Hail the Judge
Ta chơi xong không trả tiền, vậy đâu có gọi là bán
Khi chiêm ngưỡng nghệ thuật La Mã cổ đại, thật khó để không chú ý đến một đặc điểm kỳ lạ: rất nhiều bức tượng bị mất đầu. Dù khoa học chưa thể lý giải hoàn toàn bí ẩn này, giới chuyên gia đã tìm ra một số nguyên nhân phổ biến.
Theo Rachel Kousser, giáo sư tại Đại học Thành phố New York, phần cổ là điểm yếu tự nhiên trên cơ thể người, khiến đầu tượng dễ dàng bị tách rời khi bị đổ vỡ trong quá trình trưng bày hoặc vận chuyển.
Tuy nhiên, không phải lúc nào đầu tượng cũng bị hư hại do tai nạn. Kousser cho biết, trong thời La Mã cổ đại, việc phá hủy tượng là một hình thức trừng phạt chính trị tàn khốc. Viện nguyên lão La Mã có thể bỏ phiếu để xóa bỏ mọi dấu tích của một vị hoàng đế bị thất sủng sau khi ông ta qua đời - một hình phạt được gọi là "damnatio memoriae" - bằng cách phá hủy tượng, xóa tên khỏi các văn bản ghi chép và tịch thu tài sản. Hoàng đế Nero là một nạn nhân điển hình của hình phạt này.
Đôi khi, chính người La Mã cổ đại đã cố ý thiết kế tượng với phần đầu có thể tháo rời. Theo Kenneth Lapatin, quản lý tại Bảo tàng J. Paul Getty, thiết kế này cho phép họ sử dụng nhiều vật liệu khác nhau, chia nhỏ công việc cho nhiều nghệ nhân, hoặc thậm chí thay thế đầu tượng trong tương lai.
Tuy nhiên, một số trường hợp mất đầu tượng lại xảy ra trong thời hiện đại do lòng tham của con người. Lapatin cho biết, các bức tượng La Mã có giá trị cao trên thị trường chợ đen, khiến nhiều kẻ buôn bán đồ cổ bất chính sẵn sàng "phân xác" chúng để kiếm lời.
Bức tượng "Người phụ nữ mặc áo choàng" cao 2,1m tại Bảo tàng J. Paul Getty là một ví dụ điển hình. Khi được bảo tàng mua lại vào năm 1972, bức tượng chỉ còn phần thân. Tuy nhiên, hình ảnh lưu trữ cho thấy nó vẫn còn nguyên vẹn ít nhất cho đến những năm 1930. Sau này, khi phát hiện một người buôn bán đồ cổ rao bán một phần đầu tượng có nét tương đồng, các chuyên gia nhận ra rằng bức tượng đã bị "phân xác" vào thế kỷ 20.
Mặc dù việc khoan cắt cẩu thả ở phần cổ khiến việc phục chế gặp nhiều khó khăn, nhưng cuối cùng các nhà bảo tồn cũng đã có thể "đoàn tụ" phần đầu với phần thân, tạo nên một kết thúc có hậu hiếm hoi cho một cổ vật bị xâm hại.
Điểm yếu tự nhiên và sự trừng phạt của lịch sử
Theo Rachel Kousser, giáo sư tại Đại học Thành phố New York, phần cổ là điểm yếu tự nhiên trên cơ thể người, khiến đầu tượng dễ dàng bị tách rời khi bị đổ vỡ trong quá trình trưng bày hoặc vận chuyển.
Tuy nhiên, không phải lúc nào đầu tượng cũng bị hư hại do tai nạn. Kousser cho biết, trong thời La Mã cổ đại, việc phá hủy tượng là một hình thức trừng phạt chính trị tàn khốc. Viện nguyên lão La Mã có thể bỏ phiếu để xóa bỏ mọi dấu tích của một vị hoàng đế bị thất sủng sau khi ông ta qua đời - một hình phạt được gọi là "damnatio memoriae" - bằng cách phá hủy tượng, xóa tên khỏi các văn bản ghi chép và tịch thu tài sản. Hoàng đế Nero là một nạn nhân điển hình của hình phạt này.
Thiết kế module và lòng tham của con người
Đôi khi, chính người La Mã cổ đại đã cố ý thiết kế tượng với phần đầu có thể tháo rời. Theo Kenneth Lapatin, quản lý tại Bảo tàng J. Paul Getty, thiết kế này cho phép họ sử dụng nhiều vật liệu khác nhau, chia nhỏ công việc cho nhiều nghệ nhân, hoặc thậm chí thay thế đầu tượng trong tương lai.
Tuy nhiên, một số trường hợp mất đầu tượng lại xảy ra trong thời hiện đại do lòng tham của con người. Lapatin cho biết, các bức tượng La Mã có giá trị cao trên thị trường chợ đen, khiến nhiều kẻ buôn bán đồ cổ bất chính sẵn sàng "phân xác" chúng để kiếm lời.
Câu chuyện tượng "Người phụ nữ mặc áo choàng"
Bức tượng "Người phụ nữ mặc áo choàng" cao 2,1m tại Bảo tàng J. Paul Getty là một ví dụ điển hình. Khi được bảo tàng mua lại vào năm 1972, bức tượng chỉ còn phần thân. Tuy nhiên, hình ảnh lưu trữ cho thấy nó vẫn còn nguyên vẹn ít nhất cho đến những năm 1930. Sau này, khi phát hiện một người buôn bán đồ cổ rao bán một phần đầu tượng có nét tương đồng, các chuyên gia nhận ra rằng bức tượng đã bị "phân xác" vào thế kỷ 20.
Mặc dù việc khoan cắt cẩu thả ở phần cổ khiến việc phục chế gặp nhiều khó khăn, nhưng cuối cùng các nhà bảo tồn cũng đã có thể "đoàn tụ" phần đầu với phần thân, tạo nên một kết thúc có hậu hiếm hoi cho một cổ vật bị xâm hại.
