Checker
Writer
Bài báo điều tra của Washington Post hé lộ sự chuẩn bị bí mật đằng sau cuộc chiến 12 ngày: mâu thuẫn giả tạo giữa Mỹ và Israel, lời đề nghị cuối cùng của Trump dành cho Iran và hơn 100 điệp viên nằm vùng sẵn sàng chiến đấu; chiến dịch này đã làm chậm kế hoạch hạt nhân của Iran, nhưng không xóa sổ được "nhóm cố vấn" của nước này.
Trong khi Hoa Kỳ và Iran công khai theo đuổi các cuộc đàm phán hạt nhân, Israel đã bí mật hoàn tất các bước chuẩn bị cho một trong những chiến dịch phức tạp nhất trong lịch sử - một chiến dịch bí mật liên quan đến các điệp viên trên lãnh thổ Iran, các phi công trong trạng thái sẵn sàng, vũ khí tiên tiến và các mục tiêu được lựa chọn trước nằm sâu trong Tehran. Nhiệm vụ này không chỉ nhằm vào cơ sở hạ tầng hạt nhân mà còn nhắm vào các nhà khoa học đứng sau chương trình hạt nhân của Iran.
Ảnh chụp vệ tinh một cơ sở hạt nhân của Iran sau khi bị Hoa Kỳ không kích trong chiến dịch Midnight Hammer
Một cuộc điều tra chung của tờ Washington Post và chương trình Frontline của đài PBS đã tiết lộ những chi tiết mới về "Cuộc chiến 12 ngày" bí mật của Israel - một chiến dịch tấn công ngầm được thiết kế để làm tê liệt cốt lõi dự án hạt nhân của Iran.
Dựa trên các cuộc phỏng vấn với các quan chức đương nhiệm và cựu quan chức từ Israel, Iran, Mỹ và các nước Ả Rập, một số người lần đầu tiên lên tiếng giấu tên, báo cáo này phác thảo kế hoạch, quá trình thực hiện và tác động địa chính trị của chiến dịch.
Theo báo cáo, cả chính quyền Biden và Trump đều có chung niềm tin rằng Iran đang thúc đẩy tham vọng hạt nhân của mình, nhưng các cơ quan tình báo Mỹ và Israel thường bất đồng về ý định và hoạt động của các nhà khoa học Iran. Ngay từ năm 2023, CIA đã thu thập được thông tin tình báo cho thấy các nhà nghiên cứu thuộc SPND, một đơn vị bí mật trong Bộ Quốc phòng Iran, đang tìm cách đẩy nhanh quá trình phát triển vũ khí hạt nhân nếu Lãnh tụ tối cao Ali Khamenei hủy bỏ sắc lệnh tôn giáo (fatwa) năm 2003 chống lại vũ khí hạt nhân.
CIA đánh giá rằng Iran đã nghiên cứu cách lắp ráp một thiết bị hạt nhân thô sơ bằng cách sử dụng kho dự trữ uranium làm giàu hiện có của mình, một quả bom có thể được chế tạo trong khoảng sáu tháng. Mặc dù thiết bị như vậy sẽ rất thô sơ, không thể thử nghiệm và không thể vận chuyển bằng tên lửa đạn đạo, nhưng nếu hoàn thành, nó vẫn sẽ có sức tàn phá rất lớn.
Các nhà phân tích tình báo của Mỹ và Israel cũng tin rằng Iran đã nghiên cứu ý tưởng chế tạo bom nhiệt hạch (bom hydro) - một loại vũ khí mạnh hơn nhiều. Tuy nhiên, cả hai bên đều nhất trí rằng công nghệ đó hiện vẫn nằm ngoài tầm với của Iran.
Iran đã tăng cường đáng kể việc làm giàu uranium sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump rút khỏi Thỏa thuận Hạt nhân Toàn diện (JCPOA) năm 2018. Mặc dù cả CIA và Mossad đều không tin rằng Iran đã bắt đầu chế tạo vũ khí hạt nhân, nhưng đến mùa xuân năm 2025, các nhà phân tích Israel không còn tự tin rằng họ sẽ phát hiện kịp thời nếu Khamenei bí mật thay đổi lập trường và cho phép chế tạo bom hạt nhân.
Vào ngày 12 tháng 6 - ngay trước chiến dịch bí mật của Israel, được đặt tên là Chiến dịch Rising Lion Sư Tử Trỗi Dậy - Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) đã chính thức khiển trách Tehran vì vi phạm các cam kết không phổ biến vũ khí hạt nhân , đánh dấu lần khiển trách chính thức đầu tiên của cơ quan này đối với Iran trong hai thập kỷ.
Những lời dối trá trước các cuộc tấn công: 'Không có báo cáo nào là đúng sự thật'
Theo một nguồn tin thân cận với các chi tiết, khi Thủ tướng Benjamin Netanyahu đến thăm Trump tại Nhà Trắng vào đầu nhiệm kỳ thứ hai của ông Trump - người lãnh đạo nước ngoài đầu tiên làm vậy - ông đã đưa ra bốn kịch bản khả thi cho một cuộc tấn công vào Iran. Thứ nhất, Netanyahu trình bày một kế hoạch trong đó Israel sẽ hành động một mình. Phương án thứ hai liên quan đến việc Israel dẫn đầu chiến dịch với sự hỗ trợ tối thiểu từ Mỹ. Kịch bản thứ ba kêu gọi sự hợp tác toàn diện giữa hai đồng minh, và kịch bản thứ tư hình dung Mỹ sẽ đóng vai trò chủ đạo.
Chuyến thăm này đánh dấu sự khởi đầu của nhiều tháng lên kế hoạch chiến lược bí mật và chuyên sâu. Trong khi Trump muốn cho ngoại giao với Iran một cơ hội, hai nguồn tin cho biết ông vẫn tiếp tục chia sẻ thông tin tình báo và phối hợp hoạt động với Israel. "Suy nghĩ là, nếu đàm phán thất bại, chúng ta đã sẵn sàng hành động", một trong số họ nói.
Tại Israel, các quan chức tin rằng một động thái ngoại giao là rất quan trọng để giành được sự ủng hộ toàn cầu cho một cuộc tấn công tiềm tàng trong tương lai nhưng họ cũng lo ngại rằng Trump, người đang rất muốn đạt được thỏa thuận, có thể chấp nhận những điều khoản bất lợi. Giữa tháng Tư, Trump đã cho Iran 60 ngày để đồng ý với một thỏa thuận hạt nhân mới . Hạn chót đó đã hết hạn vào thứ Năm, ngày 12 tháng Sáu - đêm diễn ra cuộc tấn công của Israel. Cả Trump và Netanyahu đều đã sử dụng thủ đoạn đánh lừa có tính toán để ngăn Iran đoán trước được các cuộc tấn công sắp tới.
Ngày hôm đó, Trump nói với các phóng viên rằng một cuộc tấn công của Israel vào Iran “hoàn toàn có thể xảy ra”, đồng thời bày tỏ sự ưu tiên của ông cho một giải pháp đàm phán. Các quan chức Israel đã tiết lộ thông tin cho rằng cố vấn cấp cao của Netanyahu, Ron Dermer, và người đứng đầu Mossad, David Barnea, sẽ sớm gặp đặc phái viên của Mỹ, Steve Witkoff. Một vòng đàm phán hạt nhân mới giữa Mỹ và Iran được ấn định vào Chủ nhật, ngày 15/6.
Trên thực tế, Israel đã quyết định tấn công, với sự hiểu biết đầy đủ của Mỹ. Các động thái ngoại giao chỉ là một mưu mẹo. Các quan chức ở cả hai nước đã thúc đẩy các luận điệu truyền thông cho rằng có sự rạn nứt giữa Washington và Jerusalem. “Tất cả các báo cáo được viết về việc Bibi không cùng quan điểm với Witkoff hay Trump đều không đúng sự thật,” một nguồn tin am hiểu trực tiếp về kế hoạch cho biết, sử dụng biệt danh của Netanyahu. “Nhưng điều tốt là đó là nhận thức chung; nó giúp cho việc lập kế hoạch được tiến hành mà không nhiều người nhận ra.”
Ngay cả sau khi các cuộc không kích và ám sát của Israel bắt đầu, chính quyền Trump vẫn thực hiện một nỗ lực ngoại giao cuối cùng. Trong một thông điệp bí mật được chuyển đến Iran thông qua các nhà ngoại giao Qatar, Washington đã đưa ra cơ hội cuối cùng cho Tehran trước khi lực lượng Mỹ tham gia cuộc tấn công.
Các điều khoản của thỏa thuận, mà tờ Washington Post có được và chưa từng được công bố trước đây, rất tham vọng: Iran sẽ phải ngừng hỗ trợ các lực lượng ủy nhiệm như Hezbollah và Hamas, và chuyển đổi cơ sở làm giàu uranium Fordow — cùng với “bất kỳ cơ sở nào khác đang hoạt động” — thành các cơ sở không có khả năng làm giàu uranium. Đổi lại, Mỹ đề nghị dỡ bỏ “TẤT CẢ các lệnh trừng phạt áp đặt lên Iran”, theo đề xuất ngày 15 tháng 6.
Ngay sau khi đề nghị được đưa ra, Tehran đã bác bỏ nó - và theo một nhà ngoại giao cấp cao tham gia vào quá trình này, Trump đã bật đèn xanh cho sự can thiệp quân sự của Mỹ.
Tiêu diệt "đội ngũ cố vấn" của Iran
Khi công tác chuẩn bị cho chiến tranh gần hoàn tất, hàng chục đặc vụ được huấn luyện bài bản làm việc cho Israel đã có mặt tại Iran, được trang bị các loại vũ khí hiện đại. Các phi công Không quân Israel sẵn sàng nhận lệnh tấn công cơ sở hạ tầng hạt nhân, bệ phóng tên lửa đạn đạo và hệ thống phòng không của Iran. Israel và Hoa Kỳ đã đạt được sự đồng thuận về việc Tehran đang tiến gần đến việc sở hữu vũ khí hạt nhân đến mức nào, và một màn khói ngoại giao đã được dựng lên để che mắt Iran khỏi cuộc tấn công sắp xảy ra.
Nhưng các quan chức an ninh Israel biết rằng để gây ra thiệt hại lâu dài chứ không chỉ là tạm thời cho chương trình hạt nhân đang mở rộng của Iran, họ cũng cần phải tiêu diệt "đội ngũ chuyên gia" của nước này - một thế hệ các kỹ sư và nhà vật lý người Iran mà tình báo Mỹ và Israel tin rằng đang nghiên cứu "bí quyết" biến vật liệu hạt nhân phân hạch thành bom nguyên tử.
Vào khoảng 3 giờ 21 phút sáng ngày 13 tháng 6, trong những phút đầu tiên của cái gọi là "Cuộc chiến 12 ngày", Không quân Israel bắt đầu tấn công các tòa nhà và nhà ở tại Tehran. Đồng thời, Chiến dịch Narnia - một chiến dịch nhắm mục tiêu vào các nhà khoa học hạt nhân hàng đầu của Iran - cũng được phát động.
Cơ quan tình báo Israel đã lập danh sách 100 nhà khoa học hạt nhân quan trọng nhất ở Iran và thu hẹp danh sách mục tiêu xuống còn khoảng một chục người. Mỗi người đều được theo dõi thông qua các hồ sơ tình báo chi tiết được xây dựng trong nhiều thập kỷ hoạt động gián điệp, bao gồm mọi hoạt động, công việc và nơi cư trú của họ.
Trong số những người đầu tiên bị giết có Mohammad Mehdi Tehranchi, một nhà vật lý và chuyên gia chất nổ bị Mỹ trừng phạt vì vai trò của ông trong nỗ lực phát triển vũ khí hạt nhân của Iran. Ông bị giết trong căn hộ tầng sáu của mình tại một tòa nhà được người dân địa phương gọi là Khu phức hợp Giáo sư. Hai giờ sau, một nhân vật hạt nhân nổi bật khác, Fereydoun Abbasi - cựu lãnh đạo Tổ chức Năng lượng Nguyên tử Iran, người từng bị cả Mỹ và Liên Hợp Quốc trừng phạt - cũng bị giết trong một cuộc tấn công riêng biệt ở Tehran.
Tổng cộng, Israel đã giết chết 11 nhà khoa học hạt nhân cấp cao của Iran vào ngày 13 tháng 6 và những ngày sau đó.
Amir Tehranchi, anh trai của nhà vật lý Mohammad Mehdi Tehranchi, người đã bị sát hại, nói với chương trình Frontline của PBS rằng công trình nghiên cứu của anh trai mình sẽ không vô ích. Ông nói: “Với việc sát hại những giáo sư này, họ có thể đã ra đi, nhưng kiến thức của họ sẽ không mất đi đối với đất nước chúng ta.”
Các loại vũ khí đặc biệt và điệp viên ngầm đứng sau Chiến dịch Rising Lion
Trong khuôn khổ Chiến dịch Sư Tử Vươn Lên, máy bay chiến đấu và máy bay không người lái của Israel, phối hợp với các điệp viên ngầm bên trong Iran, đã phá hủy hơn một nửa số bệ phóng tên lửa đạn đạo và phần lớn hệ thống phòng không còn lại của nước này. Nhiều chỉ huy cấp cao trong quân đội Iran và Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo cũng thiệt mạng. Máy bay Israel đã ném bom các nhà máy điện và hệ thống thông gió quan trọng cho hoạt động của các máy ly tâm tại Natanz và Fordow, hai địa điểm làm giàu uranium chính của Iran. Sau các cuộc tấn công này là một loạt các cuộc oanh tạc dữ dội bằng máy bay ném bom tàng hình B-2 Spirit và tên lửa hành trình Tomahawk của Mỹ.
Theo một quan chức an ninh cấp cao của Israel trực tiếp tham gia vào chiến dịch này, Mossad được cho là đã tuyển mộ hơn 100 điệp viên Iran ngay trong lãnh thổ Iran và trang bị cho một số người trong số họ một loại "vũ khí đặc biệt" gồm ba bộ phận được thiết kế để tấn công chính xác các mục tiêu quân sự. Theo vị quan chức này, chính quyền Iran đã thu hồi được một số bộ phận của bệ phóng, nhưng không thu hồi được tên lửa hay bộ phận thứ ba bí mật của vũ khí.
Các điệp viên Iran được huấn luyện ở Israel và những nơi khác. Họ chỉ được thông báo về nhiệm vụ riêng của mình, mà không được biết toàn bộ phạm vi của chiến dịch rộng lớn hơn của Israel. "Chiến dịch này chưa từng có trong lịch sử," quan chức này nói. "Chúng tôi đã huy động các nguồn lực và đặc vụ của mình để tiếp cận Tehran và phát động chiến dịch trên mặt đất trước khi Không quân [Israel] có thể xâm nhập không phận Iran."
Số thương vong dân thường
Chiến dịch này còn xa mới hoàn hảo. Tờ The Post và Bellingcat, một tổ chức điều tra độc lập chuyên về tình báo nguồn mở, đã độc lập xác minh rằng 71 thường dân Iran đã bị thương trong 5 cuộc tấn công có chủ đích nhằm vào các nhà khoa học hạt nhân. Các phát hiện này dựa trên hình ảnh vệ tinh, video định vị địa lý, cáo phó, hồ sơ nghĩa trang và các bài báo đưa tin về tang lễ trên truyền thông Iran.
Báo The Post và hãng tin Bellingcat xác nhận 10 thường dân, trong đó có một em bé hai tháng tuổi, đã thiệt mạng trong vụ tấn công vào khu phức hợp Giáo sư ở khu Saadat Abad, Tehran. Lời kể của nhân chứng, đoạn phim và hình ảnh về vụ nổ và thiệt hại sau đó cho thấy vụ nổ có sức công phá tương đương một quả bom nặng khoảng 227 kg.
Theo các báo cáo, Israel đã cố gắng ám sát một nhà khoa học khác, Mohammad Reza Sedighi Saber, trong đợt tấn công đầu tiên. Tuy nhiên, ông đang ở nhà tại Tehran vào thời điểm đó, và con trai 17 tuổi của ông đã thiệt mạng thay vào đó. Vào ngày cuối cùng của cuộc chiến, ngày 24 tháng 6, Saber bị giết tại nhà một người thân ở tỉnh Gilan, cách Tehran khoảng 320 km (200 dặm). Một cư dân ở đó nói với tờ The Post rằng Saber đã trở về để dự lễ tang con trai và đã chết cùng với một số người thân. Tờ báo này xác nhận 15 thường dân đã thiệt mạng trong cuộc tấn công đó, bao gồm bốn trẻ vị thành niên. Hai ngôi nhà đã bị phá hủy, chỉ còn lại những hố sâu nơi chúng từng đứng.
Các quan chức an ninh Israel cho biết họ đã thực hiện các biện pháp rộng rãi để hạn chế thương vong dân thường. Một sĩ quan cấp cao trong tình báo quân sự Israel cho biết: “Một trong những cân nhắc chính trong việc lập kế hoạch cho Chiến dịch Narnia là cố gắng giảm thiểu tối đa thiệt hại ngoài dự kiến”.
Các phát ngôn viên chính phủ Iran hồi tháng 7 cho biết 1.062 người đã thiệt mạng trong các cuộc tấn công của Israel trong cuộc chiến kéo dài 12 ngày, trong đó có 276 thường dân.
Vậy thiệt hại là bao nhiêu?
Các quan chức Israel, Mỹ và IAEA cho biết chiến dịch của Israel đã giáng một đòn mạnh vào chương trình hạt nhân của Iran - làm chậm tiến độ nhiều năm - nhưng vẫn chưa đạt được tuyên bố của Trump rằng chương trình này đã bị "xóa sổ".
Các quan chức Mỹ và Israel, cùng với IAEA, khẳng định rằng mặc dù chiến dịch này không hoàn toàn phá hủy cơ sở hạ tầng hạt nhân của Iran, nhưng nó đã gây ra thiệt hại đáng kể. Họ tin rằng nó đã làm chậm lại khả năng làm giàu uranium của Tehran trong tương lai gần, ngăn chặn khả năng sản xuất vật liệu cấp độ vũ khí của nước này - ít nhất là hiện tại.
Một đánh giá hồi tháng 11 của Viện Khoa học và An ninh Quốc tế, dựa một phần vào ảnh vệ tinh, đã kết luận rằng “Nhìn chung, thiệt hại do các cuộc không kích gây ra đối với nhiều địa điểm hạt nhân là rất lớn và trong nhiều trường hợp, là thảm khốc.”
Các quan chức Israel cho biết chương trình làm giàu uranium của Iran đã bị "trì hoãn đáng kể", với việc khu làm giàu Natanz bị phá hủy, phần lớn trung tâm nghiên cứu hạt nhân ở Isfahan bị xóa sổ và cơ sở làm giàu uranium nằm sâu dưới lòng đất ở Fordow bị hư hại nặng nề.
Tổng Giám đốc IAEA Rafael Grossi nói với Frontline rằng thiệt hại là “rất đáng kể”. Ông xác nhận rằng Iran vẫn còn khoảng 400 kg uranium được làm giàu đến độ tinh khiết 60% – chỉ còn một bước nữa là đạt được 90% cần thiết để chế tạo vũ khí hạt nhân. Ông cho biết phần lớn số vật liệu này vẫn còn ở Isfahan, Fordow và Natanz. Tuy nhiên, vẫn chưa rõ liệu Iran có còn tiếp cận được số vật liệu này hay không, vì các thanh tra viên của IAEA đã bị từ chối vào các cơ sở quan trọng kể từ sau các cuộc tấn công. “Rõ ràng, nếu không được tiếp cận trực tiếp địa điểm, bất kỳ đánh giá nào cũng chỉ mang tính chất một phần”, Grossi nói.
Tờ Washington Post đưa tin hồi tháng 9 rằng, sau khi cuộc chiến 12 ngày kết thúc, Iran đã đẩy nhanh tiến độ xây dựng một cơ sở ngầm bí mật ở phía nam Natanz, được gọi là Núi Pickaxe. Các nhà phân tích Israel và Mỹ nói với tờ Post rằng Iran cũng đang cố gắng xây dựng lại kho tên lửa đạn đạo của mình với sự hỗ trợ từ Trung Quốc. Trong khi đó, ông Trump đã cảnh báo rằng ông sẽ cho phép các cuộc tấn công quân sự nếu Iran nối lại hoạt động làm giàu uranium ở mức độ cao.
Điều chắc chắn là các cuộc tấn công phối hợp giữa Mỹ và Israel đã gây chấn động Trung Đông, dẫn đến những lời đe dọa trả đũa từ Iran, và hiện tại, đã xóa bỏ mọi triển vọng trước mắt về một thỏa thuận ngoại giao mới nhằm hạn chế các hoạt động hạt nhân của Iran và đưa chúng vào sự giám sát quốc tế chặt chẽ.
Tuy nhiên, Ali Larijani, thư ký Hội đồng An ninh Quốc gia Tối cao của Iran, dường như không hề nao núng. Trong cuộc phỏng vấn đầu tiên với truyền thông nước ngoài kể từ cuộc xung đột hồi tháng Sáu, ông nói với Frontline: “Chương trình hạt nhân của Iran không bao giờ có thể bị phá hủy, bởi vì một khi bạn đã phát hiện ra công nghệ, họ không thể tước đoạt phát hiện đó đi được.”
Trong khi Hoa Kỳ và Iran công khai theo đuổi các cuộc đàm phán hạt nhân, Israel đã bí mật hoàn tất các bước chuẩn bị cho một trong những chiến dịch phức tạp nhất trong lịch sử - một chiến dịch bí mật liên quan đến các điệp viên trên lãnh thổ Iran, các phi công trong trạng thái sẵn sàng, vũ khí tiên tiến và các mục tiêu được lựa chọn trước nằm sâu trong Tehran. Nhiệm vụ này không chỉ nhằm vào cơ sở hạ tầng hạt nhân mà còn nhắm vào các nhà khoa học đứng sau chương trình hạt nhân của Iran.
Ảnh chụp vệ tinh một cơ sở hạt nhân của Iran sau khi bị Hoa Kỳ không kích trong chiến dịch Midnight Hammer
Một cuộc điều tra chung của tờ Washington Post và chương trình Frontline của đài PBS đã tiết lộ những chi tiết mới về "Cuộc chiến 12 ngày" bí mật của Israel - một chiến dịch tấn công ngầm được thiết kế để làm tê liệt cốt lõi dự án hạt nhân của Iran.
Dựa trên các cuộc phỏng vấn với các quan chức đương nhiệm và cựu quan chức từ Israel, Iran, Mỹ và các nước Ả Rập, một số người lần đầu tiên lên tiếng giấu tên, báo cáo này phác thảo kế hoạch, quá trình thực hiện và tác động địa chính trị của chiến dịch.
Theo báo cáo, cả chính quyền Biden và Trump đều có chung niềm tin rằng Iran đang thúc đẩy tham vọng hạt nhân của mình, nhưng các cơ quan tình báo Mỹ và Israel thường bất đồng về ý định và hoạt động của các nhà khoa học Iran. Ngay từ năm 2023, CIA đã thu thập được thông tin tình báo cho thấy các nhà nghiên cứu thuộc SPND, một đơn vị bí mật trong Bộ Quốc phòng Iran, đang tìm cách đẩy nhanh quá trình phát triển vũ khí hạt nhân nếu Lãnh tụ tối cao Ali Khamenei hủy bỏ sắc lệnh tôn giáo (fatwa) năm 2003 chống lại vũ khí hạt nhân.
CIA đánh giá rằng Iran đã nghiên cứu cách lắp ráp một thiết bị hạt nhân thô sơ bằng cách sử dụng kho dự trữ uranium làm giàu hiện có của mình, một quả bom có thể được chế tạo trong khoảng sáu tháng. Mặc dù thiết bị như vậy sẽ rất thô sơ, không thể thử nghiệm và không thể vận chuyển bằng tên lửa đạn đạo, nhưng nếu hoàn thành, nó vẫn sẽ có sức tàn phá rất lớn.
Các nhà phân tích tình báo của Mỹ và Israel cũng tin rằng Iran đã nghiên cứu ý tưởng chế tạo bom nhiệt hạch (bom hydro) - một loại vũ khí mạnh hơn nhiều. Tuy nhiên, cả hai bên đều nhất trí rằng công nghệ đó hiện vẫn nằm ngoài tầm với của Iran.
Iran đã tăng cường đáng kể việc làm giàu uranium sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump rút khỏi Thỏa thuận Hạt nhân Toàn diện (JCPOA) năm 2018. Mặc dù cả CIA và Mossad đều không tin rằng Iran đã bắt đầu chế tạo vũ khí hạt nhân, nhưng đến mùa xuân năm 2025, các nhà phân tích Israel không còn tự tin rằng họ sẽ phát hiện kịp thời nếu Khamenei bí mật thay đổi lập trường và cho phép chế tạo bom hạt nhân.
Vào ngày 12 tháng 6 - ngay trước chiến dịch bí mật của Israel, được đặt tên là Chiến dịch Rising Lion Sư Tử Trỗi Dậy - Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) đã chính thức khiển trách Tehran vì vi phạm các cam kết không phổ biến vũ khí hạt nhân , đánh dấu lần khiển trách chính thức đầu tiên của cơ quan này đối với Iran trong hai thập kỷ.
Những lời dối trá trước các cuộc tấn công: 'Không có báo cáo nào là đúng sự thật'
Theo một nguồn tin thân cận với các chi tiết, khi Thủ tướng Benjamin Netanyahu đến thăm Trump tại Nhà Trắng vào đầu nhiệm kỳ thứ hai của ông Trump - người lãnh đạo nước ngoài đầu tiên làm vậy - ông đã đưa ra bốn kịch bản khả thi cho một cuộc tấn công vào Iran. Thứ nhất, Netanyahu trình bày một kế hoạch trong đó Israel sẽ hành động một mình. Phương án thứ hai liên quan đến việc Israel dẫn đầu chiến dịch với sự hỗ trợ tối thiểu từ Mỹ. Kịch bản thứ ba kêu gọi sự hợp tác toàn diện giữa hai đồng minh, và kịch bản thứ tư hình dung Mỹ sẽ đóng vai trò chủ đạo.
Chuyến thăm này đánh dấu sự khởi đầu của nhiều tháng lên kế hoạch chiến lược bí mật và chuyên sâu. Trong khi Trump muốn cho ngoại giao với Iran một cơ hội, hai nguồn tin cho biết ông vẫn tiếp tục chia sẻ thông tin tình báo và phối hợp hoạt động với Israel. "Suy nghĩ là, nếu đàm phán thất bại, chúng ta đã sẵn sàng hành động", một trong số họ nói.
Tại Israel, các quan chức tin rằng một động thái ngoại giao là rất quan trọng để giành được sự ủng hộ toàn cầu cho một cuộc tấn công tiềm tàng trong tương lai nhưng họ cũng lo ngại rằng Trump, người đang rất muốn đạt được thỏa thuận, có thể chấp nhận những điều khoản bất lợi. Giữa tháng Tư, Trump đã cho Iran 60 ngày để đồng ý với một thỏa thuận hạt nhân mới . Hạn chót đó đã hết hạn vào thứ Năm, ngày 12 tháng Sáu - đêm diễn ra cuộc tấn công của Israel. Cả Trump và Netanyahu đều đã sử dụng thủ đoạn đánh lừa có tính toán để ngăn Iran đoán trước được các cuộc tấn công sắp tới.
Ngày hôm đó, Trump nói với các phóng viên rằng một cuộc tấn công của Israel vào Iran “hoàn toàn có thể xảy ra”, đồng thời bày tỏ sự ưu tiên của ông cho một giải pháp đàm phán. Các quan chức Israel đã tiết lộ thông tin cho rằng cố vấn cấp cao của Netanyahu, Ron Dermer, và người đứng đầu Mossad, David Barnea, sẽ sớm gặp đặc phái viên của Mỹ, Steve Witkoff. Một vòng đàm phán hạt nhân mới giữa Mỹ và Iran được ấn định vào Chủ nhật, ngày 15/6.
Trên thực tế, Israel đã quyết định tấn công, với sự hiểu biết đầy đủ của Mỹ. Các động thái ngoại giao chỉ là một mưu mẹo. Các quan chức ở cả hai nước đã thúc đẩy các luận điệu truyền thông cho rằng có sự rạn nứt giữa Washington và Jerusalem. “Tất cả các báo cáo được viết về việc Bibi không cùng quan điểm với Witkoff hay Trump đều không đúng sự thật,” một nguồn tin am hiểu trực tiếp về kế hoạch cho biết, sử dụng biệt danh của Netanyahu. “Nhưng điều tốt là đó là nhận thức chung; nó giúp cho việc lập kế hoạch được tiến hành mà không nhiều người nhận ra.”
Ngay cả sau khi các cuộc không kích và ám sát của Israel bắt đầu, chính quyền Trump vẫn thực hiện một nỗ lực ngoại giao cuối cùng. Trong một thông điệp bí mật được chuyển đến Iran thông qua các nhà ngoại giao Qatar, Washington đã đưa ra cơ hội cuối cùng cho Tehran trước khi lực lượng Mỹ tham gia cuộc tấn công.
Các điều khoản của thỏa thuận, mà tờ Washington Post có được và chưa từng được công bố trước đây, rất tham vọng: Iran sẽ phải ngừng hỗ trợ các lực lượng ủy nhiệm như Hezbollah và Hamas, và chuyển đổi cơ sở làm giàu uranium Fordow — cùng với “bất kỳ cơ sở nào khác đang hoạt động” — thành các cơ sở không có khả năng làm giàu uranium. Đổi lại, Mỹ đề nghị dỡ bỏ “TẤT CẢ các lệnh trừng phạt áp đặt lên Iran”, theo đề xuất ngày 15 tháng 6.
Ngay sau khi đề nghị được đưa ra, Tehran đã bác bỏ nó - và theo một nhà ngoại giao cấp cao tham gia vào quá trình này, Trump đã bật đèn xanh cho sự can thiệp quân sự của Mỹ.
Tiêu diệt "đội ngũ cố vấn" của Iran
Khi công tác chuẩn bị cho chiến tranh gần hoàn tất, hàng chục đặc vụ được huấn luyện bài bản làm việc cho Israel đã có mặt tại Iran, được trang bị các loại vũ khí hiện đại. Các phi công Không quân Israel sẵn sàng nhận lệnh tấn công cơ sở hạ tầng hạt nhân, bệ phóng tên lửa đạn đạo và hệ thống phòng không của Iran. Israel và Hoa Kỳ đã đạt được sự đồng thuận về việc Tehran đang tiến gần đến việc sở hữu vũ khí hạt nhân đến mức nào, và một màn khói ngoại giao đã được dựng lên để che mắt Iran khỏi cuộc tấn công sắp xảy ra.
Nhưng các quan chức an ninh Israel biết rằng để gây ra thiệt hại lâu dài chứ không chỉ là tạm thời cho chương trình hạt nhân đang mở rộng của Iran, họ cũng cần phải tiêu diệt "đội ngũ chuyên gia" của nước này - một thế hệ các kỹ sư và nhà vật lý người Iran mà tình báo Mỹ và Israel tin rằng đang nghiên cứu "bí quyết" biến vật liệu hạt nhân phân hạch thành bom nguyên tử.
Vào khoảng 3 giờ 21 phút sáng ngày 13 tháng 6, trong những phút đầu tiên của cái gọi là "Cuộc chiến 12 ngày", Không quân Israel bắt đầu tấn công các tòa nhà và nhà ở tại Tehran. Đồng thời, Chiến dịch Narnia - một chiến dịch nhắm mục tiêu vào các nhà khoa học hạt nhân hàng đầu của Iran - cũng được phát động.
Cơ quan tình báo Israel đã lập danh sách 100 nhà khoa học hạt nhân quan trọng nhất ở Iran và thu hẹp danh sách mục tiêu xuống còn khoảng một chục người. Mỗi người đều được theo dõi thông qua các hồ sơ tình báo chi tiết được xây dựng trong nhiều thập kỷ hoạt động gián điệp, bao gồm mọi hoạt động, công việc và nơi cư trú của họ.
Trong số những người đầu tiên bị giết có Mohammad Mehdi Tehranchi, một nhà vật lý và chuyên gia chất nổ bị Mỹ trừng phạt vì vai trò của ông trong nỗ lực phát triển vũ khí hạt nhân của Iran. Ông bị giết trong căn hộ tầng sáu của mình tại một tòa nhà được người dân địa phương gọi là Khu phức hợp Giáo sư. Hai giờ sau, một nhân vật hạt nhân nổi bật khác, Fereydoun Abbasi - cựu lãnh đạo Tổ chức Năng lượng Nguyên tử Iran, người từng bị cả Mỹ và Liên Hợp Quốc trừng phạt - cũng bị giết trong một cuộc tấn công riêng biệt ở Tehran.
Tổng cộng, Israel đã giết chết 11 nhà khoa học hạt nhân cấp cao của Iran vào ngày 13 tháng 6 và những ngày sau đó.
Amir Tehranchi, anh trai của nhà vật lý Mohammad Mehdi Tehranchi, người đã bị sát hại, nói với chương trình Frontline của PBS rằng công trình nghiên cứu của anh trai mình sẽ không vô ích. Ông nói: “Với việc sát hại những giáo sư này, họ có thể đã ra đi, nhưng kiến thức của họ sẽ không mất đi đối với đất nước chúng ta.”
Các loại vũ khí đặc biệt và điệp viên ngầm đứng sau Chiến dịch Rising Lion
Trong khuôn khổ Chiến dịch Sư Tử Vươn Lên, máy bay chiến đấu và máy bay không người lái của Israel, phối hợp với các điệp viên ngầm bên trong Iran, đã phá hủy hơn một nửa số bệ phóng tên lửa đạn đạo và phần lớn hệ thống phòng không còn lại của nước này. Nhiều chỉ huy cấp cao trong quân đội Iran và Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo cũng thiệt mạng. Máy bay Israel đã ném bom các nhà máy điện và hệ thống thông gió quan trọng cho hoạt động của các máy ly tâm tại Natanz và Fordow, hai địa điểm làm giàu uranium chính của Iran. Sau các cuộc tấn công này là một loạt các cuộc oanh tạc dữ dội bằng máy bay ném bom tàng hình B-2 Spirit và tên lửa hành trình Tomahawk của Mỹ.
Theo một quan chức an ninh cấp cao của Israel trực tiếp tham gia vào chiến dịch này, Mossad được cho là đã tuyển mộ hơn 100 điệp viên Iran ngay trong lãnh thổ Iran và trang bị cho một số người trong số họ một loại "vũ khí đặc biệt" gồm ba bộ phận được thiết kế để tấn công chính xác các mục tiêu quân sự. Theo vị quan chức này, chính quyền Iran đã thu hồi được một số bộ phận của bệ phóng, nhưng không thu hồi được tên lửa hay bộ phận thứ ba bí mật của vũ khí.
Các điệp viên Iran được huấn luyện ở Israel và những nơi khác. Họ chỉ được thông báo về nhiệm vụ riêng của mình, mà không được biết toàn bộ phạm vi của chiến dịch rộng lớn hơn của Israel. "Chiến dịch này chưa từng có trong lịch sử," quan chức này nói. "Chúng tôi đã huy động các nguồn lực và đặc vụ của mình để tiếp cận Tehran và phát động chiến dịch trên mặt đất trước khi Không quân [Israel] có thể xâm nhập không phận Iran."
Số thương vong dân thường
Chiến dịch này còn xa mới hoàn hảo. Tờ The Post và Bellingcat, một tổ chức điều tra độc lập chuyên về tình báo nguồn mở, đã độc lập xác minh rằng 71 thường dân Iran đã bị thương trong 5 cuộc tấn công có chủ đích nhằm vào các nhà khoa học hạt nhân. Các phát hiện này dựa trên hình ảnh vệ tinh, video định vị địa lý, cáo phó, hồ sơ nghĩa trang và các bài báo đưa tin về tang lễ trên truyền thông Iran.
Báo The Post và hãng tin Bellingcat xác nhận 10 thường dân, trong đó có một em bé hai tháng tuổi, đã thiệt mạng trong vụ tấn công vào khu phức hợp Giáo sư ở khu Saadat Abad, Tehran. Lời kể của nhân chứng, đoạn phim và hình ảnh về vụ nổ và thiệt hại sau đó cho thấy vụ nổ có sức công phá tương đương một quả bom nặng khoảng 227 kg.
Theo các báo cáo, Israel đã cố gắng ám sát một nhà khoa học khác, Mohammad Reza Sedighi Saber, trong đợt tấn công đầu tiên. Tuy nhiên, ông đang ở nhà tại Tehran vào thời điểm đó, và con trai 17 tuổi của ông đã thiệt mạng thay vào đó. Vào ngày cuối cùng của cuộc chiến, ngày 24 tháng 6, Saber bị giết tại nhà một người thân ở tỉnh Gilan, cách Tehran khoảng 320 km (200 dặm). Một cư dân ở đó nói với tờ The Post rằng Saber đã trở về để dự lễ tang con trai và đã chết cùng với một số người thân. Tờ báo này xác nhận 15 thường dân đã thiệt mạng trong cuộc tấn công đó, bao gồm bốn trẻ vị thành niên. Hai ngôi nhà đã bị phá hủy, chỉ còn lại những hố sâu nơi chúng từng đứng.
Các quan chức an ninh Israel cho biết họ đã thực hiện các biện pháp rộng rãi để hạn chế thương vong dân thường. Một sĩ quan cấp cao trong tình báo quân sự Israel cho biết: “Một trong những cân nhắc chính trong việc lập kế hoạch cho Chiến dịch Narnia là cố gắng giảm thiểu tối đa thiệt hại ngoài dự kiến”.
Các phát ngôn viên chính phủ Iran hồi tháng 7 cho biết 1.062 người đã thiệt mạng trong các cuộc tấn công của Israel trong cuộc chiến kéo dài 12 ngày, trong đó có 276 thường dân.
Vậy thiệt hại là bao nhiêu?
Các quan chức Israel, Mỹ và IAEA cho biết chiến dịch của Israel đã giáng một đòn mạnh vào chương trình hạt nhân của Iran - làm chậm tiến độ nhiều năm - nhưng vẫn chưa đạt được tuyên bố của Trump rằng chương trình này đã bị "xóa sổ".
Các quan chức Mỹ và Israel, cùng với IAEA, khẳng định rằng mặc dù chiến dịch này không hoàn toàn phá hủy cơ sở hạ tầng hạt nhân của Iran, nhưng nó đã gây ra thiệt hại đáng kể. Họ tin rằng nó đã làm chậm lại khả năng làm giàu uranium của Tehran trong tương lai gần, ngăn chặn khả năng sản xuất vật liệu cấp độ vũ khí của nước này - ít nhất là hiện tại.
Một đánh giá hồi tháng 11 của Viện Khoa học và An ninh Quốc tế, dựa một phần vào ảnh vệ tinh, đã kết luận rằng “Nhìn chung, thiệt hại do các cuộc không kích gây ra đối với nhiều địa điểm hạt nhân là rất lớn và trong nhiều trường hợp, là thảm khốc.”
Các quan chức Israel cho biết chương trình làm giàu uranium của Iran đã bị "trì hoãn đáng kể", với việc khu làm giàu Natanz bị phá hủy, phần lớn trung tâm nghiên cứu hạt nhân ở Isfahan bị xóa sổ và cơ sở làm giàu uranium nằm sâu dưới lòng đất ở Fordow bị hư hại nặng nề.
Tổng Giám đốc IAEA Rafael Grossi nói với Frontline rằng thiệt hại là “rất đáng kể”. Ông xác nhận rằng Iran vẫn còn khoảng 400 kg uranium được làm giàu đến độ tinh khiết 60% – chỉ còn một bước nữa là đạt được 90% cần thiết để chế tạo vũ khí hạt nhân. Ông cho biết phần lớn số vật liệu này vẫn còn ở Isfahan, Fordow và Natanz. Tuy nhiên, vẫn chưa rõ liệu Iran có còn tiếp cận được số vật liệu này hay không, vì các thanh tra viên của IAEA đã bị từ chối vào các cơ sở quan trọng kể từ sau các cuộc tấn công. “Rõ ràng, nếu không được tiếp cận trực tiếp địa điểm, bất kỳ đánh giá nào cũng chỉ mang tính chất một phần”, Grossi nói.
Tờ Washington Post đưa tin hồi tháng 9 rằng, sau khi cuộc chiến 12 ngày kết thúc, Iran đã đẩy nhanh tiến độ xây dựng một cơ sở ngầm bí mật ở phía nam Natanz, được gọi là Núi Pickaxe. Các nhà phân tích Israel và Mỹ nói với tờ Post rằng Iran cũng đang cố gắng xây dựng lại kho tên lửa đạn đạo của mình với sự hỗ trợ từ Trung Quốc. Trong khi đó, ông Trump đã cảnh báo rằng ông sẽ cho phép các cuộc tấn công quân sự nếu Iran nối lại hoạt động làm giàu uranium ở mức độ cao.
Điều chắc chắn là các cuộc tấn công phối hợp giữa Mỹ và Israel đã gây chấn động Trung Đông, dẫn đến những lời đe dọa trả đũa từ Iran, và hiện tại, đã xóa bỏ mọi triển vọng trước mắt về một thỏa thuận ngoại giao mới nhằm hạn chế các hoạt động hạt nhân của Iran và đưa chúng vào sự giám sát quốc tế chặt chẽ.
Tuy nhiên, Ali Larijani, thư ký Hội đồng An ninh Quốc gia Tối cao của Iran, dường như không hề nao núng. Trong cuộc phỏng vấn đầu tiên với truyền thông nước ngoài kể từ cuộc xung đột hồi tháng Sáu, ông nói với Frontline: “Chương trình hạt nhân của Iran không bao giờ có thể bị phá hủy, bởi vì một khi bạn đã phát hiện ra công nghệ, họ không thể tước đoạt phát hiện đó đi được.”
