Mai Nhung
Writer
Elon Musk, vị tỷ phú đứng sau Tesla, SpaceX và hàng loạt công ty công nghệ khác, đồng thời là người dẫn dắt Bộ phận Hiệu quả Chính phủ (DOGE) đầy quyền lực dưới thời Tổng thống Donald Trump, đang đối mặt với những cáo buộc nghiêm trọng. Giới quan sát và chính các nhân viên tại Cơ quan Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ (EPA) lo ngại rằng Musk đang lợi dụng vị thế trong chính quyền để làm suy yếu chính cơ quan liên bang có nhiệm vụ thực thi luật môi trường – luật mà các công ty của ông từng bị cáo buộc vi phạm nhiều lần trong quá khứ.
Lịch sử vi phạm môi trường của các công ty Musk?
Dù Musk thường gắn liền với hình ảnh xe điện và năng lượng sạch, hồ sơ thực thi pháp luật của EPA và các cơ quan địa phương lại cho thấy một bức tranh khác. The Verge đã thu thập các tài liệu nội bộ của EPA và hồ sơ công khai cho thấy nhiều hành động thực thi chống lại các công ty của Musk. Tesla từng đối mặt với vụ kiện từ 25 quận ở California về việc xử lý chất thải nguy hại (dầu, pin axit chì, sơn...) không đúng quy định tại hơn 100 cơ sở (dàn xếp 1,5 triệu USD năm 2024, không thừa nhận sai phạm). Công ty cũng bị EPA phạt và dàn xếp các vụ việc liên quan đến vi phạm Luật Không khí Sạch (phát thải chưa qua xử lý, không lưu trữ hồ sơ) tại nhà máy Fremont, California vào năm 2019 và 2022. Cơ quan quản lý chất lượng không khí địa phương cũng gửi hơn 112 thông báo vi phạm cho Tesla tại Fremont từ 2019-2024.
SpaceX cũng không ngoại lệ, đối mặt với các hành động thực thi của EPA và cơ quan môi trường Texas (TCEQ) vì xả nước thải công nghiệp trái phép nhiều lần từ cơ sở phóng Starbase ở Boca Chica trong giai đoạn 2022-2024 (dàn xếp dân sự 148.378 USD vào tháng 1/2025). Các cáo buộc khác còn nhắm vào xAI (vận hành tuabin khí không phép ở Memphis) và The Boring Company (vi phạm quy định xây dựng, môi trường, lao động, xả thải ở Las Vegas).
"Chiến dịch" làm suy yếu EPA?
Trong bối cảnh đó, việc Elon Musk, sau khi chi hàng trăm triệu USD ủng hộ chiến dịch của ông Trump, được giao đứng đầu DOGE với mục tiêu "cắt giảm chi tiêu liên bang và sa thải công chức" đã làm dấy lên hồi chuông báo động. EPA là một trong những mục tiêu đầu tiên.
Các hành động cụ thể nhằm vào EPA bao gồm việc cố gắng sa thải hàng loạt nhân viên thử việc (dù sau đó bị tòa án yêu cầu phục hồi một phần), đề xuất cắt giảm tới 65% ngân sách hoạt động, và mới đây nhất là thông báo về một đợt cắt giảm nhân sự mới (có hiệu lực từ 31/7/2025).
Không chỉ cắt giảm nguồn lực, chính quyền Trump và DOGE còn hạn chế trực tiếp khả năng thực thi pháp luật của EPA. Một bản ghi nhớ nội bộ ngày 12/3/2025 (cùng ngày EPA công bố loạt đề xuất nới lỏng quy định môi trường) đã cấm EPA cân nhắc yếu tố công bằng môi trường trong các quyết định thực thi và yêu cầu phải có sự phê duyệt từ cấp cao nhất đối với các hành động có thể "gây gánh nặng quá mức" cho ngành năng lượng hoặc liên quan đến các quy định đang được xem xét lại. Các giới hạn chi tiêu (như giới hạn 1 USD thẻ tín dụng, 50.000 USD cần DOGE duyệt) cũng gây khó khăn cho hoạt động điều tra, lấy mẫu.
Hệ lụy và tiếng nói phản đối
Các cựu quan chức và nhân viên EPA (Walter Mugdan, Larry Starfield) cảnh báo việc cắt giảm nhân sự và siết chặt quy trình thực thi sẽ dẫn đến ít vụ việc được khởi xướng và hoàn thành hơn, tạo ra "nút thắt cổ chai" và làm "nguội lạnh" nỗ lực thực thi pháp luật, đặc biệt ảnh hưởng đến các cộng đồng dễ bị tổn thương nhất. Việc Bộ Tư pháp dưới thời Trump bất ngờ rút khỏi vụ kiện một nhà máy cao su gây ô nhiễm nghiêm trọng ở Louisiana và điều chuyển các luật sư môi trường sang mảng nhập cư càng củng cố những lo ngại này.
"Tôi lo lắng về thông điệp mà điều này gửi đến ngành công nghiệp. Tôi đã nghe về việc các công ty phản kháng lại, viện dẫn vị thế yếu kém mà họ cảm nhận được ở EPA," một nhân viên EPA giấu tên chia sẻ với The Verge. Người này còn lo sợ về việc thực thi pháp luật đối với các công ty có lãnh đạo thân thiết với chính quyền.
Bà Mary Nichols, cựu Chủ tịch Ban Tài nguyên Không khí California, nhận định động cơ của Musk rõ ràng bao gồm việc muốn loại bỏ các luật lệ và cơ quan đã gây rắc rối cho ông, và ông đang "hành động vì lợi ích của chính mình" như một "kẻ đơn độc". Bà cũng chỉ ra sự bất thường khi Musk nắm giữ quyền lực lớn trong chính phủ thông qua DOGE mà không cần qua quy trình bổ nhiệm chính thức của Thượng viện, đặt ra vấn đề xung đột lợi ích nghiêm trọng. Chính các nhân viên EPA trong các cuộc biểu tình tháng 3 đã hô vang khẩu hiệu "Bạn đánh vần tham nhũng thế nào? E-L-O-N".
Dù EPA khẳng định sứ mệnh cốt lõi không thay đổi, những diễn biến gần đây cho thấy một bức tranh đáng lo ngại về tương lai của cơ quan bảo vệ môi trường hàng đầu nước Mỹ, khi nó dường như đang bị chi phối bởi những lợi ích cá nhân và chính trị, đe dọa đến khả năng thực thi luật pháp và bảo vệ sức khỏe cộng đồng cũng như môi trường.
Lịch sử vi phạm môi trường của các công ty Musk?
Dù Musk thường gắn liền với hình ảnh xe điện và năng lượng sạch, hồ sơ thực thi pháp luật của EPA và các cơ quan địa phương lại cho thấy một bức tranh khác. The Verge đã thu thập các tài liệu nội bộ của EPA và hồ sơ công khai cho thấy nhiều hành động thực thi chống lại các công ty của Musk. Tesla từng đối mặt với vụ kiện từ 25 quận ở California về việc xử lý chất thải nguy hại (dầu, pin axit chì, sơn...) không đúng quy định tại hơn 100 cơ sở (dàn xếp 1,5 triệu USD năm 2024, không thừa nhận sai phạm). Công ty cũng bị EPA phạt và dàn xếp các vụ việc liên quan đến vi phạm Luật Không khí Sạch (phát thải chưa qua xử lý, không lưu trữ hồ sơ) tại nhà máy Fremont, California vào năm 2019 và 2022. Cơ quan quản lý chất lượng không khí địa phương cũng gửi hơn 112 thông báo vi phạm cho Tesla tại Fremont từ 2019-2024.
SpaceX cũng không ngoại lệ, đối mặt với các hành động thực thi của EPA và cơ quan môi trường Texas (TCEQ) vì xả nước thải công nghiệp trái phép nhiều lần từ cơ sở phóng Starbase ở Boca Chica trong giai đoạn 2022-2024 (dàn xếp dân sự 148.378 USD vào tháng 1/2025). Các cáo buộc khác còn nhắm vào xAI (vận hành tuabin khí không phép ở Memphis) và The Boring Company (vi phạm quy định xây dựng, môi trường, lao động, xả thải ở Las Vegas).
"Chiến dịch" làm suy yếu EPA?
Trong bối cảnh đó, việc Elon Musk, sau khi chi hàng trăm triệu USD ủng hộ chiến dịch của ông Trump, được giao đứng đầu DOGE với mục tiêu "cắt giảm chi tiêu liên bang và sa thải công chức" đã làm dấy lên hồi chuông báo động. EPA là một trong những mục tiêu đầu tiên.
Các hành động cụ thể nhằm vào EPA bao gồm việc cố gắng sa thải hàng loạt nhân viên thử việc (dù sau đó bị tòa án yêu cầu phục hồi một phần), đề xuất cắt giảm tới 65% ngân sách hoạt động, và mới đây nhất là thông báo về một đợt cắt giảm nhân sự mới (có hiệu lực từ 31/7/2025).
Không chỉ cắt giảm nguồn lực, chính quyền Trump và DOGE còn hạn chế trực tiếp khả năng thực thi pháp luật của EPA. Một bản ghi nhớ nội bộ ngày 12/3/2025 (cùng ngày EPA công bố loạt đề xuất nới lỏng quy định môi trường) đã cấm EPA cân nhắc yếu tố công bằng môi trường trong các quyết định thực thi và yêu cầu phải có sự phê duyệt từ cấp cao nhất đối với các hành động có thể "gây gánh nặng quá mức" cho ngành năng lượng hoặc liên quan đến các quy định đang được xem xét lại. Các giới hạn chi tiêu (như giới hạn 1 USD thẻ tín dụng, 50.000 USD cần DOGE duyệt) cũng gây khó khăn cho hoạt động điều tra, lấy mẫu.
Hệ lụy và tiếng nói phản đối
Các cựu quan chức và nhân viên EPA (Walter Mugdan, Larry Starfield) cảnh báo việc cắt giảm nhân sự và siết chặt quy trình thực thi sẽ dẫn đến ít vụ việc được khởi xướng và hoàn thành hơn, tạo ra "nút thắt cổ chai" và làm "nguội lạnh" nỗ lực thực thi pháp luật, đặc biệt ảnh hưởng đến các cộng đồng dễ bị tổn thương nhất. Việc Bộ Tư pháp dưới thời Trump bất ngờ rút khỏi vụ kiện một nhà máy cao su gây ô nhiễm nghiêm trọng ở Louisiana và điều chuyển các luật sư môi trường sang mảng nhập cư càng củng cố những lo ngại này.
"Tôi lo lắng về thông điệp mà điều này gửi đến ngành công nghiệp. Tôi đã nghe về việc các công ty phản kháng lại, viện dẫn vị thế yếu kém mà họ cảm nhận được ở EPA," một nhân viên EPA giấu tên chia sẻ với The Verge. Người này còn lo sợ về việc thực thi pháp luật đối với các công ty có lãnh đạo thân thiết với chính quyền.
Bà Mary Nichols, cựu Chủ tịch Ban Tài nguyên Không khí California, nhận định động cơ của Musk rõ ràng bao gồm việc muốn loại bỏ các luật lệ và cơ quan đã gây rắc rối cho ông, và ông đang "hành động vì lợi ích của chính mình" như một "kẻ đơn độc". Bà cũng chỉ ra sự bất thường khi Musk nắm giữ quyền lực lớn trong chính phủ thông qua DOGE mà không cần qua quy trình bổ nhiệm chính thức của Thượng viện, đặt ra vấn đề xung đột lợi ích nghiêm trọng. Chính các nhân viên EPA trong các cuộc biểu tình tháng 3 đã hô vang khẩu hiệu "Bạn đánh vần tham nhũng thế nào? E-L-O-N".
Dù EPA khẳng định sứ mệnh cốt lõi không thay đổi, những diễn biến gần đây cho thấy một bức tranh đáng lo ngại về tương lai của cơ quan bảo vệ môi trường hàng đầu nước Mỹ, khi nó dường như đang bị chi phối bởi những lợi ích cá nhân và chính trị, đe dọa đến khả năng thực thi luật pháp và bảo vệ sức khỏe cộng đồng cũng như môi trường.
