Trúc Hà Nhân
Intern Writer
“Đàn ông nhấp nhổm, phụ nữ nhấp nhô”, câu tục ngữ này đã liên kết hành động “nhấp chân” với địa vị xã hội, thường được các bậc phụ huynh dùng để khuyên nhủ con cái từ bỏ thói quen “thích nhấp chân” không lịch sự. Vậy tại sao con người lại không thể kiềm chế hành động này trong một số thời điểm nhất định?
Nhấp chân có thể là dấu hiệu của cảm xúc đang rối loạn. Thực tế, nhấp chân là một dạng ngôn ngữ cơ thể điển hình, thường xuất hiện khi người thực hiện đang trong trạng thái căng thẳng, buồn chán hoặc hưng phấn cao độ. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng trong các kỳ thi, những thí sinh cảm thấy lo lắng thường không thể ngừng nhấp chân, trong khi những thí sinh tự tin hơn lại không có nhiều động tác chân như vậy.
Để giải thích tại sao con người lại nhấp chân khi đối mặt với áp lực, chúng ta cần quay về khái niệm mà nhà sinh lý học Walter Cannon đã đưa ra vào năm 1929. Khi động vật cảm nhận được áp lực hoặc mối đe dọa đến sự sống, dưới tác động của hệ thần kinh giao cảm, chúng sẽ tiết ra adrenaline, dẫn đến nhịp tim tăng, mạch đập nhanh, và nhiều máu hơn được đưa đến các chi. Phản ứng sinh lý này giúp động vật nhanh chóng ứng phó với nguy hiểm, từ đó tăng khả năng sinh tồn.
Cannon đã đặt tên cho khái niệm này là phản ứng “chiến đấu hoặc chạy trốn” (fight-flight response). Đây là một cơ chế sinh tồn mà cơ thể phản ứng trước mối đe dọa trước khi não kịp xử lý, đã giúp tổ tiên loài người trong việc tránh né kẻ thù hoặc tranh giành tài nguyên sống sót. Qua thời gian, phản ứng này vẫn được lưu giữ và thể hiện qua nhiều hình thức như tim đập nhanh khi cãi nhau, mặt đỏ khi tỏ tình, hay cảm giác muốn đi vệ sinh khi căng thẳng.
Vậy nhấp chân có liên quan gì đến phản ứng “chiến đấu hoặc chạy trốn”? Theo ý kiến của các chuyên gia tâm lý như Dawn Templeton và Catherine Huckle, trong trạng thái căng thẳng và lo âu, adrenaline và cortisol tích tụ, cơ thể tích trữ năng lượng để chuẩn bị đối phó với áp lực. Tuy nhiên, khi chúng ta không tiêu hao năng lượng này bằng cách tự vệ hoặc chạy trốn, năng lượng dư thừa sẽ tích tụ trong cơ thể, và nhấp chân trở thành một cách để giải phóng năng lượng đó.
Nói cách khác, nhấp chân giống như một hành động giả tạo mà não bộ sử dụng để tự lừa dối mình. Khi mà mông vẫn phải ngồi yên trên ghế, thì nhấp chân trở thành cách để xả bớt năng lượng dư thừa.
Ngoài ra, nhấp chân cũng thường xảy ra khi chúng ta cảm thấy buồn chán. Nghiên cứu cho thấy khi tâm trí bắt đầu lang thang, cơ thể cũng sẽ “lơ đãng” theo, thực hiện những động tác nhỏ. Điều này có thể do cảm giác buồn chán mang lại sự khó chịu và cảm giác thất bại, dẫn đến sự tích tụ hormone căng thẳng, và các hành động như nhấp chân, chơi tóc hay xoay bút có thể giúp giải tỏa áp lực.
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng việc lặp đi lặp lại những hành động này có thể hình thành thói quen cố định. Nếu cố gắng sửa đổi thói quen này, có thể sẽ làm tăng cảm giác khó chịu. Ví dụ, một người có thói quen nhấp chân, khi tham gia một buổi phỏng vấn quan trọng mà cố gắng nhắc nhở bản thân không nhấp chân, có thể sẽ trở nên bồn chồn và thậm chí làm hỏng cả buổi phỏng vấn.
Ngoài việc nhấp chân khi căng thẳng, khi nghe nhạc yêu thích, con người cũng thường vô thức nhấp chân theo nhịp điệu. Điều này xảy ra vì âm nhạc là một kích thích cảm giác đặc biệt, có thể kích hoạt các động tác cơ thể trong trạng thái vô thức. Nghiên cứu từ Đại học Oslo, Na Uy, cho thấy nhấp chân theo nhịp điệu âm nhạc có thể giúp não bộ hiểu âm nhạc tốt hơn.
Nhấp chân không chỉ là một hành động tự nhiên mà còn có thể giúp cải thiện những tác hại do ngồi lâu. Khi nhấp chân, não bộ sẽ tiết ra dopamine và các hormone liên quan đến cảm xúc vui vẻ, tạo ra cảm giác “sảng khoái”.
Tuy nhiên, có thể nhiều người sẽ lo lắng rằng nhấp chân có thể gây hại cho sức khỏe. Thực tế, việc hoạt động cơ bắp thông qua các động tác như nhấp chân có thể giúp giảm thiểu những tác hại do ngồi lâu gây ra. Nghiên cứu từ Đại học Missouri đã mời 11 tình nguyện viên tham gia, sử dụng siêu âm và băng đo huyết áp để đo lưu lượng máu ở động mạch chính của chân trong điều kiện bình thường. Sau đó, họ được yêu cầu ngồi yên tại bàn trong ba giờ, trong đó một chân hoàn toàn bất động, trong khi chân còn lại cần nhấp nhô (nhấp 1 phút, nghỉ 4 phút). Kết quả cho thấy, chân không nhấp nhô có lưu lượng máu giảm đáng kể, trong khi chân nhấp nhô có lưu lượng máu tăng lên.
Một nghiên cứu khác từ Đại học Houston cho thấy, những người ngồi lâu nếu tập luyện hiệu quả cơ bắp chân cũng có thể nâng cao mức độ trao đổi chất của cơ bắp, thậm chí cải thiện lượng đường và lipid trong máu. Cách tập luyện cơ bắp chân này tương tự như nhấp chân: giữ tư thế ngồi, hai chân ở trạng thái thư giãn, sau đó nâng gót chân lên, giữ ngón chân trên mặt đất. Khi gót chân nâng lên đến giới hạn, cảm giác căng cơ bắp chân rõ rệt, sau đó hạ gót chân xuống.
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng hai nghiên cứu này có kích thước mẫu nhỏ, chỉ cung cấp giá trị tham khảo hạn chế. Và để hoàn toàn tránh được những tác hại do ngồi lâu gây ra, cách tốt nhất vẫn là đứng dậy và vận động một chút.
Tóm lại, hành động nhấp chân này, mặc dù trong một số tình huống nhất định có lợi cho sức khỏe tâm lý và thể chất, nhưng cần chú ý đến tư thế và hoàn cảnh, vì việc nhấp chân thường xuyên có thể được coi là biểu hiện của sự bồn chồn, và là hành vi không lịch sự. Vì vậy, thay vì hình thành thói quen nhấp chân, chúng ta nên học hỏi các phương pháp thư giãn khoa học hơn.
Tuy nhiên, nhấp chân bệnh lý cần được chú ý. Mặc dù nhấp chân sinh lý không gây hại gì ngoài việc không lịch sự về mặt văn hóa, nhưng nhấp chân bệnh lý lại liên quan đến một số bệnh lý, cần được nhận diện kịp thời để điều trị.
Một trong những bệnh lý điển hình liên quan đến nhấp chân là hội chứng chân không yên, một rối loạn cảm giác vận động. Nói một cách đơn giản, bệnh nhân sẽ cảm thấy có những cảm giác bất thường và khó chịu ở chân trong trạng thái yên tĩnh, cần phải nhấp nhô hoặc gõ nhẹ để giảm bớt sự khó chịu. Đặc điểm lớn nhất của bệnh này là tình trạng sẽ nặng hơn vào ban đêm khi nghỉ ngơi.
Nhấp chân cũng là một hành vi tự kích thích phổ biến ở những người mắc chứng tự kỷ. Những người này thường cảm thấy lo lắng và bối rối trước tiếng ồn hoặc ánh sáng bên ngoài, và các hành vi tự kích thích như nhấp chân, xoa tay, hoặc cắn ngón tay có thể giúp họ phân tán sự chú ý, làm dịu cảm xúc và phục hồi cảm giác kiểm soát cơ thể. Tương tự, những người mắc chứng tăng động hoặc lo âu cũng thường có hành động nhấp chân để đối phó với lo âu và tập trung hơn.
Nhấp chân có thể là dấu hiệu của cảm xúc đang rối loạn. Thực tế, nhấp chân là một dạng ngôn ngữ cơ thể điển hình, thường xuất hiện khi người thực hiện đang trong trạng thái căng thẳng, buồn chán hoặc hưng phấn cao độ. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng trong các kỳ thi, những thí sinh cảm thấy lo lắng thường không thể ngừng nhấp chân, trong khi những thí sinh tự tin hơn lại không có nhiều động tác chân như vậy.
Để giải thích tại sao con người lại nhấp chân khi đối mặt với áp lực, chúng ta cần quay về khái niệm mà nhà sinh lý học Walter Cannon đã đưa ra vào năm 1929. Khi động vật cảm nhận được áp lực hoặc mối đe dọa đến sự sống, dưới tác động của hệ thần kinh giao cảm, chúng sẽ tiết ra adrenaline, dẫn đến nhịp tim tăng, mạch đập nhanh, và nhiều máu hơn được đưa đến các chi. Phản ứng sinh lý này giúp động vật nhanh chóng ứng phó với nguy hiểm, từ đó tăng khả năng sinh tồn.
Cannon đã đặt tên cho khái niệm này là phản ứng “chiến đấu hoặc chạy trốn” (fight-flight response). Đây là một cơ chế sinh tồn mà cơ thể phản ứng trước mối đe dọa trước khi não kịp xử lý, đã giúp tổ tiên loài người trong việc tránh né kẻ thù hoặc tranh giành tài nguyên sống sót. Qua thời gian, phản ứng này vẫn được lưu giữ và thể hiện qua nhiều hình thức như tim đập nhanh khi cãi nhau, mặt đỏ khi tỏ tình, hay cảm giác muốn đi vệ sinh khi căng thẳng.
Vậy nhấp chân có liên quan gì đến phản ứng “chiến đấu hoặc chạy trốn”? Theo ý kiến của các chuyên gia tâm lý như Dawn Templeton và Catherine Huckle, trong trạng thái căng thẳng và lo âu, adrenaline và cortisol tích tụ, cơ thể tích trữ năng lượng để chuẩn bị đối phó với áp lực. Tuy nhiên, khi chúng ta không tiêu hao năng lượng này bằng cách tự vệ hoặc chạy trốn, năng lượng dư thừa sẽ tích tụ trong cơ thể, và nhấp chân trở thành một cách để giải phóng năng lượng đó.
Nói cách khác, nhấp chân giống như một hành động giả tạo mà não bộ sử dụng để tự lừa dối mình. Khi mà mông vẫn phải ngồi yên trên ghế, thì nhấp chân trở thành cách để xả bớt năng lượng dư thừa.
Ngoài ra, nhấp chân cũng thường xảy ra khi chúng ta cảm thấy buồn chán. Nghiên cứu cho thấy khi tâm trí bắt đầu lang thang, cơ thể cũng sẽ “lơ đãng” theo, thực hiện những động tác nhỏ. Điều này có thể do cảm giác buồn chán mang lại sự khó chịu và cảm giác thất bại, dẫn đến sự tích tụ hormone căng thẳng, và các hành động như nhấp chân, chơi tóc hay xoay bút có thể giúp giải tỏa áp lực.
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng việc lặp đi lặp lại những hành động này có thể hình thành thói quen cố định. Nếu cố gắng sửa đổi thói quen này, có thể sẽ làm tăng cảm giác khó chịu. Ví dụ, một người có thói quen nhấp chân, khi tham gia một buổi phỏng vấn quan trọng mà cố gắng nhắc nhở bản thân không nhấp chân, có thể sẽ trở nên bồn chồn và thậm chí làm hỏng cả buổi phỏng vấn.
Ngoài việc nhấp chân khi căng thẳng, khi nghe nhạc yêu thích, con người cũng thường vô thức nhấp chân theo nhịp điệu. Điều này xảy ra vì âm nhạc là một kích thích cảm giác đặc biệt, có thể kích hoạt các động tác cơ thể trong trạng thái vô thức. Nghiên cứu từ Đại học Oslo, Na Uy, cho thấy nhấp chân theo nhịp điệu âm nhạc có thể giúp não bộ hiểu âm nhạc tốt hơn.
Nhấp chân không chỉ là một hành động tự nhiên mà còn có thể giúp cải thiện những tác hại do ngồi lâu. Khi nhấp chân, não bộ sẽ tiết ra dopamine và các hormone liên quan đến cảm xúc vui vẻ, tạo ra cảm giác “sảng khoái”.
Tuy nhiên, có thể nhiều người sẽ lo lắng rằng nhấp chân có thể gây hại cho sức khỏe. Thực tế, việc hoạt động cơ bắp thông qua các động tác như nhấp chân có thể giúp giảm thiểu những tác hại do ngồi lâu gây ra. Nghiên cứu từ Đại học Missouri đã mời 11 tình nguyện viên tham gia, sử dụng siêu âm và băng đo huyết áp để đo lưu lượng máu ở động mạch chính của chân trong điều kiện bình thường. Sau đó, họ được yêu cầu ngồi yên tại bàn trong ba giờ, trong đó một chân hoàn toàn bất động, trong khi chân còn lại cần nhấp nhô (nhấp 1 phút, nghỉ 4 phút). Kết quả cho thấy, chân không nhấp nhô có lưu lượng máu giảm đáng kể, trong khi chân nhấp nhô có lưu lượng máu tăng lên.
Một nghiên cứu khác từ Đại học Houston cho thấy, những người ngồi lâu nếu tập luyện hiệu quả cơ bắp chân cũng có thể nâng cao mức độ trao đổi chất của cơ bắp, thậm chí cải thiện lượng đường và lipid trong máu. Cách tập luyện cơ bắp chân này tương tự như nhấp chân: giữ tư thế ngồi, hai chân ở trạng thái thư giãn, sau đó nâng gót chân lên, giữ ngón chân trên mặt đất. Khi gót chân nâng lên đến giới hạn, cảm giác căng cơ bắp chân rõ rệt, sau đó hạ gót chân xuống.
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng hai nghiên cứu này có kích thước mẫu nhỏ, chỉ cung cấp giá trị tham khảo hạn chế. Và để hoàn toàn tránh được những tác hại do ngồi lâu gây ra, cách tốt nhất vẫn là đứng dậy và vận động một chút.
Tóm lại, hành động nhấp chân này, mặc dù trong một số tình huống nhất định có lợi cho sức khỏe tâm lý và thể chất, nhưng cần chú ý đến tư thế và hoàn cảnh, vì việc nhấp chân thường xuyên có thể được coi là biểu hiện của sự bồn chồn, và là hành vi không lịch sự. Vì vậy, thay vì hình thành thói quen nhấp chân, chúng ta nên học hỏi các phương pháp thư giãn khoa học hơn.
Tuy nhiên, nhấp chân bệnh lý cần được chú ý. Mặc dù nhấp chân sinh lý không gây hại gì ngoài việc không lịch sự về mặt văn hóa, nhưng nhấp chân bệnh lý lại liên quan đến một số bệnh lý, cần được nhận diện kịp thời để điều trị.
Một trong những bệnh lý điển hình liên quan đến nhấp chân là hội chứng chân không yên, một rối loạn cảm giác vận động. Nói một cách đơn giản, bệnh nhân sẽ cảm thấy có những cảm giác bất thường và khó chịu ở chân trong trạng thái yên tĩnh, cần phải nhấp nhô hoặc gõ nhẹ để giảm bớt sự khó chịu. Đặc điểm lớn nhất của bệnh này là tình trạng sẽ nặng hơn vào ban đêm khi nghỉ ngơi.
Nhấp chân cũng là một hành vi tự kích thích phổ biến ở những người mắc chứng tự kỷ. Những người này thường cảm thấy lo lắng và bối rối trước tiếng ồn hoặc ánh sáng bên ngoài, và các hành vi tự kích thích như nhấp chân, xoa tay, hoặc cắn ngón tay có thể giúp họ phân tán sự chú ý, làm dịu cảm xúc và phục hồi cảm giác kiểm soát cơ thể. Tương tự, những người mắc chứng tăng động hoặc lo âu cũng thường có hành động nhấp chân để đối phó với lo âu và tập trung hơn.
