Thoại Viết Hoàng
Writer
Nếu bạn đang mong chờ một năm hoàn hảo để bắt đầu cuộc phiêu lưu ngắm sao, năm 2026 chắc chắn là sự lựa chọn tốt nhất. Năm đó bắt đầu với siêu trăng vào đầu tháng Giêng, tiếp theo là sự thẳng hàng của sáu hành tinh và nguyệt thực toàn phần, tất cả đều diễn ra trước Ngày Thánh Patrick (17 tháng 3).
Điểm nhấn thực sự của năm - một hiện tượng nhật thực toàn phần sẽ diễn ra vào giữa năm - sẽ đưa lục địa châu Âu vào vùng nhật thực toàn phần lần đầu tiên kể từ năm 1999.
Với trận mưa sao băng Perseid, không bị ảnh hưởng bởi ánh trăng, và nhiều sự kiện thẳng hàng của các hành tinh sắp diễn ra sau đó, bạn sẽ có vô số lý do để ngắm nhìn các vì sao trong năm nay. Dưới đây là lịch các sự kiện thiên văn quan trọng năm 2026.
Ngày 3/1: "Siêu trăng" tiến gần đến sao Mộc
Cuối tuần đầu tiên của năm mới sẽ bắt đầu với hiện tượng siêu trăng ngoạn mục.
Vào tối thứ Bảy, ngày 3 tháng 1, hãy chú ý quan sát mặt trăng tròn sáng rực rỡ cùng với sao Mộc. Nó sẽ xuất hiện sáng hơn và lớn hơn bình thường vì mặt trăng sẽ ở gần điểm cận địa, điểm gần Trái Đất nhất trong quỹ đạo của nó.
Để có được khung cảnh ngoạn mục nhất, hãy chờ đến lúc mặt trăng mọc lúc hoàng hôn. Mặc dù kích thước thực tế của nó không thay đổi, nhưng hiệu ứng quang học được gọi là "ảo ảnh mặt trăng" sẽ khiến mặt trăng ở vị trí thấp trông lớn hơn bình thường. Theo truyền thống, trăng tròn tháng Giêng được gọi là "trăng sói" vì sói hú thường xuyên hơn vào mùa đông.
Ngày 10/1: Sao Mộc ở vị trí đối diện với các hành tinh khác.
Sao Mộc sẽ có khoảnh khắc huy hoàng nhất vào giữa tháng Giêng: vào ngày 10 tháng Giêng, hành tinh khí khổng lồ này sẽ đạt vị trí đối diện, nghĩa là nó sẽ gần như thẳng hàng với Trái Đất và Mặt Trời, với Trái Đất nằm giữa Sao Mộc và Mặt Trời. Vị trí đối diện này sẽ đưa Sao Mộc đến điểm gần Trái Đất nhất kể từ tháng 12/2024. Vào ngày 9 và 10 tháng Giêng, độ sáng và đường kính biểu kiến của nó sẽ cao hơn bình thường một chút. Lần đối diện rực rỡ như vậy tiếp theo của Sao Mộc sẽ không xảy ra cho đến năm 2027.
Khi quan sát, vui lòng ra ngoài sau khi mặt trời lặn và nhìn về phía bầu trời phía đông. Tháng này, sao Mộc nằm trong chòm sao Song Tử và sẽ ở vị trí cao trên đường chân trời suốt đêm, tạo thành một tam giác tạm thời với sao Sirius và ba ngôi sao thuộc Vành đai Orion.
Cuối tháng Hai: Hiện tượng thẳng hàng của các hành tinh, bắt đầu vào buổi tối.
Trong tuần cuối cùng của tháng Hai, hiện tượng "sáu hành tinh thẳng hàng" (còn gọi là sự giao hội của các hành tinh) sẽ diễn ra trên bầu trời chiều. Sau khi mặt trời lặn, hãy lập tức tìm kiếm sao Kim, sao Thủy và sao Thổ trên bầu trời phía tây. Ba hành tinh này sẽ nằm gần nhau phía trên đường chân trời và tất cả đều có thể nhìn thấy bằng mắt thường. Sao Hải Vương cũng sẽ ở gần đó, nhưng cần kính thiên văn để quan sát. Một lời nhắc nhở đặc biệt: Nếu bạn định ra ngoài quan sát vào buổi tối hôm đó, hãy chắc chắn đợi cho đến khi mặt trời lặn hoàn toàn trước khi hướng thiết bị quang học của bạn về phía đường chân trời phía tây.
Máy quay lia đến sao Mộc ở vị trí cao trên bầu trời phía nam, tỏa sáng rực rỡ bên cạnh mặt trăng. Sao Thiên Vương nằm gần cụm sao Pleiades dễ nhận biết , nhưng kính thiên văn hoặc ống nhòm công suất cao vẫn là điều cần thiết để quan sát gã khổng lồ băng giá này.
Ngày 3/3: Nguyệt thực toàn phần
Vào đêm ngày 3/3, hiện tượng nguyệt thực toàn phần sẽ khiến Mặt Trăng có màu đỏ cam kỳ lạ, tạo nên "trăng máu". Mặc dù tên gọi nghe có vẻ bí ẩn, nhưng nguyên lý khoa học đằng sau nó khá đơn giản. Khi Trái Đất đi qua giữa Mặt Trời và Mặt Trăng, bóng của nó sẽ che phủ hoàn toàn bề mặt Mặt Trăng. Ánh sáng xanh có bước sóng ngắn hơn bị tán xạ trong khí quyển Trái Đất, trong khi ánh sáng đỏ và cam có bước sóng dài hơn có thể xuyên qua khí quyển và bị lệch hướng, do đó tạo cho Mặt Trăng một ánh sáng màu đồng.
Hiện tượng nguyệt thực toàn phần sẽ được quan sát thấy ở phần lớn Bắc và Nam Mỹ, khu vực Thái Bình Dương, và các vùng rộng lớn của châu Á và châu Đại Dương. Người quan sát ở miền tây Hoa Kỳ, Canada, các đảo Thái Bình Dương và New Zealand sẽ có tầm nhìn tốt nhất và có thể thưởng thức toàn bộ hiện tượng nguyệt thực mà không bị gián đoạn. Người quan sát ở lục địa Hoa Kỳ sẽ bỏ lỡ một phần của quá trình do mặt trời mọc, nhưng vẫn có thể nhìn thấy hầu hết cảnh tượng, bao gồm cả trăng máu.
Nếu bạn muốn chứng kiến nguyệt thực toàn phần vào năm 2026, đây chắc chắn là một cơ hội tuyệt vời. Ngoài ra, nguyệt thực một phần sẽ xảy ra vào ngày 27-28 tháng 8; mặc dù nó sẽ không tạo ra hiện tượng trăng máu hoàn toàn, nhưng bạn có thể thấy một phần của mặt trăng bị bóng tối "cắn mất". Một số khu vực ở châu Phi, châu Âu và châu Á sẽ là những nơi tốt nhất để quan sát hiện tượng này.
Ngày 20/3: Bắt gặp hiện tượng cực quang hiếm gặp vào ngày xuân phân.
Ở bán cầu Bắc, điểm phân xuân không chỉ báo hiệu thời tiết ấm áp hơn và ngày dài hơn, mà còn thường tạo ra hiện tượng cực quang mạnh mẽ, có thể liên quan đến độ nghiêng của Trái đất. Từ năm 2024 đến năm 2025, hoạt động mặt trời sẽ đạt đỉnh điểm, chỉ xảy ra một lần mỗi 11 năm, dẫn đến hiện tượng cực quang mạnh hơn, một xu hướng sẽ tiếp tục đến năm 2026. Kết hợp lại, những yếu tố này cho thấy chúng ta có thể mong đợi được chứng kiến hiện tượng cực quang phương Bắc đặc biệt ngoạn mục vào cuối mùa xuân.
Tháng Ba là thời điểm lý tưởng để đến vùng Bắc Cực (như Alaska) để chiêm ngưỡng cực quang. Vào thời điểm này trong năm, bầu trời đêm trong hơn và hoạt động mặt trời tăng lên, có nghĩa là cơ hội nhìn thấy cực quang được nâng cao đáng kể.
Ngày 8 - 9/6: Sao Kim và Sao Mộc trùng hội tụ.
Vào các buổi tối ngày 8 và 9 tháng 6, sao Kim và sao Mộc sẽ gặp nhau trên đường chân trời phía tây, chỉ cách nhau hơn 1 độ một chút, tương đương với chiều rộng của một ngón tay. Sao Thủy cũng sẽ xuất hiện ở gần đó khoảng một giờ sau khi mặt trời lặn.
Mặc dù sao Kim và sao Mộc ở vị trí gần nhau nhất trong hai ngày này, sự kết hợp này vẫn sẽ đáng chú ý trong những ngày tiếp theo. Hãy đặc biệt chú ý đến ngày 17 tháng 6: vào thời điểm đó, chúng sẽ thẳng hàng hoàn hảo với sao Thủy và trăng lưỡi liềm.
Ngày 7/8: Hiện tượng Mặt Trăng che khuất cụm sao Pleiades.
Ngay sau nửa đêm ngày 7 tháng 8, hãy hướng mắt về phía đông: vầng trăng lưỡi liềm bắt đầu mọc và đi qua phía trước cụm sao Pleiades. Những ngôi sao sáng nhất trong cụm sao sẽ dần biến mất sau mặt trăng, chỉ để xuất hiện trở lại vào lúc bình minh, khoảng một giờ trước khi mặt trời mọc. Sao Thủy, Sao Hỏa và Sao Thổ cũng sẽ xuất hiện trên bầu trời trước bình minh.
Hiện tượng ngoạn mục này, được biết đến trong thiên văn học là sự kiện "nuốt chửng sao", xảy ra khi một ngôi sao biến mất và có thể được quan sát trên hầu hết lãnh thổ lục địa Hoa Kỳ. Bằng cách theo dõi sự thay đổi ánh sáng khi một ngôi sao biến mất và sau đó xuất hiện trở lại, các nhà thiên văn học có thể đo chính xác kích thước, vị trí và quỹ đạo của các vật thể trên bầu trời.
Ngay sau khi mặt trời lặn vào ngày 27 tháng 10, bạn sẽ có thêm một cơ hội để quan sát hiện tượng Mặt Trăng che khuất cụm sao Pleiades.
Ngày 12/8: Nhật thực toàn phần
Hiện tượng thiên văn ngoạn mục nhất - nhật thực toàn phần sẽ xuất hiện vào ngày 1/8, và khung cảnh diễn ra sự kiện này thực sự đáng kinh ngạc. Vùng nhật thực toàn phần sẽ quét qua một phần của Bắc Cực, phía đông Greenland, phía tây Iceland, một vùng hẻo lánh của Bồ Đào Nha và phía bắc Tây Ban Nha. Những người quan sát dọc theo con đường hẹp này sẽ chứng kiến Mặt Trăng từ từ đi vào giữa Trái Đất và Mặt Trời, che khuất hoàn toàn Mặt Trời, chỉ còn lại một vòng đỏ rực xung quanh rìa nhật hoa. Ban ngày sẽ nhanh chóng chuyển sang hoàng hôn, và kết quả là, các loài động vật như dế sẽ trở nên hoạt động mạnh hơn.
Những người quan sát bầu trời đêm ở các khu vực cụ thể nằm ngoài đường đi của nhật thực (bao gồm một số vùng của Croatia, Đan Mạch và Áo) cũng sẽ có cơ hội chứng kiến nhật thực một phần.
Toàn bộ sự kiện sẽ kéo dài khoảng 5 giờ, trong đó mặt trăng sẽ từ từ di chuyển ngang qua bề mặt mặt trời và sau đó dần dần di chuyển ra xa. Giai đoạn nhật thực toàn phần ngoạn mục nhất chỉ kéo dài 1-2 phút. So với nhật thực toàn phần ở Bắc Mỹ năm 2024, sự kiện này tương đối ngắn, vì nhật thực toàn phần ở một số khu vực kéo dài tới bốn phút rưỡi. Nhật thực toàn phần được mong đợi ở Ai Cập năm 2027 sẽ có hiện tượng "hoàng hôn giả" kéo dài hơn 6 phút trong giai đoạn nhật thực toàn phần.
Tuy nhiên, sự kiện thiên văn này, lần nhật thực toàn phần đầu tiên diễn ra ở châu Âu kể từ năm 1999, vẫn là điều không thể bỏ lỡ. Khi quan sát, điều cần thiết là phải sử dụng kính quan sát nhật thực chuyên dụng; chỉ trong giai đoạn nhật thực toàn phần, khi mặt trời bị che khuất hoàn toàn, người ta mới có thể nhìn thấy nó bằng mắt thường trong một thời gian ngắn.
Ngày 12-13/8: Đỉnh điểm của trận mưa sao băng Perseid
Mưa sao băng Perseid năm 2026 sẽ mang đến điều kiện quan sát gần như hoàn hảo. Được hình thành khi Trái đất đi xuyên qua vệt mảnh vụn do sao chổi Swift-Tuttle để lại, trận mưa sao băng này nổi tiếng với những vệt sao băng tốc độ cao và sáng rực. Đỉnh điểm của mưa sao băng Perseid sẽ diễn ra từ ngày 12 đến 13/8, trùng với thời điểm trăng non. Điều này có nghĩa là ánh trăng sẽ không gây cản trở việc quan sát nhiều như năm 2025, và ở những vùng xa xôi có bầu trời tối, có thể quan sát được khoảng 90 sao băng mỗi giờ.
Ngoài giữa tháng Tám, trận mưa sao băng này cũng hoạt động vào những thời điểm khác. Năm 2026, toàn bộ thời gian hoạt động sẽ kéo dài từ ngày 14/7 đến ngày 1/9, với khả năng bắt gặp sao băng vào bất kỳ đêm nào trong khoảng thời gian này. Hãy chú ý đến những "quả cầu lửa" đặc biệt sáng. Chỉ có một điều cần lưu ý: những người yêu thích ngắm sao sẽ phải thức khuya. Bởi vì, trận mưa sao băng Perseid ngoạn mục nhất là từ nửa đêm đến rạng sáng.
Ngày 25/11: Siêu trăng trở lại
Siêu trăng thứ hai trong năm sẽ mọc vào ngày 25/11, đạt độ sáng nhất vào đêm trước Lễ Tạ ơn. Như mọi năm, mặt trăng mọc sẽ trùng với lúc mặt trời lặn, tạo nên một cảnh tượng ngoạn mục. Theo truyền thống, trăng tròn tháng 11 được gọi là "Trăng Hải Ly", nhưng một số người cũng gọi nó là "Trăng Băng Giá".
Ngày 23/12: "Siêu trăng" gần nhất trong năm.
Siêu trăng lớn nhất và gần đây nhất trong năm sẽ xuất hiện vào ngày 23/12, ngay trước Giáng sinh. Trăng tròn này, còn được gọi là "trăng lạnh", đặc biệt ngoạn mục lúc bình minh. Nhưng đó không phải là cảnh tượng duy nhất sau khi màn đêm buông xuống. Ngay trước nửa đêm, sao Mộc và sao Hỏa sẽ xuất hiện gần đường chân trời phía đông, hơi thấp hơn mặt trăng; sau khi mặt trời lặn, sao Thổ cũng sẽ xuất hiện phía trên đường chân trời phía tây.
Cuối tháng 12: Sự thẳng hàng của các hành tinh
Sự kiện thiên văn ngoạn mục của năm 2026 sẽ là một màn trình diễn cuối năm với sự thẳng hàng của các hành tinh. Khi mùa đông đến gần, sao Hỏa, sao Mộc, sao Thiên Vương, sao Thổ và sao Hải Vương sẽ thẳng hàng trên bầu trời vào khoảng 10 giờ tối theo giờ miền Đông, cùng với mặt trăng đi qua. Khi sao Thổ và sao Hải Vương lặn xuống dưới đường chân trời trước bình minh, sao Kim sẽ mọc lên ở bầu trời phía đông, tạo thành sự thẳng hàng hành tinh thứ hai trước khi mặt trời mọc.
Hiện tượng thiên văn này sẽ tiếp tục cho đến cuối năm, với ngày 25 và 26 đặc biệt ngoạn mục. Sao Hỏa, Sao Mộc và Mặt Trăng khuyết sẽ thẳng hàng theo đường chéo phía trên đường chân trời phía đông, cùng nhau di chuyển cho đến bình minh.
Nguồn: NatGeo China
