The Storm Riders
Writer
Các chính sách thuế quan của Tổng thống Mỹ Donald Trump, đặc biệt là thuế chống bán phá giá lên tới 271% áp dụng cho tấm pin năng lượng mặt trời nhập khẩu từ Malaysia, Thái Lan, Campuchia và Việt Nam từ tháng 11 năm 2024, đã gây ra những hệ lụy nghiêm trọng cho ngành công nghiệp năng lượng mặt trời Đông Nam Á, mà ông Simon Tay, chủ tịch Viện Quan hệ Quốc tế Singapore, mô tả như một “bi kịch”.
Các công ty Trung Quốc vốn chiếm gần như toàn bộ nhà sản xuất trong khu vực nhờ lợi thế công nghệ đã phải đóng cửa hoặc thu hẹp hoạt động. Jinko Solar, một trong những nhà sản xuất pin mặt trời lớn nhất thế giới, đã đóng nhà máy trị giá 800 triệu USD tại Penang, Malaysia, khiến hơn 1.000 việc làm biến mất và gây tổn thất lan tỏa cho nền kinh tế địa phương. Tương tự, Risen Energy và Longi Green Energy Technology cũng giảm quy mô hoạt động tại Malaysia, trong khi các nhà máy tại Việt Nam và Thái Lan đối mặt với tình trạng tạm ngừng sản xuất. Những động thái này phản ánh sự gián đoạn lớn đối với khu vực, vốn đã trở thành trung tâm sản xuất pin mặt trời để xuất khẩu sang Mỹ, chiếm hơn 80% nguồn cung tấm pin mặt trời của Mỹ trong năm 2023, theo các bài đăng trên X và báo cáo từ Reuters.
Simon Tay nhấn mạnh rằng câu chuyện này là một bi kịch vì công nghệ năng lượng mặt trời ban đầu được phát triển tại Mỹ, nhưng Trung Quốc đã học cách sản xuất rẻ hơn với chất lượng cao, kết hợp với lao động chi phí thấp từ các nước ASEAN như Malaysia và Việt Nam. Mô hình này, vốn là nền tảng của toàn cầu hóa kể từ sau Chiến tranh Lạnh, đã mang lại lợi ích cho hàng triệu người tiêu dùng toàn cầu, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu đòi hỏi các giải pháp năng lượng sạch giá rẻ. Tuy nhiên, các thuế quan của Mỹ, nhằm bảo vệ ngành sản xuất nội địa theo đơn kiện từ các công ty như Hanwha Qcells và First Solar, lại đang làm suy yếu ngành công nghiệp năng lượng mặt trời Đông Nam Á, vốn phụ thuộc vào xuất khẩu sang Mỹ. Davis Chong, chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp Quang điện Malaysia, cảnh báo rằng các thuế quan này có thể “xóa sổ” ngành sản xuất tấm pin mặt trời tại Malaysia, nơi nhiều công ty vừa mở rộng cơ sở để phục vụ thị trường Mỹ. Ở đây, các nhà máy Trung Quốc tại ASEAN bị cáo buộc bán phá giá, nhưng thực tế họ đang tạo ra giá trị gia tăng địa phương thông qua lao động và quy trình sản xuất phức tạp.
Các chính sách thuế quan không chỉ ảnh hưởng đến ngành năng lượng mặt trời mà còn làm tổn hại đến thương mại tổng thể của ASEAN, đặc biệt khi Mỹ áp thuế cao lên Trung Quốc, đối tác thương mại lớn nhất của khu vực. Malaysia, với 25% tổng kim ngạch xuất khẩu sang Trung Quốc, phải đối mặt với nguy cơ sụt giảm xuất khẩu khi chiến tranh thương mại Mỹ-Trung làm giảm nhu cầu hàng hóa. Các ngành khác như dệt may, đồ nội thất, cao su và nhựa cũng chịu ảnh hưởng, như Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim đã chỉ ra.
Trong khi đó, cáo buộc rằng các công ty Trung Quốc sử dụng ASEAN làm “vỏ bọc” để xuất khẩu hàng hóa giá rẻ sang Mỹ bị Chong bác bỏ, khi ông nhấn mạnh rằng các quy trình sản xuất tại Malaysia, từ xử lý wafer silicon đến lắp ráp tấm pin, đều có sự tham gia đáng kể của lao động và vật liệu địa phương. Tuy nhiên, thuế quan của Mỹ đang đe dọa phá vỡ chuỗi giá trị này, đẩy các nước ASEAN vào thế khó khi vừa bị kẹt trong lằn ranh Mỹ-Trung, vừa phải đối phó với làn sóng hàng hóa giá rẻ từ Trung Quốc bị chặn đường sang Mỹ.
Áp lực từ hàng hóa Trung Quốc càng trở nên nghiêm trọng khi các thị trường Mỹ và châu Âu áp dụng các biện pháp chống bán phá giá. Cựu Bộ trưởng Thương mại Indonesia Mari Pangestu cảnh báo về một “cơn sóng thần” hàng hóa Trung Quốc tràn vào Đông Nam Á, do nhu cầu nội địa Trung Quốc suy giảm và các thị trường phương Tây đóng cửa. Ngành dệt may Indonesia là một ví dụ rõ ràng, với 60 công ty đóng cửa từ năm 2023, khiến 250.000 công nhân mất việc và 800.000 người khác bị ảnh hưởng bởi giảm giờ làm hoặc nghỉ không lương. Công ty dệt may lớn nhất Indonesia, Sri Rejeki Isman, đã phá sản vào tháng 3 năm 2025, để lại 10.700 công nhân thất nghiệp, do cạnh tranh khốc liệt từ vải Trung Quốc cả trong nước lẫn xuất khẩu.
Để đối phó, các nước ASEAN như Việt Nam đã tạm dừng hoạt động của nền tảng thương mại điện tử Temu, trong khi Thái Lan áp thuế giá trị gia tăng 7% lên hàng hóa nhập khẩu giá rẻ dưới 45 USD và Indonesia cân nhắc thuế nhập khẩu 200% đối với một số sản phẩm Trung Quốc. Những biện pháp này nhằm bảo vệ các ngành công nghiệp địa phương nhưng cũng làm nổi bật thách thức trong việc cân bằng giữa mở cửa thương mại và bảo hộ.
Để vượt qua cơn bão thuế quan, các chuyên gia như Ong Kian Ming, cựu Thứ trưởng Bộ Thương mại và Công nghiệp Malaysia, đề xuất ASEAN cần chủ động đàm phán với Mỹ, đưa ra các giá trị chiến lược như vai trò trong chuỗi cung ứng khoáng sản quan trọng, với Malaysia đã có nhà máy xử lý khoáng sản hiếm của Lynas. Đồng thời, khu vực cần đa dạng hóa thương mại, tăng cường hợp tác nội khối và với các đối tác như Liên minh châu Âu, như Indonesia đang làm thông qua Hiệp định Quan hệ Đối tác Kinh tế Toàn diện EU-Indonesia. Mari Pangestu kêu gọi đối thoại với Trung Quốc để khuyến khích đầu tư sản xuất tại ASEAN, thay vì chỉ nhập khẩu hàng hóa giá rẻ, nhằm tạo việc làm và tăng giá trị gia tăng.
Những nỗ lực này phản ánh tinh thần “bơi ngược dòng” mà Simon Tay nhấn mạnh, khi ASEAN phải tìm cách duy trì tăng trưởng trong bối cảnh toàn cầu hóa suy yếu. Tương tự như cách Blue Origin vượt qua những lời chế giễu về New Shepard để đạt cột mốc không gian, ASEAN cần tận dụng sự ổn định, thị trường nội địa đang phát triển, và tiềm năng kỹ thuật để định vị mình như một trung tâm sản xuất và thương mại toàn cầu, bất chấp những thách thức từ thuế quan Mỹ và cạnh tranh Trung Quốc.
Tóm lại, các thuế quan của Trump đã gây ra một cuộc khủng hoảng cho ngành năng lượng mặt trời Đông Nam Á, làm gián đoạn chuỗi cung ứng và việc làm, đồng thời đẩy khu vực vào thế khó giữa Mỹ và Trung Quốc. ASEAN cần đa dạng hóa thương mại, tăng cường hợp tác nội khối, và tận dụng các thế mạnh như khoáng sản hiếm để đàm phán với Mỹ, trong khi đối thoại với Trung Quốc để quản lý dòng hàng hóa giá rẻ.
Các công ty Trung Quốc vốn chiếm gần như toàn bộ nhà sản xuất trong khu vực nhờ lợi thế công nghệ đã phải đóng cửa hoặc thu hẹp hoạt động. Jinko Solar, một trong những nhà sản xuất pin mặt trời lớn nhất thế giới, đã đóng nhà máy trị giá 800 triệu USD tại Penang, Malaysia, khiến hơn 1.000 việc làm biến mất và gây tổn thất lan tỏa cho nền kinh tế địa phương. Tương tự, Risen Energy và Longi Green Energy Technology cũng giảm quy mô hoạt động tại Malaysia, trong khi các nhà máy tại Việt Nam và Thái Lan đối mặt với tình trạng tạm ngừng sản xuất. Những động thái này phản ánh sự gián đoạn lớn đối với khu vực, vốn đã trở thành trung tâm sản xuất pin mặt trời để xuất khẩu sang Mỹ, chiếm hơn 80% nguồn cung tấm pin mặt trời của Mỹ trong năm 2023, theo các bài đăng trên X và báo cáo từ Reuters.
Simon Tay nhấn mạnh rằng câu chuyện này là một bi kịch vì công nghệ năng lượng mặt trời ban đầu được phát triển tại Mỹ, nhưng Trung Quốc đã học cách sản xuất rẻ hơn với chất lượng cao, kết hợp với lao động chi phí thấp từ các nước ASEAN như Malaysia và Việt Nam. Mô hình này, vốn là nền tảng của toàn cầu hóa kể từ sau Chiến tranh Lạnh, đã mang lại lợi ích cho hàng triệu người tiêu dùng toàn cầu, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu đòi hỏi các giải pháp năng lượng sạch giá rẻ. Tuy nhiên, các thuế quan của Mỹ, nhằm bảo vệ ngành sản xuất nội địa theo đơn kiện từ các công ty như Hanwha Qcells và First Solar, lại đang làm suy yếu ngành công nghiệp năng lượng mặt trời Đông Nam Á, vốn phụ thuộc vào xuất khẩu sang Mỹ. Davis Chong, chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp Quang điện Malaysia, cảnh báo rằng các thuế quan này có thể “xóa sổ” ngành sản xuất tấm pin mặt trời tại Malaysia, nơi nhiều công ty vừa mở rộng cơ sở để phục vụ thị trường Mỹ. Ở đây, các nhà máy Trung Quốc tại ASEAN bị cáo buộc bán phá giá, nhưng thực tế họ đang tạo ra giá trị gia tăng địa phương thông qua lao động và quy trình sản xuất phức tạp.
Các chính sách thuế quan không chỉ ảnh hưởng đến ngành năng lượng mặt trời mà còn làm tổn hại đến thương mại tổng thể của ASEAN, đặc biệt khi Mỹ áp thuế cao lên Trung Quốc, đối tác thương mại lớn nhất của khu vực. Malaysia, với 25% tổng kim ngạch xuất khẩu sang Trung Quốc, phải đối mặt với nguy cơ sụt giảm xuất khẩu khi chiến tranh thương mại Mỹ-Trung làm giảm nhu cầu hàng hóa. Các ngành khác như dệt may, đồ nội thất, cao su và nhựa cũng chịu ảnh hưởng, như Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim đã chỉ ra.
Trong khi đó, cáo buộc rằng các công ty Trung Quốc sử dụng ASEAN làm “vỏ bọc” để xuất khẩu hàng hóa giá rẻ sang Mỹ bị Chong bác bỏ, khi ông nhấn mạnh rằng các quy trình sản xuất tại Malaysia, từ xử lý wafer silicon đến lắp ráp tấm pin, đều có sự tham gia đáng kể của lao động và vật liệu địa phương. Tuy nhiên, thuế quan của Mỹ đang đe dọa phá vỡ chuỗi giá trị này, đẩy các nước ASEAN vào thế khó khi vừa bị kẹt trong lằn ranh Mỹ-Trung, vừa phải đối phó với làn sóng hàng hóa giá rẻ từ Trung Quốc bị chặn đường sang Mỹ.
Áp lực từ hàng hóa Trung Quốc càng trở nên nghiêm trọng khi các thị trường Mỹ và châu Âu áp dụng các biện pháp chống bán phá giá. Cựu Bộ trưởng Thương mại Indonesia Mari Pangestu cảnh báo về một “cơn sóng thần” hàng hóa Trung Quốc tràn vào Đông Nam Á, do nhu cầu nội địa Trung Quốc suy giảm và các thị trường phương Tây đóng cửa. Ngành dệt may Indonesia là một ví dụ rõ ràng, với 60 công ty đóng cửa từ năm 2023, khiến 250.000 công nhân mất việc và 800.000 người khác bị ảnh hưởng bởi giảm giờ làm hoặc nghỉ không lương. Công ty dệt may lớn nhất Indonesia, Sri Rejeki Isman, đã phá sản vào tháng 3 năm 2025, để lại 10.700 công nhân thất nghiệp, do cạnh tranh khốc liệt từ vải Trung Quốc cả trong nước lẫn xuất khẩu.
Để đối phó, các nước ASEAN như Việt Nam đã tạm dừng hoạt động của nền tảng thương mại điện tử Temu, trong khi Thái Lan áp thuế giá trị gia tăng 7% lên hàng hóa nhập khẩu giá rẻ dưới 45 USD và Indonesia cân nhắc thuế nhập khẩu 200% đối với một số sản phẩm Trung Quốc. Những biện pháp này nhằm bảo vệ các ngành công nghiệp địa phương nhưng cũng làm nổi bật thách thức trong việc cân bằng giữa mở cửa thương mại và bảo hộ.
Để vượt qua cơn bão thuế quan, các chuyên gia như Ong Kian Ming, cựu Thứ trưởng Bộ Thương mại và Công nghiệp Malaysia, đề xuất ASEAN cần chủ động đàm phán với Mỹ, đưa ra các giá trị chiến lược như vai trò trong chuỗi cung ứng khoáng sản quan trọng, với Malaysia đã có nhà máy xử lý khoáng sản hiếm của Lynas. Đồng thời, khu vực cần đa dạng hóa thương mại, tăng cường hợp tác nội khối và với các đối tác như Liên minh châu Âu, như Indonesia đang làm thông qua Hiệp định Quan hệ Đối tác Kinh tế Toàn diện EU-Indonesia. Mari Pangestu kêu gọi đối thoại với Trung Quốc để khuyến khích đầu tư sản xuất tại ASEAN, thay vì chỉ nhập khẩu hàng hóa giá rẻ, nhằm tạo việc làm và tăng giá trị gia tăng.
Những nỗ lực này phản ánh tinh thần “bơi ngược dòng” mà Simon Tay nhấn mạnh, khi ASEAN phải tìm cách duy trì tăng trưởng trong bối cảnh toàn cầu hóa suy yếu. Tương tự như cách Blue Origin vượt qua những lời chế giễu về New Shepard để đạt cột mốc không gian, ASEAN cần tận dụng sự ổn định, thị trường nội địa đang phát triển, và tiềm năng kỹ thuật để định vị mình như một trung tâm sản xuất và thương mại toàn cầu, bất chấp những thách thức từ thuế quan Mỹ và cạnh tranh Trung Quốc.
Tóm lại, các thuế quan của Trump đã gây ra một cuộc khủng hoảng cho ngành năng lượng mặt trời Đông Nam Á, làm gián đoạn chuỗi cung ứng và việc làm, đồng thời đẩy khu vực vào thế khó giữa Mỹ và Trung Quốc. ASEAN cần đa dạng hóa thương mại, tăng cường hợp tác nội khối, và tận dụng các thế mạnh như khoáng sản hiếm để đàm phán với Mỹ, trong khi đối thoại với Trung Quốc để quản lý dòng hàng hóa giá rẻ.
