Thế Việt
Writer
Hồ Chagan ở vùng đông bắc Kazakhstan, với làn nước tĩnh lặng và hình dáng tròn trịa nhân tạo, là một minh chứng im lặng nhưng đầy ám ảnh cho những hệ lụy tàn khốc của Chiến tranh Lạnh. Được mệnh danh là "Hồ Nguyên tử", nó được tạo ra bởi một vụ nổ hạt nhân dưới lòng đất do Liên Xô thực hiện vào năm 1965, tạo thành một miệng hố sâu 100 mét, rộng 400 mét. Đây chỉ là một trong số 456 vụ thử nghiệm vũ khí hạt nhân đã diễn ra tại Bãi thử hạt nhân Semipalatinsk (SNTS) – nơi được xem là địa điểm hứng chịu nhiều vụ nổ hạt nhân nhất trên Trái Đất.
"Trái tim" chương trình hạt nhân Liên Xô
Nằm trên một khu vực thảo nguyên rộng lớn, SNTS được chọn làm địa điểm thử nghiệm vũ khí hạt nhân chính của Liên Xô từ những ngày đầu của chương trình. Chính tại đây, vào ngày 29 tháng 8 năm 1949, quả bom nguyên tử đầu tiên của Liên Xô, RDS-1, đã được kích nổ thành công, phá vỡ thế độc quyền hạt nhân của Mỹ và chính thức khởi động cuộc chạy đua vũ khí hạt nhân toàn cầu.
Trong suốt 40 năm tiếp theo (1949-1989), Liên Xô đã biến Semipalatinsk thành phòng thí nghiệm khổng lồ cho các loại vũ khí hủy diệt hàng loạt. Tổng cộng 456 vụ nổ đã được thực hiện, bao gồm 116 vụ thử trên mặt đất hoặc trong khí quyển (giai đoạn đầu) và 340 vụ thử dưới lòng đất sau này, với đủ loại vũ khí từ bom phân hạch đến bom nhiệt hạch (bom H) có sức công phá lớn hơn nhiều.
Bí mật chết người và cái giá người dân phải trả
Mặc dù được lựa chọn vì vị trí tương đối biệt lập, khu vực xung quanh bãi thử Semipalatinsk không hề hoang vắng. Nhiều ngôi làng nằm khá gần khu vực thử nghiệm, và thành phố Semey (trước đây là Semipalatinsk) với dân số đông đúc (có thời điểm lên tới hơn 1 triệu người tính cả vùng phụ cận) chỉ cách đó khoảng 150 km.
Điều tồi tệ nhất là chính quyền Liên Xô đã tiến hành các vụ thử nghiệm trong bí mật tuyệt đối, không hề cảnh báo hay có biện pháp bảo vệ đầy đủ cho người dân địa phương, đặc biệt là trong giai đoạn thử nghiệm trên mặt đất khi bụi phóng xạ phát tán rộng rãi theo gió. Hậu quả là người dân đã bị phơi nhiễm với các vật liệu phóng xạ độc hại qua đường hô hấp và cả đường tiêu hóa (do ăn thực phẩm, uống nước bị ô nhiễm).
Phải đến cuối những năm 1980, các nghiên cứu khoa học mới bắt đầu xem xét nghiêm túc tác động sức khỏe lên cộng đồng này, dù một nghiên cứu nội bộ từ năm 1958 của Viện Hàn lâm Khoa học Y tế Liên Xô đã ghi nhận 22% số người được khảo sát có triệu chứng liên quan đến bệnh phóng xạ mãn tính. Các kết quả sau này cho thấy tỷ lệ mắc các bệnh ung thư, bệnh tuyến giáp, rối loạn hệ miễn dịch và đặc biệt là các dị tật bẩm sinh nghiêm trọng ở các thế hệ sau tăng cao một cách đáng báo động tại khu vực xung quanh Semipalatinsk. Gánh nặng bệnh tật và những căng thẳng tâm lý kéo dài đã trở thành một phần di sản đau thương của bãi thử này.
Di sản và tương lai
Liên Xô thực hiện vụ thử hạt nhân cuối cùng tại Semipalatinsk vào năm 1989. Sau khi Liên Xô tan rã và Kazakhstan tuyên bố độc lập, bãi thử này đã bị đóng cửa vĩnh viễn vào năm 1991. Kể từ đó, Semipalatinsk trở thành một biểu tượng toàn cầu về thảm họa hạt nhân và là lời cảnh tỉnh về mối nguy hiểm của vũ khí hạt nhân đối với sức khỏe con người và môi trường. Ngày nay, khu vực này vẫn là đối tượng nghiên cứu quan trọng của các nhà khoa học quốc tế nhằm hiểu rõ hơn tác động lâu dài của phơi nhiễm phóng xạ và các nỗ lực phục hồi môi trường.
"Trái tim" chương trình hạt nhân Liên Xô
Nằm trên một khu vực thảo nguyên rộng lớn, SNTS được chọn làm địa điểm thử nghiệm vũ khí hạt nhân chính của Liên Xô từ những ngày đầu của chương trình. Chính tại đây, vào ngày 29 tháng 8 năm 1949, quả bom nguyên tử đầu tiên của Liên Xô, RDS-1, đã được kích nổ thành công, phá vỡ thế độc quyền hạt nhân của Mỹ và chính thức khởi động cuộc chạy đua vũ khí hạt nhân toàn cầu.
Trong suốt 40 năm tiếp theo (1949-1989), Liên Xô đã biến Semipalatinsk thành phòng thí nghiệm khổng lồ cho các loại vũ khí hủy diệt hàng loạt. Tổng cộng 456 vụ nổ đã được thực hiện, bao gồm 116 vụ thử trên mặt đất hoặc trong khí quyển (giai đoạn đầu) và 340 vụ thử dưới lòng đất sau này, với đủ loại vũ khí từ bom phân hạch đến bom nhiệt hạch (bom H) có sức công phá lớn hơn nhiều.
Bí mật chết người và cái giá người dân phải trả
Mặc dù được lựa chọn vì vị trí tương đối biệt lập, khu vực xung quanh bãi thử Semipalatinsk không hề hoang vắng. Nhiều ngôi làng nằm khá gần khu vực thử nghiệm, và thành phố Semey (trước đây là Semipalatinsk) với dân số đông đúc (có thời điểm lên tới hơn 1 triệu người tính cả vùng phụ cận) chỉ cách đó khoảng 150 km.
Điều tồi tệ nhất là chính quyền Liên Xô đã tiến hành các vụ thử nghiệm trong bí mật tuyệt đối, không hề cảnh báo hay có biện pháp bảo vệ đầy đủ cho người dân địa phương, đặc biệt là trong giai đoạn thử nghiệm trên mặt đất khi bụi phóng xạ phát tán rộng rãi theo gió. Hậu quả là người dân đã bị phơi nhiễm với các vật liệu phóng xạ độc hại qua đường hô hấp và cả đường tiêu hóa (do ăn thực phẩm, uống nước bị ô nhiễm).
Phải đến cuối những năm 1980, các nghiên cứu khoa học mới bắt đầu xem xét nghiêm túc tác động sức khỏe lên cộng đồng này, dù một nghiên cứu nội bộ từ năm 1958 của Viện Hàn lâm Khoa học Y tế Liên Xô đã ghi nhận 22% số người được khảo sát có triệu chứng liên quan đến bệnh phóng xạ mãn tính. Các kết quả sau này cho thấy tỷ lệ mắc các bệnh ung thư, bệnh tuyến giáp, rối loạn hệ miễn dịch và đặc biệt là các dị tật bẩm sinh nghiêm trọng ở các thế hệ sau tăng cao một cách đáng báo động tại khu vực xung quanh Semipalatinsk. Gánh nặng bệnh tật và những căng thẳng tâm lý kéo dài đã trở thành một phần di sản đau thương của bãi thử này.
Di sản và tương lai
Liên Xô thực hiện vụ thử hạt nhân cuối cùng tại Semipalatinsk vào năm 1989. Sau khi Liên Xô tan rã và Kazakhstan tuyên bố độc lập, bãi thử này đã bị đóng cửa vĩnh viễn vào năm 1991. Kể từ đó, Semipalatinsk trở thành một biểu tượng toàn cầu về thảm họa hạt nhân và là lời cảnh tỉnh về mối nguy hiểm của vũ khí hạt nhân đối với sức khỏe con người và môi trường. Ngày nay, khu vực này vẫn là đối tượng nghiên cứu quan trọng của các nhà khoa học quốc tế nhằm hiểu rõ hơn tác động lâu dài của phơi nhiễm phóng xạ và các nỗ lực phục hồi môi trường.
