The Storm Riders
Writer
Khi con người nhìn thấy thứ không tồn tại, ta gọi đó là ảo giác. Tương tự, trí tuệ nhân tạo (AI) cũng có thể “nhìn” sai, tạo ra thông tin không chính xác nhưng nghe rất thuyết phục. Các nhà khoa học gọi hiện tượng này là “ảo giác AI”. Hiện tượng này xuất hiện ở nhiều hệ thống AI, từ chatbot, công cụ tạo hình ảnh, đến xe tự lái, và có thể gây ra những rủi ro nghiêm trọng trong đời sống.
Ảo giác AI xảy ra khi hệ thống tạo ra thông tin sai lệch hoặc gây hiểu lầm, nhưng lại trình bày như thể đó là sự thật. Ví dụ, một chatbot có thể bịa ra một sự kiện lịch sử không có thật, hoặc AI nhận diện hình ảnh mô tả sai nội dung – như nói một người phụ nữ đang ngồi trên ghế trong khi ảnh không có ghế. Trong hệ thống nhận dạng giọng nói, AI có thể thêm từ hoặc câu không được nói, đặc biệt ở môi trường ồn ào.
AI được huấn luyện bằng dữ liệu lớn để nhận diện mẫu và đưa ra phản hồi. Nhưng nếu dữ liệu không đầy đủ, sai lệch, hoặc AI không hiểu rõ thông tin đầu vào, nó sẽ “đoán mò” và tạo ra kết quả sai. Chẳng hạn, một AI được huấn luyện để nhận diện chó có thể nhầm bánh muffin việt quất thành chó chihuahua vì hình dạng tương tự. Ảo giác khác với sáng tạo có chủ ý: sáng tạo được mong muốn trong nghệ thuật, nhưng ảo giác là vấn đề lớn khi AI cần cung cấp thông tin chính xác.
Ảo giác AI có thể gây hậu quả từ nhỏ đến nghiêm trọng:
Ảo giác AI xảy ra khi hệ thống tạo ra thông tin sai lệch hoặc gây hiểu lầm, nhưng lại trình bày như thể đó là sự thật. Ví dụ, một chatbot có thể bịa ra một sự kiện lịch sử không có thật, hoặc AI nhận diện hình ảnh mô tả sai nội dung – như nói một người phụ nữ đang ngồi trên ghế trong khi ảnh không có ghế. Trong hệ thống nhận dạng giọng nói, AI có thể thêm từ hoặc câu không được nói, đặc biệt ở môi trường ồn ào.
AI được huấn luyện bằng dữ liệu lớn để nhận diện mẫu và đưa ra phản hồi. Nhưng nếu dữ liệu không đầy đủ, sai lệch, hoặc AI không hiểu rõ thông tin đầu vào, nó sẽ “đoán mò” và tạo ra kết quả sai. Chẳng hạn, một AI được huấn luyện để nhận diện chó có thể nhầm bánh muffin việt quất thành chó chihuahua vì hình dạng tương tự. Ảo giác khác với sáng tạo có chủ ý: sáng tạo được mong muốn trong nghệ thuật, nhưng ảo giác là vấn đề lớn khi AI cần cung cấp thông tin chính xác.
Ảo giác AI có thể gây hậu quả từ nhỏ đến nghiêm trọng:
- Lỗi nhỏ: Chatbot trả lời sai một câu hỏi, khiến người dùng nhận thông tin không đúng.
- Hậu quả lớn: Trong pháp lý, AI từng bịa ra vụ án không có thật, suýt gây sai lệch phán quyết. Trong y tế, AI có thể đưa ra kết quả sai, ảnh hưởng bệnh nhân. Với xe tự lái, nhận diện sai vật thể có thể dẫn đến tai nạn chết người.
- Kiểm tra lại thông tin từ AI, đặc biệt trong các lĩnh vực cần độ chính xác cao như y tế, pháp lý.
- Tham khảo nguồn đáng tin cậy hoặc ý kiến chuyên gia.
- Hiểu rõ hạn chế của AI để không phụ thuộc quá mức.
