Nếu thủy triều ngày nay có thể cuốn trôi cả thành phố ven biển, liệu chính nó từng tạo nên nền văn minh đầu tiên của loài người?
Các nhà khoa học cho thấy vùng đất phía nam Lưỡng Hà, nơi hai con sông Tigris và Euphrates đổ ra Vịnh Ba Tư, từng chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của thủy triều. Khoảng 7000 đến 5000 năm trước, mỗi ngày hai lần nước dâng đưa nguồn nước ngọt tràn sâu vào đất liền, bồi đắp phù sa và nuôi dưỡng ruộng đồng. Những cộng đồng đầu tiên biết tận dụng quy luật đều đặn ấy để tưới tiêu, trồng trọt mà không cần những công trình thủy lợi khổng lồ. Chính nhịp điệu tự nhiên này đã hình thành nền nông nghiệp sớm, nuôi dưỡng đời sống xã hội và niềm tin tôn giáo của họ.
Nhà khoa học Liviu Giosan gọi đó là “nền văn hóa được xây dựng dựa trên nhịp điệu của nước”. Khi con người sống hòa cùng thủy triều, mọi thứ – từ canh tác, lễ nghi đến huyền thoại – đều mang dấu ấn của sông ngòi và biển cả.
Theo nhà nghiên cứu Reed Goodman, cảnh quan Lưỡng Hà không hề tĩnh lặng. Đó là vùng đất luôn thay đổi, nơi con người phải hợp tác và ứng biến không ngừng. Chính thử thách từ thiên nhiên đã đẩy Sumer bước sang thời kỳ đô thị hóa và phát minh mạnh mẽ, từ chữ viết, bánh xe cho đến cấu trúc xã hội phức tạp.
Huyền thoại về những vị thần nước, về các trận lũ lụt hủy diệt, có thể chính là ký ức tập thể của thời kỳ biến động ấy. Khi thiên nhiên thay đổi, con người không chỉ phải đối phó bằng kỹ thuật mà còn bằng cách tái định nghĩa niềm tin và trật tự xã hội của mình.
Theo Giosan, bài học ở đây không chỉ là lịch sử. Nó nhắc chúng ta rằng, trước mỗi cuộc khủng hoảng môi trường, con người luôn có hai lựa chọn: thích nghi hoặc suy tàn. Và thật thú vị khi những huyền thoại xưa kia hóa ra lại chứa đựng sự thật khoa học, chỉ chờ được khám phá bằng các công cụ hiện đại.
Có lẽ, nếu hiểu được cách Sumer đã sống cùng và vượt qua biến động tự nhiên, nhân loại hôm nay cũng có thể tìm thấy con đường sống hài hòa hơn với Trái đất.
Nguồn: Sciencedaily
Khi nước thủy triều “nuôi lớn” một nền văn minh
Một nghiên cứu mới từ Viện Hải dương học Woods Hole đã mở ra cách hiểu hoàn toàn khác về sự ra đời của Sumer – nền văn minh được coi là cái nôi của nhân loại. Từ trước đến nay, chúng ta vẫn nghĩ rằng con người thời đó đã dựng nên đô thị đầu tiên nhờ trí tuệ và lao động. Nhưng hóa ra, chính thủy triều – lực tự nhiên tưởng như vô hình – mới là “đạo diễn” phía sau sự trỗi dậy của Sumer.Các nhà khoa học cho thấy vùng đất phía nam Lưỡng Hà, nơi hai con sông Tigris và Euphrates đổ ra Vịnh Ba Tư, từng chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của thủy triều. Khoảng 7000 đến 5000 năm trước, mỗi ngày hai lần nước dâng đưa nguồn nước ngọt tràn sâu vào đất liền, bồi đắp phù sa và nuôi dưỡng ruộng đồng. Những cộng đồng đầu tiên biết tận dụng quy luật đều đặn ấy để tưới tiêu, trồng trọt mà không cần những công trình thủy lợi khổng lồ. Chính nhịp điệu tự nhiên này đã hình thành nền nông nghiệp sớm, nuôi dưỡng đời sống xã hội và niềm tin tôn giáo của họ.
Nhà khoa học Liviu Giosan gọi đó là “nền văn hóa được xây dựng dựa trên nhịp điệu của nước”. Khi con người sống hòa cùng thủy triều, mọi thứ – từ canh tác, lễ nghi đến huyền thoại – đều mang dấu ấn của sông ngòi và biển cả.
Khi thủy triều rút, xã hội buộc phải thay đổi
Nhưng sự cân bằng ấy không kéo dài mãi. Dòng chảy sông ngòi dần mang theo trầm tích, hình thành những đồng bằng châu thổ mới, chặn đường tiến của thủy triều. Khi nước rút xa, người Sumer mất đi nguồn nước tự nhiên vốn nuôi sống họ hàng nghìn năm. Cuộc khủng hoảng ấy buộc họ phải sáng tạo ra các hệ thống tưới tiêu và kiểm soát lũ quy mô lớn – tiền đề cho những công trình vĩ đại và một nền chính trị tập trung quyền lực hơn.Theo nhà nghiên cứu Reed Goodman, cảnh quan Lưỡng Hà không hề tĩnh lặng. Đó là vùng đất luôn thay đổi, nơi con người phải hợp tác và ứng biến không ngừng. Chính thử thách từ thiên nhiên đã đẩy Sumer bước sang thời kỳ đô thị hóa và phát minh mạnh mẽ, từ chữ viết, bánh xe cho đến cấu trúc xã hội phức tạp.
Huyền thoại về những vị thần nước, về các trận lũ lụt hủy diệt, có thể chính là ký ức tập thể của thời kỳ biến động ấy. Khi thiên nhiên thay đổi, con người không chỉ phải đối phó bằng kỹ thuật mà còn bằng cách tái định nghĩa niềm tin và trật tự xã hội của mình.
Tái tạo quá khứ để hiểu hiện tại
Từ dữ liệu trầm tích ở Lagash, hình ảnh vệ tinh và phân tích địa chất, nhóm nghiên cứu đã phục dựng lại đường bờ cổ của Sumer. Bức tranh hiện ra cho thấy một nền văn minh từng thịnh vượng nhờ nước, rồi buộc phải tái sinh khi nguồn nước ấy đổi dòng.Theo Giosan, bài học ở đây không chỉ là lịch sử. Nó nhắc chúng ta rằng, trước mỗi cuộc khủng hoảng môi trường, con người luôn có hai lựa chọn: thích nghi hoặc suy tàn. Và thật thú vị khi những huyền thoại xưa kia hóa ra lại chứa đựng sự thật khoa học, chỉ chờ được khám phá bằng các công cụ hiện đại.
Có lẽ, nếu hiểu được cách Sumer đã sống cùng và vượt qua biến động tự nhiên, nhân loại hôm nay cũng có thể tìm thấy con đường sống hài hòa hơn với Trái đất.
Nguồn: Sciencedaily
