Cảnh báo: Một loạt ký sinh trung nguy hiểm vừa tái xuất ở Việt Nam, tấn công nhiều nam giới

[Dũng Đỗ]

Sau hơn hai thập kỷ được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) chứng nhận đã loại trừ, ký sinh trùng giun rồng (Dracunculiasis) đang có dấu hiệu quay trở lại Việt Nam, gây lo ngại cho ngành y tế và cộng đồng. Đáng chú ý, tất cả các ca nhiễm được ghi nhận trong những năm gần đây đều là nam giới.

Gắp giun rồng ra khỏi cơ thể bệnh nhân​

Những điểm chính:

• Giun rồng (Dracunculus medinensis), từng được WHO công nhận Việt Nam đã loại trừ (1998), tái xuất hiện từ năm 2020.
• Ghi nhận 24 ca nhiễm trong 5 năm qua tại 5 tỉnh phía Bắc (Yên Bái, Phú Thọ, Lào Cai, Hòa Bình, Thanh Hóa), tất cả đều là nam giới.
• Nguyên nhân: Ăn thịt động vật sống/tái (cá, ếch, rắn), uống nước lã chứa ấu trùng.
• Hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, vaccine phòng bệnh hay xét nghiệm phát hiện sớm.
• Biện pháp duy nhất là chờ giun tự chui ra khỏi da và kéo ra từ từ (có thể mất hàng tuần/tháng), phòng ngừa bằng ăn chín uống sôi, vệ sinh.

Tình hình tái nhiễm giun rồng tại Việt Nam

Thông tin này được PGS.TS Đỗ Trung Dũng, Trưởng khoa Ký sinh trùng, Viện Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng Trung ương (NIMPE), chia sẻ tại Hội nghị Khoa học toàn quốc về ký sinh trùng lần thứ 51, diễn ra ngày 1/4 tại Hà Nội.

Theo ông Dũng, mặc dù Việt Nam đã được WHO công nhận loại trừ giun rồng vào năm 1998, nhưng từ năm 2020 đến nay, cả nước đã ghi nhận 24 ca nhiễm trở lại. Các ca bệnh tập trung ở 5 tỉnh, thành phía Bắc:

• Yên Bái: 11 ca
• Phú Thọ: 8 ca
• Lào Cai: 2 ca
• Hòa Bình: 1 ca
• Thanh Hóa: 2 ca

Một điểm đặc biệt là tất cả 24 bệnh nhân đều là nam giới. Họ thường có thói quen ăn thịt động vật chưa nấu chín (như gỏi cá, thịt ếch, rắn tái...) và uống nước lã.

Giun rồng xâm nhập và gây bệnh như thế nào?

PGS. Dũng giải thích, giun rồng có thể xâm nhập vào cơ thể qua đường tiêu hóa khi con người ăn phải thực phẩm sống hoặc uống nước có chứa ấu trùng của giun rồng (thường có trong các loài giáp xác nhỏ hoặc cá, ếch, nhái sống trong môi trường nước bẩn).

Sau khi vào cơ thể, ấu trùng sẽ âm thầm phát triển trong khoảng 10-12 tháng mà không gây triệu chứng rõ ràng.

Giun rồng tự chui ra, không thể lấy bằng phẫu thuật hay rạch da​

Giai đoạn đầu, người bệnh có thể bị sốt nhẹ, ngứa ngáy, buồn nôn, tiêu chảy. Khi giun cái trưởng thành (có thể dài từ 70cm đến 1,2m), chúng sẽ di chuyển đến các mô liên kết dưới da, thường là ở chân hoặc tay, gây ra các tổn thương:

• Sưng đỏ, đau nhức dữ dội.
• Hình thành các nốt sẩn, mụn nước.
• Các vết sẩn ngoằn ngoèo dưới da khi giun di chuyển.

Ca bệnh điển hình và thách thức điều trị
PGS. Dũng đã chia sẻ một số ca bệnh điển hình:

• Một người đàn ông ngoài 40 tuổi ở Yên Bái nhập viện vì ngứa dữ dội vùng cổ, da nổi mẩn. Sau đó, một khối u xuất hiện ở xương đòn phải, để lộ đầu của một con giun. Bệnh nhân thừa nhận có thói quen ăn đồ tái, gỏi cá.
• Một nam thanh niên 20 tuổi nhập viện với triệu chứng sốt cao, ngứa toàn thân, chóng mặt, buồn nôn. Bác sĩ phát hiện một con giun dài 30cm trong cơ thể.

Điều đáng lo ngại là hiện nay chưa có biện pháp xét nghiệm đặc hiệu để phát hiện sớm, chưa có thuốc điều trị đặc hiệu và cũng chưa có vaccine phòng bệnh giun rồng.

Phương pháp điều trị chủ yếu là chờ đợi giun cái trưởng thành tìm đường chui ra khỏi da (thường qua một nốt phỏng rộp gây đau đớn) và dùng dụng cụ sạch quấn lấy đầu giun, kéo ra từ từ mỗi ngày vài centimet. Quá trình này có thể kéo dài vài ngày hoặc thậm chí cả tháng, đòi hỏi sự kiên nhẫn và vệ sinh cẩn thận để tránh nhiễm trùng.

WHO cũng cảnh báo không nên kéo giun ra một cách thô bạo hoặc phẫu thuật rạch da để lấy giun, vì nếu giun bị đứt, hàng triệu ấu trùng (3-4 triệu trong một con giun cái) cùng độc tố sẽ tràn ra ngoài, gây phản ứng viêm nhiễm dữ dội, nhiễm trùng huyết, viêm cứng khớp hoặc áp xe.

Biện pháp phòng ngừa: Ăn chín, uống sôi, giữ vệ sinh

Do chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, việc phòng ngừa là vô cùng quan trọng. PGS. Dũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc ăn chín, uống sôi, giữ vệ sinh cá nhân và môi trường sống.

Các biện pháp cụ thể bao gồm:

• Không ăn gỏi cá, thịt ếch, rắn... chưa nấu chín kỹ.
• Chỉ uống nước đã đun sôi hoặc nước đóng chai đảm bảo vệ sinh.
• Thường xuyên dọn dẹp nhà cửa, xử lý rác thải, phân người và động vật hợp lý.
• Không dùng phân tươi bón rau.
• Không nuôi gia súc thả rông trong khu dân cư.
• Tích cực diệt ruồi, nhặng, gián – những vật trung gian truyền bệnh.

Sự tái xuất hiện của bệnh giun rồng tại Việt Nam sau nhiều năm là một hồi chuông cảnh báo về nguy cơ của các bệnh ký sinh trùng lây truyền qua đường ăn uống. Việc thay đổi thói quen ăn uống (nói không với thực phẩm sống/tái), sử dụng nguồn nước sạch và giữ gìn vệ sinh môi trường là những biện pháp then chốt để bảo vệ bản thân và cộng đồng khỏi căn bệnh nguy hiểm này.