm. Nhiều ngành sản xuất của họ từng nằm ở vị thế “kẻ học lỏm vụng về”, rồi bằng cách nào đó trở thành người dẫn đầu chỉ sau một hoặc hai thập kỷ. Truyền thống “đốt cháy giai đoạn” thông qua sao chép công nghệ, đôi khi là thô bạo, đôi khi là tinh vi vẫn là nền tảng để họ xây dựng năng lực nội địa. Trung Quốc hiện nay sở hữu nền công nghiệp rộng lớn nhờ sự chuyển dịch sản xuất từ phương Tây, nhưng bản thân họ cũng đã đầu tư nguồn lực khổng lồ để rút ngắn khoảng cách trong những lĩnh vực chiến lược.
Vụ tháo máy quang khắc chỉ cho thấy rằng Trung Quốc vẫn chưa làm chủ được độ chính xác gần như tuyệt đối đòi hỏi trong ngành quang khắc, nơi chỉ một sai số micromet cũng đủ khiến toàn bộ hệ thống trị giá hàng trăm triệu USD trở thành phế liệu. Nhưng nó không phải dấu chấm hết. Bắc Kinh hiểu rằng nếu muốn chế tạo chip tiên tiến, họ không có lựa chọn nào khác ngoài việc hiểu thật sâu từng chi tiết bên trong các hệ thống quang khắc mà họ bị cấm tiếp cận. Những thất bại như lần này chỉ làm rõ con đường họ phải đi, chứ không khiến họ từ bỏ.
Thế giới từng cười nhạo những bản sao thô sơ của Trung Quốc trong nhiều ngành, để rồi phải chứng kiến một sự thật: sau đủ nhiều lần thất bại và đủ nhiều khoản đầu tư, họ thường quay lại với một sản phẩm không chỉ hoạt động mà còn cạnh tranh trực tiếp với những nước đi trước. Vì vậy, việc Trung Quốc làm hỏng một máy ASML trong lúc cố gắng mổ xẻ nó có thể gây chú ý, thậm chí gây buồn cười, nhưng nó không nói được điều gì về tương lai. Điều duy nhất có thể khẳng định lúc này là: Trung Quốc chưa thể tự sản xuất máy quang khắc tiên tiến hôm nay - nhưng không có gì đảm bảo rằng họ sẽ không làm được điều đó trong những năm tới.
