A-Train The Seven
...'cause for once, I didn't hate myself.
Được phát hiện trong một xác tàu đắm năm 1901 gần đảo Antikythera, Cơ chế Antikythera – thiết bị 2.000 năm tuổi với các bánh răng tinh xảo – từ lâu được xem là một trong những bí ẩn khảo cổ lớn nhất thế giới. Ban đầu, các nhà khoa học cho rằng đây là một công cụ thiên văn phức tạp, có thể theo dõi vị trí mặt trời, mặt trăng, các hành tinh, và dự đoán nhật thực, nguyệt thực. Tuy nhiên, nghiên cứu mới cho rằng thiết bị này có thể chỉ là một mô hình giáo dục hoặc đồ chơi, dễ bị kẹt do răng hình tam giác trên bánh răng.
Vào khoảng năm 72 TCN, một con tàu Hy Lạp chở đầy báu vật – trang sức, tiền xu, tượng đồng, đồ thủy tinh – rời vùng đất mới bị La Mã chinh phục để về cảng Ostia gần Rome. Khi đi qua biển Aegean, một cơn bão dữ dội đã nhấn chìm tàu xuống độ sâu hơn 30 mét gần đảo Antikythera, theo National Geographic. Con tàu, với vỏ dày 12 cm, bị đâm thủng và nằm nghiêng trên sườn dốc dưới đáy biển.
Mãi đến năm 1900, một nhóm thợ lặn hái bọt biển tình cờ phát hiện xác tàu khi trú bão tại Antikythera. Một thợ lặn, Elias Stadiatis, ban đầu tưởng thấy “xác người và ngựa” nhưng hóa ra là các bức tượng đồng và đá cẩm thạch. Dưới sự hỗ trợ của chính phủ Hy Lạp, nhóm thợ lặn đã trục vớt được nhiều hiện vật, bao gồm Cơ chế Antikythera – một khối bánh răng phủ đầy cặn biển, theo Smithsonian Magazine. Hiện lưu giữ tại Bảo tàng Khảo cổ Quốc gia ở Athens, chỉ 1/3 thiết bị (82 mảnh vỡ) được tìm thấy, phần còn lại đã mất dưới biển.
Cơ chế Antikythera là minh chứng cho sự tinh xảo của người Hy Lạp cổ, với các bánh răng được gia công chính xác đến từng milimet bằng máy tiện đứng và khoan cung, theo Nature. Thiết bị có kích thước như hộp giày, gồm:
Để tái hiện chuyển động không đều của mặt trăng (nhanh hơn ở điểm cận địa, chậm hơn ở điểm viễn địa), thiết bị sử dụng bánh răng lệch tâm và cơ chế chốt-rãnh, theo Scientific Reports. Tony Freeth, giáo sư danh dự tại Đại học College London, nhấn mạnh rằng mức độ chính xác này “hoàn toàn chưa từng thấy” trong thế giới cổ đại, vốn chỉ biết đến bánh răng thô sơ từ cối xay, theo The Guardian.
Các nhà khoa học cho rằng thiết bị này là sản phẩm của một thiên tài như Archimedes (287-212 TCN), người đã phát minh ra vít Archimedes và tính toán số pi. Cicero, trong tác phẩm On the Republic (52 TCN), mô tả một thiết bị thiên văn của Archimedes bị La Mã cướp từ Syracuse, có khả năng mô phỏng chuyển động mặt trời và mặt trăng – rất giống Cơ chế Antikythera, theo Cicero’s texts.
Ban đầu, các nhà nghiên cứu như Derek J. de Solla Price (1974) gọi Cơ chế Antikythera là “máy tính cổ đại”, có thể dự đoán thiên văn chính xác cho các nhà chiêm tinh học hoàng gia, theo Gears from the Greeks. Tuy nhiên, nghiên cứu mới từ Graham Woan, giáo sư vật lý thiên văn tại Đại học Glasgow, đưa ra giả thuyết khác.
Woan, sử dụng thống kê Bayesian, phân tích một bánh răng bị vỡ với khoảng 80 lỗ còn lại. Ông kết luận bánh răng này có khả năng chứa 354 lỗ (tương ứng lịch âm 354 ngày) hơn là 365 lỗ (lịch dương), với xác suất cao gấp 299 lần, theo The Horological Journal (7/2024). Điều này gợi ý thiết bị có thể chỉ là mô hình giáo dục hoặc đồ chơi, vì lịch âm kém chính xác hơn lịch thiên văn phức tạp trong các bộ phận khác của cơ chế.
Hơn nữa, nghiên cứu mới chỉ ra rằng các bánh răng có răng hình tam giác, dễ gây kẹt hơn răng hình thang hiện đại, làm giảm độ tin cậy khi vận hành lâu dài, theo New Scientist. Nếu đúng, Cơ chế Antikythera có thể không phải công cụ thực tế mà là sản phẩm biểu diễn cho giới quý tộc hoặc trường học, theo Woan’s paper.
Freeth phản bác mạnh mẽ, gọi kết quả của Woan là “sai lầm” vì thiết bị đã có một lịch âm chính xác hơn tích hợp bên trong, theo The New York Times. Ông cho rằng một lịch thô sơ như lịch 354 ngày không phù hợp với sự tinh vi của cơ chế. Woan thừa nhận giả thuyết của mình phụ thuộc vào giả định về sự đều đặn của các lỗ, nhưng vẫn bảo vệ phương pháp thống kê, theo The Horological Journal.
Hành trình nghiên cứu Cơ chế Antikythera là câu chuyện về sự kiên trì:
Vào khoảng năm 72 TCN, một con tàu Hy Lạp chở đầy báu vật – trang sức, tiền xu, tượng đồng, đồ thủy tinh – rời vùng đất mới bị La Mã chinh phục để về cảng Ostia gần Rome. Khi đi qua biển Aegean, một cơn bão dữ dội đã nhấn chìm tàu xuống độ sâu hơn 30 mét gần đảo Antikythera, theo National Geographic. Con tàu, với vỏ dày 12 cm, bị đâm thủng và nằm nghiêng trên sườn dốc dưới đáy biển.
Mãi đến năm 1900, một nhóm thợ lặn hái bọt biển tình cờ phát hiện xác tàu khi trú bão tại Antikythera. Một thợ lặn, Elias Stadiatis, ban đầu tưởng thấy “xác người và ngựa” nhưng hóa ra là các bức tượng đồng và đá cẩm thạch. Dưới sự hỗ trợ của chính phủ Hy Lạp, nhóm thợ lặn đã trục vớt được nhiều hiện vật, bao gồm Cơ chế Antikythera – một khối bánh răng phủ đầy cặn biển, theo Smithsonian Magazine. Hiện lưu giữ tại Bảo tàng Khảo cổ Quốc gia ở Athens, chỉ 1/3 thiết bị (82 mảnh vỡ) được tìm thấy, phần còn lại đã mất dưới biển.
Cơ chế Antikythera là minh chứng cho sự tinh xảo của người Hy Lạp cổ, với các bánh răng được gia công chính xác đến từng milimet bằng máy tiện đứng và khoan cung, theo Nature. Thiết bị có kích thước như hộp giày, gồm:
- Mặt trước: Một tay quay theo dõi chuyển động của mặt trời, mặt trăng và năm hành tinh (Sao Thủy, Sao Kim, Sao Hỏa, Sao Mộc, Sao Thổ) trong cung hoàng đạo, cùng lịch Hy Lạp và Ai Cập.
- Mặt sau: Hai mặt số tính toán nhật thực, nguyệt thực và chu kỳ âm lịch, cộng thêm một mặt số nhỏ ghi dấu các sự kiện thể thao như Thế vận hội Olympic.
Để tái hiện chuyển động không đều của mặt trăng (nhanh hơn ở điểm cận địa, chậm hơn ở điểm viễn địa), thiết bị sử dụng bánh răng lệch tâm và cơ chế chốt-rãnh, theo Scientific Reports. Tony Freeth, giáo sư danh dự tại Đại học College London, nhấn mạnh rằng mức độ chính xác này “hoàn toàn chưa từng thấy” trong thế giới cổ đại, vốn chỉ biết đến bánh răng thô sơ từ cối xay, theo The Guardian.
Các nhà khoa học cho rằng thiết bị này là sản phẩm của một thiên tài như Archimedes (287-212 TCN), người đã phát minh ra vít Archimedes và tính toán số pi. Cicero, trong tác phẩm On the Republic (52 TCN), mô tả một thiết bị thiên văn của Archimedes bị La Mã cướp từ Syracuse, có khả năng mô phỏng chuyển động mặt trời và mặt trăng – rất giống Cơ chế Antikythera, theo Cicero’s texts.
Ban đầu, các nhà nghiên cứu như Derek J. de Solla Price (1974) gọi Cơ chế Antikythera là “máy tính cổ đại”, có thể dự đoán thiên văn chính xác cho các nhà chiêm tinh học hoàng gia, theo Gears from the Greeks. Tuy nhiên, nghiên cứu mới từ Graham Woan, giáo sư vật lý thiên văn tại Đại học Glasgow, đưa ra giả thuyết khác.
Woan, sử dụng thống kê Bayesian, phân tích một bánh răng bị vỡ với khoảng 80 lỗ còn lại. Ông kết luận bánh răng này có khả năng chứa 354 lỗ (tương ứng lịch âm 354 ngày) hơn là 365 lỗ (lịch dương), với xác suất cao gấp 299 lần, theo The Horological Journal (7/2024). Điều này gợi ý thiết bị có thể chỉ là mô hình giáo dục hoặc đồ chơi, vì lịch âm kém chính xác hơn lịch thiên văn phức tạp trong các bộ phận khác của cơ chế.
Hơn nữa, nghiên cứu mới chỉ ra rằng các bánh răng có răng hình tam giác, dễ gây kẹt hơn răng hình thang hiện đại, làm giảm độ tin cậy khi vận hành lâu dài, theo New Scientist. Nếu đúng, Cơ chế Antikythera có thể không phải công cụ thực tế mà là sản phẩm biểu diễn cho giới quý tộc hoặc trường học, theo Woan’s paper.
Freeth phản bác mạnh mẽ, gọi kết quả của Woan là “sai lầm” vì thiết bị đã có một lịch âm chính xác hơn tích hợp bên trong, theo The New York Times. Ông cho rằng một lịch thô sơ như lịch 354 ngày không phù hợp với sự tinh vi của cơ chế. Woan thừa nhận giả thuyết của mình phụ thuộc vào giả định về sự đều đặn của các lỗ, nhưng vẫn bảo vệ phương pháp thống kê, theo The Horological Journal.
Hành trình nghiên cứu Cơ chế Antikythera là câu chuyện về sự kiên trì:
- 1902: Spyridon Stais nhận ra các bánh răng, ban đầu bị nhầm là đồng hồ thiên văn (astrolabe), theo Archaeology Magazine.
- 1906: Albert Rehm đề xuất đây là máy tính thiên văn với bánh răng lệch tâm, theo Freeth’s recount.
- 1950s: Derek Price dùng X-quang, xác định cơ chế theo dõi chu kỳ Metonic (19 năm âm lịch), theo Gears from the Greeks.
- 2005: Freeth và đội ngũ dùng X-quang độ phân giải cao (40 micron) và chụp ảnh biến đổi phản xạ (reflectance transformation imaging), phát hiện chữ khắc và cơ chế dự đoán nhật thực (chu kỳ Saros, 223 tháng âm lịch), theo Nature (2006).
- 2024: Woan đề xuất bánh răng 354 lỗ và răng tam giác, đặt nghi vấn về tính thực dụng, theo The Horological Journal.
