Linh Pham
Intern Writer
Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng AI làm phẳng đường cong chuông của một nguyên tắc chung trong tâm lý con người, được gọi là hiệu ứng Dunning-Kruger, khiến chúng ta ảo tưởng về năng lực.
Khi được yêu cầu đánh giá mức độ giỏi của bản thân trong một việc gì đó, chúng ta thường có xu hướng đánh giá sai hoàn toàn. Đây là một xu hướng phổ biến ở con người, với hiệu ứng rõ rệt nhất ở những người có năng lực thấp. Được gọi là hiệu ứng Dunning-Kruger , theo tên các nhà tâm lý học đầu tiên nghiên cứu về nó, hiện tượng này cho thấy những người không giỏi lắm trong một nhiệm vụ nhất định thường quá tự tin, trong khi những người có năng lực cao lại có xu hướng đánh giá thấp kỹ năng của mình. Điều này thường được phát hiện qua các bài kiểm tra nhận thức — bao gồm các bài kiểm tra đánh giá sự chú ý, khả năng ra quyết định, phán đoán và ngôn ngữ.
Nhưng hiện nay, các nhà khoa học tại Đại học Aalto của Phần Lan (cùng với các cộng sự ở Đức và Canada) đã phát hiện ra rằng việc sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) gần như loại bỏ được hiệu ứng Dunning-Kruger — trên thực tế, nó gần như đảo ngược hiệu ứng này.
Nghiên cứu của họ cho thấy khi sử dụng chatbot thông thường để giải quyết vấn đề, mọi người (bất kể trình độ kỹ năng) có xu hướng đặt quá nhiều niềm tin vào chất lượng câu trả lời, đặc biệt là những người dùng AI giàu kinh nghiệm nhất. Nhóm nghiên cứu đã công bố phát hiện của mình trên tạp chí Computers in Human Behavior , số tháng 2 năm 2026 .
Khi tất cả chúng ta ngày càng hiểu biết hơn về AI nhờ sự phổ biến của các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM), các nhà nghiên cứu kỳ vọng những người tham gia không chỉ tương tác tốt hơn với các hệ thống AI mà còn đánh giá hiệu suất sử dụng chúng tốt hơn. "Thay vào đó, những phát hiện của chúng tôi cho thấy một sự bất lực đáng kể trong việc đánh giá hiệu suất của một người khi sử dụng AI đồng đều trên toàn bộ mẫu của chúng tôi", Robin Welsch , một nhà khoa học máy tính của Đại học Aalto, đồng tác giả báo cáo, cho biết trong một tuyên bố .
Lý do đằng sau những phát hiện này rất đa dạng. Bởi vì người dùng AI thường hài lòng với câu trả lời của mình chỉ sau một câu hỏi hoặc một gợi ý, chấp nhận câu trả lời mà không cần kiểm tra hay xác nhận thêm, nên có thể nói rằng họ đã tham gia vào cái mà Welsch gọi là "tải trọng nhận thức" - thẩm vấn câu hỏi với ít suy nghĩ hơn, và tiếp cận nó theo cách "hời hợt" hơn.
Việc ít tham gia vào quá trình lập luận của chính mình - được gọi là "giám sát siêu nhận thức" - có nghĩa là chúng ta bỏ qua các vòng phản hồi thông thường của tư duy phản biện, làm giảm khả năng đánh giá chính xác hiệu suất của chúng ta.
Khi được yêu cầu đánh giá mức độ giỏi của bản thân trong một việc gì đó, chúng ta thường có xu hướng đánh giá sai hoàn toàn. Đây là một xu hướng phổ biến ở con người, với hiệu ứng rõ rệt nhất ở những người có năng lực thấp. Được gọi là hiệu ứng Dunning-Kruger , theo tên các nhà tâm lý học đầu tiên nghiên cứu về nó, hiện tượng này cho thấy những người không giỏi lắm trong một nhiệm vụ nhất định thường quá tự tin, trong khi những người có năng lực cao lại có xu hướng đánh giá thấp kỹ năng của mình. Điều này thường được phát hiện qua các bài kiểm tra nhận thức — bao gồm các bài kiểm tra đánh giá sự chú ý, khả năng ra quyết định, phán đoán và ngôn ngữ.
Nhưng hiện nay, các nhà khoa học tại Đại học Aalto của Phần Lan (cùng với các cộng sự ở Đức và Canada) đã phát hiện ra rằng việc sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) gần như loại bỏ được hiệu ứng Dunning-Kruger — trên thực tế, nó gần như đảo ngược hiệu ứng này.
Nghiên cứu của họ cho thấy khi sử dụng chatbot thông thường để giải quyết vấn đề, mọi người (bất kể trình độ kỹ năng) có xu hướng đặt quá nhiều niềm tin vào chất lượng câu trả lời, đặc biệt là những người dùng AI giàu kinh nghiệm nhất. Nhóm nghiên cứu đã công bố phát hiện của mình trên tạp chí Computers in Human Behavior , số tháng 2 năm 2026 .
Khi tất cả chúng ta ngày càng hiểu biết hơn về AI nhờ sự phổ biến của các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM), các nhà nghiên cứu kỳ vọng những người tham gia không chỉ tương tác tốt hơn với các hệ thống AI mà còn đánh giá hiệu suất sử dụng chúng tốt hơn. "Thay vào đó, những phát hiện của chúng tôi cho thấy một sự bất lực đáng kể trong việc đánh giá hiệu suất của một người khi sử dụng AI đồng đều trên toàn bộ mẫu của chúng tôi", Robin Welsch , một nhà khoa học máy tính của Đại học Aalto, đồng tác giả báo cáo, cho biết trong một tuyên bố .
Làm phẳng đường cong
Trong nghiên cứu, các nhà khoa học đã giao cho 500 đối tượng bài tập suy luận logic từ Bài kiểm tra Tuyển sinh Trường Luật , một nửa được phép sử dụng chatbot AI phổ biến ChatGPT. Cả hai nhóm sau đó được kiểm tra về kiến thức AI và đánh giá khả năng thực hiện của mình, và được hứa thưởng thêm nếu họ tự đánh giá chính xác kết quả.Lý do đằng sau những phát hiện này rất đa dạng. Bởi vì người dùng AI thường hài lòng với câu trả lời của mình chỉ sau một câu hỏi hoặc một gợi ý, chấp nhận câu trả lời mà không cần kiểm tra hay xác nhận thêm, nên có thể nói rằng họ đã tham gia vào cái mà Welsch gọi là "tải trọng nhận thức" - thẩm vấn câu hỏi với ít suy nghĩ hơn, và tiếp cận nó theo cách "hời hợt" hơn.
Việc ít tham gia vào quá trình lập luận của chính mình - được gọi là "giám sát siêu nhận thức" - có nghĩa là chúng ta bỏ qua các vòng phản hồi thông thường của tư duy phản biện, làm giảm khả năng đánh giá chính xác hiệu suất của chúng ta.
