Hail the Judge
Ta chơi xong không trả tiền, vậy đâu có gọi là bán
Anime Look Back chuyển thể từ manga cùng tên của Fujimoto Tatsuki đã đạt doanh thu phòng vé hơn 20 tỷ yên, được công chiếu và đánh giá cao ở Bắc Mỹ và nhiều quốc gia khác, đồng thời phát hành độc quyền trên Amazon Prime Video từ ngày 8 tháng 11. Đạo diễn Oshiyama Kiyotaka của bộ phim này còn là người sáng lập và đại diện của Studio Durian, công ty sản xuất Look Back. Bài viết này dựa trên nội dung của chương trình podcast "Ryutsu Kuron", nơi ông Oshiyama đã chia sẻ về ngành công nghiệp anime từ góc độ của một đạo diễn và một nhà điều hành.
"Các hãng sản xuất anime hiện nay đang rơi vào vòng luẩn quẩn. Thoát khỏi nó gần như là điều không thể", đạo diễn Oshiyama Kiyotaka của Look Back nhận định. Ông Oshiyama bày tỏ sự nghi ngờ về cách vận hành hiện tại của các studio anime. Chính vì vậy, ông đã thành lập công ty riêng và cho ra đời Look Back.
Năm 2017, ông Oshiyama thành lập Studio Durian, một xưởng sản xuất anime nhỏ, nơi ông tự mình thực hiện hầu hết các công đoạn sản xuất mà không cần thuê nhiều nhân viên. Quyết định này xuất phát từ những trăn trở của ông về ngành công nghiệp anime.
"Tôi đã làm việc tự do với tư cách họa sĩ diễn hoạt hơn 15 năm. Qua đó, tôi chứng kiến những khó khăn của các studio. Tôi nhận ra rằng nếu tiếp tục cách làm anime hiện tại, việc thoát khỏi vòng luẩn quẩn này gần như bất khả thi." Vậy "vòng luẩn quẩn" đó là gì?
"Sản xuất anime gặp rất nhiều khó khăn. Cần rất nhiều người sáng tạo và để duy trì chất lượng, họa sĩ diễn hoạt phải chịu áp lực rất lớn. Vì đây là công việc sáng tạo, không gì có thể diễn ra theo đúng kế hoạch. Trong hoàn cảnh đó, các hãng sản xuất phải gánh vác trách nhiệm hoàn thành tác phẩm dù không biết liệu nó có thành công hay không."
Ông Oshiyama nhấn mạnh rằng, bất chấp trách nhiệm nặng nề này, studio lại khó có thể thu hồi vốn do cơ chế sản xuất chung của ngành.
"Nhiều anime được sản xuất theo phương thức 'ủy ban sản xuất'. Tuy nhiên, nếu studio không góp vốn vào ủy ban này thì dù phim có thành công đến mấy, họ cũng không nhận được lợi nhuận. Lợi nhuận được chia cho các thành viên của ủy ban tùy theo tỉ lệ góp vốn - góp nhiều ăn nhiều, còn studio chỉ nhận được chi phí sản xuất cố định từ trước. Chi phí này hầu như không tăng trong 10 năm qua. Vì vậy, càng cố gắng làm ra sản phẩm chất lượng cao, ngân sách và lịch trình càng bị thắt chặt, khiến họ tự đẩy mình vào thế khó."
Aniplex là công ty con Sony, thường xuyên tham gia vào các ủy ban sản xuất anime để kiếm lợi nhuận, dù bản thân họ không phải 1 studio trực tiếp thực hiện tác phẩm
Có người cho rằng các studio nên đầu tư vào ủy ban sản xuất. Tuy nhiên, không phải bộ phim nào cũng thành công nên nhiều studio tránh rủi ro này. Giả sử thất bại, họ tránh được khoản lỗ lớn mà các thành viên trong ủy ban phải gánh chịu.
Thêm vào đó, sự bùng nổ anime những năm gần đây khiến số lượng tăng lên rất nhanh, kéo theo sự kỳ vọng về chất lượng từ khán giả cũng ngày càng cao. "Khán giả ngày càng khó tính. Vì vậy, chất lượng tác phẩm ngày càng được chú trọng, các hãng sản xuất phải cạnh tranh gay gắt để thu hút nhân tài nhằm nâng cao chất lượng. Tuy nhiên, điều kiện làm việc của họa sĩ diễn hoạt lại không được cải thiện."
Để thoát khỏi tình trạng này, ông Oshiyama đã thành lập Studio Durian. Vậy chiến lược sinh tồn của ông là gì?
"Look Back" không đi theo mô hình ủy ban sản xuất nên đạo diễn được tự do sáng tạo như ý muốn
"Làm anime cần người sáng tạo và để 'nuôi sống' họ, phải liên tục sản xuất và bán hàng. Tôi nghĩ điều đầu tiên cần làm là thoát khỏi tình trạng này, vì vậy tôi đã cố gắng hạn chế tối đa việc thuê nhân viên, tạo ra một hệ thống sản xuất với số lượng người ít nhất có thể. 'Look Back' được sản xuất theo cách tôi tự ép mình làm việc rất nhiều để tiết kiệm chi phí nhân công."
Trên thực tế, phim ngắn "SHISHIGARI" của Studio Durian do một mình ông Oshiyama đảm nhiệm vai trò viết kịch bản, đạo diễn và vẽ. Ông Oshiyama phân tích điểm mạnh của một studio nhỏ như sau: "Ưu điểm của một studio nhỏ là tốc độ và sự linh hoạt. Một điểm quan trọng nữa là rủi ro khi thất bại thấp. Tôi có thể làm bất cứ điều gì mình muốn, miễn là tôi chịu trách nhiệm về rủi ro."
Các hãng lớn cần doanh thu ổn định nên phải kiềm chế tham vọng của mình, nhận những công việc không mong muốn để tồn tại. Tuy nhiên, Studio Durian có thể ưu tiên "những gì mình muốn làm" trong các cuộc đàm phán. Trong quá trình sản xuất, ông dần nắm bắt được tiến độ công việc và bắt đầu thực hiện các tác phẩm chuyển thể như Look Back.
Look Back đã trở thành một hit lớn, với nhiều dấu ấn cá nhân của ông Oshiyama. Điều này có được là nhờ quy mô nhỏ của nhóm sản xuất. Ví dụ, thời lượng 58 phút của phim được cho là ngắn hơn thông thường. Nhiều người cho rằng đây là "chiến lược" để phù hợp với xu hướng phim ngắn hiện nay, nhưng thực tế không phải vậy.
"Thực ra, đó là một sự tình cờ. Ban đầu, tôi dự định làm phim ngắn với thời lượng khoảng 40-50 phút. Nhưng khi vẽ storyboard, tôi muốn giữ lại càng nhiều thông tin từ nguyên tác càng tốt, và khi chuyển thể thành phim, tôi đã thêm một số cảnh cần thiết, cuối cùng phim có thời lượng như hiện tại. Mặc dù làm phim ngắn sẽ dễ dàng hơn về mặt kinh doanh, nhưng tôi đã ưu tiên chất lượng của tác phẩm."
Việc tạo ra một bộ phim không hẳn là dài cũng không hẳn là ngắn, có thể gọi là phim trung bình, là nhờ vào sự tận tâm của ông Oshiyama đối với tác phẩm.
Ông Oshiyama cũng đang suy nghĩ về cách thức tham gia vào ủy ban sản xuất để đảm bảo tính bền vững cho hoạt động sản xuất anime trong tương lai.
"Tôi nghĩ điều quan trọng là phải xem xét vị trí tối ưu của studio trong ủy ban sản xuất tùy theo từng tác phẩm. Không phải lúc nào tham gia vào ủy ban sản xuất cũng là tốt nhất, nhưng về cơ bản, các hãng nên chủ động tham gia và chấp nhận một số rủi ro tài chính. Nếu không, họ khó có thể định hình tương lai chính mình. Ngoài ra, các vấn đề liên quan đến bản quyền anime rất phức tạp, việc xem xét loại bản quyền nào mình nên nắm giữ cũng rất quan trọng. Tôi cũng chưa hiểu rõ về vấn đề này và cần phải tìm hiểu thêm trong tương lai."
Thành công của Studio Durian và những hoạt động tiếp theo của họ liệu có soi sáng con đường cho các hãng sản xuất anime đang gặp khó khăn, và rộng hơn là cho cả ngành công nghiệp anime? Tuy nhiên, ông Oshiyama kết luận một cách khiêm tốn: "Dù sao thì anime hiện đang trong giai đoạn chuyển giao. Nếu thế hệ trẻ thử làm theo cách của tôi, kết quả có thể sẽ khác."
"Các hãng sản xuất anime hiện nay đang rơi vào vòng luẩn quẩn. Thoát khỏi nó gần như là điều không thể", đạo diễn Oshiyama Kiyotaka của Look Back nhận định. Ông Oshiyama bày tỏ sự nghi ngờ về cách vận hành hiện tại của các studio anime. Chính vì vậy, ông đã thành lập công ty riêng và cho ra đời Look Back.
Vòng luẩn quẩn của các studio anime
Năm 2017, ông Oshiyama thành lập Studio Durian, một xưởng sản xuất anime nhỏ, nơi ông tự mình thực hiện hầu hết các công đoạn sản xuất mà không cần thuê nhiều nhân viên. Quyết định này xuất phát từ những trăn trở của ông về ngành công nghiệp anime.
"Tôi đã làm việc tự do với tư cách họa sĩ diễn hoạt hơn 15 năm. Qua đó, tôi chứng kiến những khó khăn của các studio. Tôi nhận ra rằng nếu tiếp tục cách làm anime hiện tại, việc thoát khỏi vòng luẩn quẩn này gần như bất khả thi." Vậy "vòng luẩn quẩn" đó là gì?
"Sản xuất anime gặp rất nhiều khó khăn. Cần rất nhiều người sáng tạo và để duy trì chất lượng, họa sĩ diễn hoạt phải chịu áp lực rất lớn. Vì đây là công việc sáng tạo, không gì có thể diễn ra theo đúng kế hoạch. Trong hoàn cảnh đó, các hãng sản xuất phải gánh vác trách nhiệm hoàn thành tác phẩm dù không biết liệu nó có thành công hay không."
Ông Oshiyama nhấn mạnh rằng, bất chấp trách nhiệm nặng nề này, studio lại khó có thể thu hồi vốn do cơ chế sản xuất chung của ngành.
"Nhiều anime được sản xuất theo phương thức 'ủy ban sản xuất'. Tuy nhiên, nếu studio không góp vốn vào ủy ban này thì dù phim có thành công đến mấy, họ cũng không nhận được lợi nhuận. Lợi nhuận được chia cho các thành viên của ủy ban tùy theo tỉ lệ góp vốn - góp nhiều ăn nhiều, còn studio chỉ nhận được chi phí sản xuất cố định từ trước. Chi phí này hầu như không tăng trong 10 năm qua. Vì vậy, càng cố gắng làm ra sản phẩm chất lượng cao, ngân sách và lịch trình càng bị thắt chặt, khiến họ tự đẩy mình vào thế khó."
Aniplex là công ty con Sony, thường xuyên tham gia vào các ủy ban sản xuất anime để kiếm lợi nhuận, dù bản thân họ không phải 1 studio trực tiếp thực hiện tác phẩm
Có người cho rằng các studio nên đầu tư vào ủy ban sản xuất. Tuy nhiên, không phải bộ phim nào cũng thành công nên nhiều studio tránh rủi ro này. Giả sử thất bại, họ tránh được khoản lỗ lớn mà các thành viên trong ủy ban phải gánh chịu.
Thêm vào đó, sự bùng nổ anime những năm gần đây khiến số lượng tăng lên rất nhanh, kéo theo sự kỳ vọng về chất lượng từ khán giả cũng ngày càng cao. "Khán giả ngày càng khó tính. Vì vậy, chất lượng tác phẩm ngày càng được chú trọng, các hãng sản xuất phải cạnh tranh gay gắt để thu hút nhân tài nhằm nâng cao chất lượng. Tuy nhiên, điều kiện làm việc của họa sĩ diễn hoạt lại không được cải thiện."
Chiến lược sinh tồn của Studio Durian
Để thoát khỏi tình trạng này, ông Oshiyama đã thành lập Studio Durian. Vậy chiến lược sinh tồn của ông là gì?
"Look Back" không đi theo mô hình ủy ban sản xuất nên đạo diễn được tự do sáng tạo như ý muốn
"Làm anime cần người sáng tạo và để 'nuôi sống' họ, phải liên tục sản xuất và bán hàng. Tôi nghĩ điều đầu tiên cần làm là thoát khỏi tình trạng này, vì vậy tôi đã cố gắng hạn chế tối đa việc thuê nhân viên, tạo ra một hệ thống sản xuất với số lượng người ít nhất có thể. 'Look Back' được sản xuất theo cách tôi tự ép mình làm việc rất nhiều để tiết kiệm chi phí nhân công."
Trên thực tế, phim ngắn "SHISHIGARI" của Studio Durian do một mình ông Oshiyama đảm nhiệm vai trò viết kịch bản, đạo diễn và vẽ. Ông Oshiyama phân tích điểm mạnh của một studio nhỏ như sau: "Ưu điểm của một studio nhỏ là tốc độ và sự linh hoạt. Một điểm quan trọng nữa là rủi ro khi thất bại thấp. Tôi có thể làm bất cứ điều gì mình muốn, miễn là tôi chịu trách nhiệm về rủi ro."
Các hãng lớn cần doanh thu ổn định nên phải kiềm chế tham vọng của mình, nhận những công việc không mong muốn để tồn tại. Tuy nhiên, Studio Durian có thể ưu tiên "những gì mình muốn làm" trong các cuộc đàm phán. Trong quá trình sản xuất, ông dần nắm bắt được tiến độ công việc và bắt đầu thực hiện các tác phẩm chuyển thể như Look Back.
Look Back đã trở thành một hit lớn, với nhiều dấu ấn cá nhân của ông Oshiyama. Điều này có được là nhờ quy mô nhỏ của nhóm sản xuất. Ví dụ, thời lượng 58 phút của phim được cho là ngắn hơn thông thường. Nhiều người cho rằng đây là "chiến lược" để phù hợp với xu hướng phim ngắn hiện nay, nhưng thực tế không phải vậy.
"Thực ra, đó là một sự tình cờ. Ban đầu, tôi dự định làm phim ngắn với thời lượng khoảng 40-50 phút. Nhưng khi vẽ storyboard, tôi muốn giữ lại càng nhiều thông tin từ nguyên tác càng tốt, và khi chuyển thể thành phim, tôi đã thêm một số cảnh cần thiết, cuối cùng phim có thời lượng như hiện tại. Mặc dù làm phim ngắn sẽ dễ dàng hơn về mặt kinh doanh, nhưng tôi đã ưu tiên chất lượng của tác phẩm."
Việc tạo ra một bộ phim không hẳn là dài cũng không hẳn là ngắn, có thể gọi là phim trung bình, là nhờ vào sự tận tâm của ông Oshiyama đối với tác phẩm.
Điều cần thiết cho ngành công nghiệp anime tương lai
Ông Oshiyama cũng đang suy nghĩ về cách thức tham gia vào ủy ban sản xuất để đảm bảo tính bền vững cho hoạt động sản xuất anime trong tương lai.
"Tôi nghĩ điều quan trọng là phải xem xét vị trí tối ưu của studio trong ủy ban sản xuất tùy theo từng tác phẩm. Không phải lúc nào tham gia vào ủy ban sản xuất cũng là tốt nhất, nhưng về cơ bản, các hãng nên chủ động tham gia và chấp nhận một số rủi ro tài chính. Nếu không, họ khó có thể định hình tương lai chính mình. Ngoài ra, các vấn đề liên quan đến bản quyền anime rất phức tạp, việc xem xét loại bản quyền nào mình nên nắm giữ cũng rất quan trọng. Tôi cũng chưa hiểu rõ về vấn đề này và cần phải tìm hiểu thêm trong tương lai."
Thành công của Studio Durian và những hoạt động tiếp theo của họ liệu có soi sáng con đường cho các hãng sản xuất anime đang gặp khó khăn, và rộng hơn là cho cả ngành công nghiệp anime? Tuy nhiên, ông Oshiyama kết luận một cách khiêm tốn: "Dù sao thì anime hiện đang trong giai đoạn chuyển giao. Nếu thế hệ trẻ thử làm theo cách của tôi, kết quả có thể sẽ khác."
