The Storm Riders
Writer
Bạch tuộc viền xanh (Hapalochlaena fasciata), một loài bạch tuộc nhỏ bé nhưng mang độc tính chết người, vừa hé lộ một chiến lược giao phối độc đáo khiến giới khoa học kinh ngạc. Theo nghiên cứu mới từ Đại học Queensland (Úc), được công bố trên tạp chí Current Biology ngày 10 tháng 3 năm 2025, con đực của loài này sử dụng tetrodotoxin – một loại độc tố thần kinh mạnh mẽ – để tiêm vào con cái trong lúc giao phối, giúp chúng tránh bị ăn thịt sau khi hoàn thành “nhiệm vụ”.
Tetrodotoxin (TTX) là một trong những chất độc thần kinh mạnh nhất được biết đến, thường xuất hiện trong cá nóc và một số loài sinh vật biển khác. Độc tính của nó vượt xa cyanide gấp 1.000 lần, có khả năng gây tê liệt cơ hô hấp và dẫn đến tử vong trong vòng 10 phút nếu liều lượng đủ lớn. Trong tự nhiên, bạch tuộc viền xanh – với những đường viền màu xanh nổi bật trên cơ thể vàng – là một trong số ít loài bạch tuộc sở hữu độc tố này, được tiết ra từ tuyến nước bọt để săn mồi và tự vệ.
Trong lớp chân đầu (Cephalopoda) như bạch tuộc, mực, con đực thường sử dụng một xúc tu đặc biệt gọi là xúc tu giao phối (hectocotylus) để truyền tinh trùng vào cơ quan sinh dục của con cái. Tuy nhiên, ở nhiều loài, con cái lớn hơn con đực và có xu hướng ăn thịt bạn tình sau khi giao phối, đặc biệt trong giai đoạn bảo vệ trứng – khi chúng ngừng ăn và tập trung chăm sóc ổ trứng trong vài tuần.
Bạch tuộc viền xanh cũng không ngoại lệ: con cái lớn gấp 2-5 lần con đực và không ăn trong 6 tuần sau khi đẻ trứng. Thông thường, con đực sẽ hy sinh xúc tu giao phối để chạy trốn, hoặc chấp nhận bị ăn thịt. Nhưng ở loài này, xúc tu giao phối lại ngắn bất thường, gần giống độ dài của các xúc tu khác, khiến con đực không thể “đánh đổi” để thoát thân như đồng loại. Thay vào đó, chúng phát triển một chiến thuật mới: sử dụng độc tố.
Nhóm nghiên cứu từ Đại học Queensland đã quan sát quá trình giao phối của bạch tuộc viền xanh trong khoảng 40-75 phút tại các rạn san hô ngoài khơi Úc. Kết quả cho thấy:
Đáng chú ý, con cái dường như có khả năng kháng độc tự nhiên, vì sau khoảng một ngày, chúng hoạt động bình thường và tiếp tục săn mồi. Phân tích qua MRI cho thấy con đực, dù nhỏ hơn, lại sở hữu tuyến độc lớn hơn con cái – một đặc điểm tiến hóa hỗ trợ chiến lược sinh tồn này.
Tiến sĩ Trương Văn Thành (Qingwen Cheng), tác giả chính của nghiên cứu, nhận định: “Đây là một hành vi giao phối cực kỳ bất thường, thể hiện kỹ năng sinh tồn độc đáo của bạch tuộc viền xanh.” Không giống các loài bạch tuộc khác – thường hy sinh xúc tu hoặc chấp nhận cái chết – con đực của loài này tận dụng độc tố như một “liều thuốc mê” để tạm thời vô hiệu hóa con cái, vừa hoàn thành giao phối vừa bảo toàn mạng sống.
Tetrodotoxin (TTX) là một trong những chất độc thần kinh mạnh nhất được biết đến, thường xuất hiện trong cá nóc và một số loài sinh vật biển khác. Độc tính của nó vượt xa cyanide gấp 1.000 lần, có khả năng gây tê liệt cơ hô hấp và dẫn đến tử vong trong vòng 10 phút nếu liều lượng đủ lớn. Trong tự nhiên, bạch tuộc viền xanh – với những đường viền màu xanh nổi bật trên cơ thể vàng – là một trong số ít loài bạch tuộc sở hữu độc tố này, được tiết ra từ tuyến nước bọt để săn mồi và tự vệ.
Trong lớp chân đầu (Cephalopoda) như bạch tuộc, mực, con đực thường sử dụng một xúc tu đặc biệt gọi là xúc tu giao phối (hectocotylus) để truyền tinh trùng vào cơ quan sinh dục của con cái. Tuy nhiên, ở nhiều loài, con cái lớn hơn con đực và có xu hướng ăn thịt bạn tình sau khi giao phối, đặc biệt trong giai đoạn bảo vệ trứng – khi chúng ngừng ăn và tập trung chăm sóc ổ trứng trong vài tuần.
Bạch tuộc viền xanh cũng không ngoại lệ: con cái lớn gấp 2-5 lần con đực và không ăn trong 6 tuần sau khi đẻ trứng. Thông thường, con đực sẽ hy sinh xúc tu giao phối để chạy trốn, hoặc chấp nhận bị ăn thịt. Nhưng ở loài này, xúc tu giao phối lại ngắn bất thường, gần giống độ dài của các xúc tu khác, khiến con đực không thể “đánh đổi” để thoát thân như đồng loại. Thay vào đó, chúng phát triển một chiến thuật mới: sử dụng độc tố.
Nhóm nghiên cứu từ Đại học Queensland đã quan sát quá trình giao phối của bạch tuộc viền xanh trong khoảng 40-75 phút tại các rạn san hô ngoài khơi Úc. Kết quả cho thấy:
- Con đực tiếp cận con cái từ phía sau, cắn vào một vị trí gần đại động mạch và tiêm tetrodotoxin qua nước bọt.
- Sau khoảng 8 phút, con cái ngừng thở, mất phản xạ đồng tử, rơi vào trạng thái tê liệt tạm thời kéo dài khoảng 1 giờ.
- Trong thời gian này, con đực hoàn thành giao phối mà không bị đe dọa. Khi con cái tỉnh lại, nó cố gắng đẩy con đực ra bằng các xúc tu, nhưng cơ thể chưa hồi phục hoàn toàn, nên không thể ăn thịt bạn tình.
Đáng chú ý, con cái dường như có khả năng kháng độc tự nhiên, vì sau khoảng một ngày, chúng hoạt động bình thường và tiếp tục săn mồi. Phân tích qua MRI cho thấy con đực, dù nhỏ hơn, lại sở hữu tuyến độc lớn hơn con cái – một đặc điểm tiến hóa hỗ trợ chiến lược sinh tồn này.
Tiến sĩ Trương Văn Thành (Qingwen Cheng), tác giả chính của nghiên cứu, nhận định: “Đây là một hành vi giao phối cực kỳ bất thường, thể hiện kỹ năng sinh tồn độc đáo của bạch tuộc viền xanh.” Không giống các loài bạch tuộc khác – thường hy sinh xúc tu hoặc chấp nhận cái chết – con đực của loài này tận dụng độc tố như một “liều thuốc mê” để tạm thời vô hiệu hóa con cái, vừa hoàn thành giao phối vừa bảo toàn mạng sống.
