Chuyện gì đã xảy ra với người phụ nữ đạt 228 điểm IQ, vượt cả Einstein, Newton & Hawking?

[Đoàn Thúy Hà]

1985: Người phụ nữ này đạt 228 điểm IQ - đánh bại Einstein, Newton & Hawking. Nhưng khi cô giải một bài toán đơn giản:
• Các tiến sĩ gọi cô là đồ ngốc
• Các chuyên gia gọi các bài kiểm tra IQ là "đột nhiên không đáng tin cậy"
• Cả thế giới chế giễu cô
Những gì xảy ra tiếp theo khiến mọi người sửng sốt!

Hãy làm quen với Marilyn Vos Savant – một người phụ nữ đặc biệt với câu chuyện đầy thú vị.
Marilyn sinh năm 1946 trong một gia đình lao động bình thường ở St. Louis, Missouri. Từ nhỏ, cha mẹ cô đã nhận ra cô không giống những đứa trẻ khác. Năm 10 tuổi, cô được kiểm tra IQ và đạt con số kinh ngạc: 228 – mức cao nhất từng được ghi nhận lúc bấy giờ.
Nhưng trí thông minh vượt trội ấy lại vừa là món quà, vừa là gánh nặng. Cha mẹ cô lo rằng nếu ai cũng biết, cô sẽ bị chú ý quá mức hoặc thậm chí bị cô lập. Họ khuyên cô giữ bí mật, và Marilyn đã làm theo. Cô sống một cuộc đời lặng lẽ, yêu thích triết học và viết lách. Cô từng nói: “Nếu lý trí mách bảo bạn một điều, mà trái tim lại nói điều khác, hãy cân nhắc xem bạn nên tin vào cái nào hơn trước khi hành động”.
Trong khi bạn bè cùng trang lứa vô tư chơi đùa, Marilyn lại say mê đọc sách. Cô thích thú với triết học và toán học, bị cuốn hút bởi những câu hỏi trừu tượng. Nhưng sự thông minh ấy cũng khiến cô cô đơn: thầy cô không đánh giá cao cô, bạn bè trêu chọc vì cô “quá khôn”. Cuộc sống của cô không hề dễ dàng. Gia đình gặp khó khăn về tiền bạc, nên Marilyn bỏ dở đại học để giúp đỡ họ, tạm gác lại ước mơ của mình. Cô làm việc ở cửa hàng của cha, rồi sau đó hỗ trợ chồng kinh doanh, luôn giấu đi khả năng đặc biệt của mình.

Mọi thứ thay đổi vào năm 1985, khi Sách Kỷ lục Guinness Thế giới công nhận cô là người có IQ cao nhất từng được ghi nhận. Bí mật bị lộ, và chỉ sau một đêm, Marilyn trở thành tâm điểm chú ý. Cô được mời viết chuyên mục Hỏi Marilyn trên tạp chí Parade, nơi cô trả lời các câu hỏi hóc búa của độc giả, từ câu đố logic đến những vấn đề phức tạp. Và rồi, một câu hỏi đã làm nên tên tuổi của cô: Bài toán Monty Hall.
Bài toán Monty Hall là gì?
Hãy tưởng tượng bạn tham gia một trò chơi:

• Có 3 cánh cửa: 1 cửa có ô tô, 2 cửa có dê.
• Bạn chọn 1 cửa.
• Người dẫn chương trình (biết rõ giải thưởng ở đâu) mở 1 trong 2 cửa còn lại, để lộ một con dê.
• Bây giờ, bạn có lựa chọn: giữ nguyên cửa ban đầu hay đổi sang cửa còn lại?

Hầu hết mọi người nghĩ: “Chỉ còn 2 cửa, cơ hội là 50/50, đổi hay không cũng vậy thôi.” Nhưng Marilyn nói: Hãy đổi. Đổi cửa cho bạn 2/3 cơ hội thắng, còn giữ nguyên chỉ có 1/3. Tại sao? Vì toán học.
Giải thích đơn giản:

• Ban đầu, xác suất ô tô nằm sau cửa bạn chọn là 1/3, còn 2 cửa kia là 2/3.
• Khi người dẫn chương trình mở một cửa có dê, xác suất 2/3 ban đầu không biến mất – nó chuyển sang cửa còn lại.
• Vậy nên: giữ = 1/3, đổi = 2/3.

Hãy nghĩ thế này: người dẫn chương trình biết đáp án, và khi họ loại một cửa sai, họ vô tình “gợi ý” cho bạn. Đổi cửa tận dụng thông tin đó, còn giữ nguyên thì không.
Phản ứng dữ dội
Marilyn bị chỉ trích kịch liệt. Cô nhận hơn 10.000 lá thư từ độc giả, kể cả từ các giáo sư, nhà khoa học, gọi cô là sai lầm, thậm chí chế giễu: “Bạn mới là con dê!” Nhưng cô không nao núng. Để chứng minh, các nhà thống kê chạy mô phỏng 10.000 lần: giữ nguyên thắng khoảng 33%, đổi cửa thắng khoảng 67%. Số liệu rõ ràng, nhưng nhiều người vẫn không chấp nhận.
Tại sao? Vì con người thường dựa vào trực giác thay vì logic. Chúng ta thích nghĩ “2 cửa = 50/50” cho đơn giản, nhưng xác suất không hoạt động vậy. Marilyn ví dụ thêm: nếu có 100 cửa, bạn chọn 1 (1% cơ hội), người dẫn chương trình loại 98 cửa có dê, để lại 2 cửa – bạn sẽ giữ 1% hay đổi sang 99%? Đáp án quá rõ: đổi.
Bài học từ Marilyn
Marilyn không chỉ giải một bài toán, cô còn chỉ ra cách con người dễ bị đánh lừa bởi suy nghĩ chủ quan. Bài toán Monty Hall dạy chúng ta:

• Đừng quá tin vào trực giác.
• Sự thật đôi khi đi ngược với cảm giác.
• Hãy dũng cảm bảo vệ điều bạn tin, dù bị phản đối.

Cô còn phê phán hệ thống giáo dục, cho rằng nó kìm hãm sáng tạo và cá tính, chỉ tạo ra sự tuân thủ chứ không phải thiên tài. Cuối cùng, những người chỉ trích cô cũng phải thừa nhận cô đúng. Bài toán Monty Hall giờ là một ví dụ kinh điển về xác suất.
Di sản của Marilyn
Hơn cả một bài toán, câu chuyện của Marilyn là về lòng can đảm và sự kiên định. Cô dạy chúng ta:

1. Sự thật không phải lúc nào cũng dễ chịu.
2. Thiên tài không cần sự công nhận, mà cần sự táo bạo.
3. Đừng bỏ cuộc khi bị nghi ngờ.

Marilyn Vos Savant – một cái tên vượt xa chỉ số IQ, là biểu tượng của logic và ý chí mạnh mẽ.