Giới thiệu về đờn ca tài tử: Báu vật phương Nam được Google Doodle vinh danh có lịch sử ra đời, giá trị nghệ thuật, giá trị trong đời sống người dân..

[VNR Content]

Đờn ca tài tử - di sản phi vật thể hoá của thế giới, thể loại âm nhạc truyền thống đặc sắc được UNESCO công nhận năm 2013. Nhờ vào đặc trưng màu giọng và sự kết hợp nhuần nhuyễn của âm thanh nhạc cụ, đờn ca tài tử mang đến một sắc màu miền nam rõ nét với sự mộc mạc, giản dị mà chân thành cùng những lời ca giàu ý nghĩa.

1. Đờn ca tài tử là gì?​

Đờn ca tài tử là dòng nhạc dân tộc Việt Nam. Lời ca tiếng hát trong những làn Điệu lý, Nam ai… mộc mạc, chân chất, bình dị như chính cốt cách khoáng đạt, giàu nhân nghĩa của người miền Tây Nam Bộ. Trải qua bao thời cuộc, đời người tiếng hát, tiếng đờn vẫn ngân vang, làm nên tình đất, tình người Nam Bộ.
Chữ “tài tử” có nghĩa là người chơi nhạc có biệt tài, giỏi về cổ nhạc. Lúc đầu chỉ có đờn, sau xuất hiện thêm hình thức ca gọi là đờn ca.
Đờn ca tài tử thường được biểu diễn cùng một ban nhạc ngũ tuyệt với năm nhạc cụ chính là đàn tranh, đàn tỳ bà, đàn kìm, đàn cò và đàn tam có phụ họa là sáo lỗ. Trong đó vai trò của người ca sĩ và nhạc sĩ là tương đương, và vai trò của người nam và người nữ trong nhóm biểu diễn cũng giống nhau.
Một loại hình nghệ thuật vừa mang tính bác học trong hệ thống bài bản, vừa mang tính dân gian trong sinh hoạt cộng đồng, lấy sinh hoạt đờn ca làm thú vui tao nhã, tri âm, tri kỷ. Đờn ca tài tử cũng như con người Nam Bộ, phóng khoáng, hào sảng, chân thành, sâu lắng và thiết tha, nói lên nỗi niềm của người dân xa xứ. Nhạc tài tử thấm đậm vào trong máu của người dân Nam Bộ và trở thành “món ăn tinh thần” không thể thiếu trong đời sống văn hóa của người dân Nam Bộ. Từ lâu loại hình nghệ thuật này đã trở thành biểu trưng văn hóa đặc sắc, độc đáo của vùng đất, con người Nam Bộ. Đến nay đờn ca tài tử vẫn giữ được phần nào bản sắc dân tộc, không bị bên ngoài tác động và mất đi cái hay của nó.

2. Nguồn gốc và xuất xứ của đờn ca tài tử​

Đờn ca tài tử hình thành và phát triển từ cuối thế kỷ 19, bắt nguồn từ nhạc lễ, Nhã nhạc cung đình Huế và văn học dân gian. Các nhạc sĩ, nhạc quan của triều Nguyễn theo phong trào Cần Vương vào Nam để đem theo truyền thống Ca Huế. Trên đường đi họ dừng chân ở Quảng Bình, Quảng Trị, Quảng Nam, từ đó tiếng đờn giọng ca xứ Huế mang thêm chút hương vị xứ Quảng. Nhưng khi vào đến miền Nam thì tiếng đờn miền Trung đã thay đổi rất nhiều, thậm chí một số bài bản tuy mang cùng tên mà nét nhạc đã khác xa. Bản chất phóng khoáng của con người và nếp sống tại miền Nam khiến cho các bài bản không còn y khuôn bản gốc ngày xưa.
Đờn ca tài tử là loại hình nghệ thuật dân gian đặc trưng của vùng Nam Bộ. Đây là loại hình nghệ thuật của đàn và ca, do những người bình dân, thanh niên nam nữ nông thôn Nam Bộ hát ca sau những giờ lao động.
Đờn ca tài tử xuất hiện hơn 100 năm trước, là loại hình diễn tấu có ban nhạc gồm bốn loại là đàn kìm, đàn cò, đàn tranh và đàn bầu (gọi là tứ tuyệt), sau này, có cách tân bằng cách thay thế độc huyền cầm bằng cây guitar phím lõm. Những người tham gia đờn ca tài tử phần nhiều là bạn bè, chòm xóm với nhau. Họ tập trung lại để cùng chia sẻ thú vui tao nhã nên thường không câu nệ về trang phục
Những người tham gia phần nhiều là bạn bè, chòm xóm với nhau. Họ tập trung lại để cùng chia sẻ thú vui tao nhã nên thường không câu nệ về trang phục... Đây là loại hình nghệ thuật của đàn và ca, do những người bình dân, thanh niên nam nữ nông thôn Nam Bộ ca hát sau những giờ lao động.

3. Nhạc cụ của đờn ca tài tử​

Nhạc cụ trong "Đờn ca tài tử" gồm:
- đàn tranh
- đàn tỳ bà
- đàn kìm
- đàn cò
- đàn tam
- sáo thường là sáo bảy lỗ (phụ họa).
Hiện nay có một loại đàn mới do các nghệ nhân Việt Nam cải biến là Guitar phím lõm. Loại nhạc cụ này được khoét lõm các ngăn sao cho khi đánh lên nghe giống nhạc cụ Việt Nam nhất (âm cao)...

4. Ý nghĩa ẩn sau trong đờn ca tài tử​

Trong hầu hết những bài vọng cổ thuộc thể loại đờn ca tài tử Nam Bộ, dựa trên nền của sáu câu vọng cổ, những bản Nam Oán và các chỗ lên Xang xuống Xề, người ta có thể viết ra rất nhiều bài hát. Những bản đờn ca tài tử thường chuộng tâm trạng buồn, bi thương, ai oán, câu chuyện tình yêu dang dở, cũng có thể là niềm hân hoan, sự thành công. Những điểm chung của chúng là hình ảnh mộc mạc của làng quê Nam Bộ, tình đất tình người luôn dạt dào trong từng điệu đờn, câu hát.
Cái tính bình dân của đờn ca tài tử còn được phổ biến tới mức bất cứ người con nào của vựa lúa miền Tây đều có thể thuộc nằm lòng những bài hát. Trước đây và bây giờ cũng vậy, anh nông dân đi thăm ruộng, thấy hạt lúa trĩu bông, trúng mùa nên sung sướng cất lên mấy câu vọng cổ ngay triền đê, ngoài đồng ruộng. Hay những buổi cày xới đất để làm đồng, vô mùa thu hoạch lúa đông xuân, trong lúc nghỉ tay, từng nhóm thanh niên, thiếu nữ tụ tập dưới gốc cây ô môi đang mùa nở hoa tím rực một góc trời, rồi những lời ca tiếng hát cứ ngân vang.

5. Phân biệt đờn ca tài tử và cải lương​

Mọi người thường hay nhầm lẫn giữa loại hình đờn ca tài tử và cải lương. Đôi khi gom gọn thành một loại hình là cải lương. Mỗi loại hình sẽ mang một tính chất và màu sắc riêng. Dưới đây là sự phân biệt 2 loại hình này:
Mọi người thường hay nhầm lẫn giữa loại hình đờn ca tài tử và cải lương. Đôi khi gôm gọn thành một loại hình là cải lương. Mỗi loại hình sẽ mang một tính chất và màu sắc riêng. Dưới đây là sự phân biệt 2 loại hình này:
Cải lương Nam bộ có tính sân khấu, tức là phải có không gian của một sân khấu với phông màn, cảnh trí, âm thanh, ánh sáng, diễn viên hóa trang, phục trang đẹp đẽ, mỹ lệ để cho bắt mắt khán thính giả. Khán giả vừa nghe ca, lại vừa coi hát các tuồng tích với sự diễn xuất hành động nội tâm lẫn ngoại hình (huơ tay múa chân).
Còn đối với đờn ca tài tử Nam bộ có tính thính phòng, đờn ca trong một không gian vừa đủ để cho người chơi và người nghe, dù ban ngày hay ban đêm, cùng nhau thưởng thức tiếng đờn và lời ca mà không cần phải có máy móc tăng âm, dùng tai để nghe là chính, đôi khi phải nhắm mắt lại, dùng trái tim để cảm nhận nghệ thuật đờn ca. Chơi đờn ca tài tử là chơi bài bản và phải chơi trọn bài, trọn bản, thời lượng trình tấu càng nhiều càng dễ có ngẫu hứng sáng tạo cho tiếng đờn lời ca, các bạn tri âm nghe mới cảm thấy thích thú và không bao giờ nhàm chán.
Có thể nói, âm nhạc truyền thống Việt Nam có rất nhiều thể loại đa dạng từ âm thanh, lời ca cho đến biểu diễn. Mỗi loại đều mang một đặc sắc riêng, góp phần làm phong phú kho tàng ca dao, dân ca Việt Nam. Việc duy trì và bảo tồn các thể loại âm nhạc truyền thống cũng là góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa tốt đẹp của dân tộc.

6. Giá trị của đờn ca tài tử​

Đờn ca tài tử là loại hình nghệ thuật tổng hợp, bao gồm cả âm nhạc và ca hát. Âm nhạc của đờn ca tài tử mang âm hưởng dân gian, với những giai điệu trữ tình, sâu lắng, thể hiện tâm hồn phóng khoáng, cởi mở của người dân Nam Bộ. Ca nhạc của đờn ca tài tử cũng rất phong phú, với nhiều thể loại như ca vọng cổ, ca tài tử, ca cải lương,...
Đờn ca tài tử là một loại hình nghệ thuật gắn bó mật thiết với đời sống người dân Nam Bộ, được xem là tinh hoa của văn hóa sông nước phương Nam. Đờn ca tài tử không chỉ là một thú vui tao nhã, mà còn là một phương tiện để giao lưu, gắn kết tình làng nghĩa xóm.
Đờn ca tài tử thường được biểu diễn trong các dịp lễ hội, đình đám, hay đơn giản là trong những buổi tụ họp bạn bè, gia đình. Những giai điệu ngọt ngào, sâu lắng của đờn ca tài tử đã đi vào lòng người dân Nam Bộ, trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của họ.
Đôi nét về đờn ca tài tử mang đầy bản sắc dân tộc Việt Nam, hy vọng bài viết sẽ hữu ích đến với các bạn đọc.