Trường Sơn
Writer
Một trong những nhà khoa học vĩ đại nhất thế kỷ 20 đã khép lại hành trình 97 năm nhiều thăng trầm của mình: James Watson.
Tên tuổi của ông gắn liền với cấu trúc xoắn kép DNA, một phát hiện đã thay đổi mãi mãi cách con người hiểu về sự sống. Song song với ánh hào quang đó là những tranh cãi sâu sắc về phát ngôn và quan điểm cá nhân, khiến di sản của ông trở nên vừa rực rỡ vừa phức tạp.
Thời tuổi trẻ rực sáng: Giải mã bí mật của sự sống
Năm 1953, tại Đại học Cambridge (Anh), chàng trai Mỹ 25 tuổi James Watson đã bắt tay với Francis Crick, một nhà vật lý người Anh. Cả hai cùng chia sẻ khát vọng khám phá cấu trúc của vật chất di truyền DNA.
Cùng thời điểm đó, Rosalind Franklin và Maurice Wilkins ở Đại học King’s College London cũng đang theo đuổi nghiên cứu tương tự. Bức ảnh nhiễu xạ tia X nổi tiếng “Photo 51” của Franklin, chụp lại hình ảnh DNA rõ nét nhất thời bấy giờ, đã trở thành manh mối then chốt. Tuy nhiên, dữ liệu này được Wilkins chia sẻ với Watson và Crick mà không có sự đồng ý rõ ràng của Franklin.
Từ những dữ liệu đó, Watson và Crick nhanh chóng xây dựng nên mô hình xoắn kép DNA, mở ra một cuộc cách mạng trong sinh học.
Trong bài báo đăng trên Nature, họ kết thúc bằng câu nói giản dị nhưng sâu sắc:
“Chúng tôi không bỏ qua khả năng rằng cách sắp xếp này có thể gợi ý cơ chế sao chép vật chất di truyền.”
Phát hiện ấy đã đặt nền móng cho sinh học phân tử hiện đại, mở đường cho kỹ thuật di truyền, giải mã bộ gen người và các liệu pháp y học tiên tiến.
Theo Bruce Stillman, Giám đốc Phòng thí nghiệm Cold Spring Harbor, “việc phát hiện cấu trúc xoắn kép, cùng với những khám phá của Mendel và Darwin, là ba cột mốc vĩ đại nhất trong lịch sử sinh học.”
Năm 1962, Watson, Crick và Wilkins được trao Giải Nobel Y sinh học. Franklin, qua đời vì ung thư buồng trứng năm 1958 ở tuổi 37, không thể cùng chia sẻ vinh quang,một thiếu sót lớn mà giới khoa học vẫn còn nhắc đến.
Giữa ủng hộ và định kiến: Người cố vấn và kẻ bài phụ nữ
Watson là con người của nhiều mâu thuẫn, đặc biệt trong cách ông nhìn nhận phụ nữ trong khoa học. Trong hồi ký The Double Helix, ông từng mô tả Franklin bằng ngôn ngữ mang tính miệt thị và định kiến giới, khiến dư luận chỉ trích gay gắt.
Nhưng song song với đó, ông lại là người ủng hộ nhiều nữ khoa học gia trẻ.
Nhà sinh học Nancy Hopkins nhớ lại, khi bà do dự không dám theo đuổi học vị tiến sĩ, chính Watson đã động viên: “Hãy cứ làm việc chăm chỉ. Nếu thư giới thiệu đủ tốt mà họ vẫn từ chối, tôi sẽ kiện họ.”
Hopkins sau này trở thành một trong những tiếng nói mạnh mẽ nhất ủng hộ bình đẳng giới trong khoa học và bà thừa nhận Watson đã giúp mở đường cho nhiều phụ nữ khác. Tuy nhiên, bà cũng nói thêm rằng “thật khó hiểu khi ông vừa là người hỗ trợ, vừa là người duy trì định kiến giới.”
Sa ngã: Khi thiên tài vướng vào vực sâu của phân biệt chủng tộc
Watson ở phía bên trái của hình ảnh.
Nếu những phát ngôn về giới tính gây tranh cãi, thì những tuyên bố liên quan đến chủng tộc của Watson gần như hủy hoại hoàn toàn danh tiếng của ông.
Năm 2001, trong một bài giảng, ông khiến người nghe choáng váng khi liên hệ màu da với ham muốn tình dục và tham vọng. Tới 2007, ông tuyên bố công khai rằng người da đen “vốn dĩ kém thông minh hơn người da trắng”, gây nên làn sóng phản đối dữ dội.
Watson khi đó đang làm việc tại Cold Spring Harbor Laboratory, nơi ông từng giữ chức giám đốc nhiều năm. Ngay sau phát ngôn, ông bị cách chức và buộc nghỉ hưu. Năm 2019, trong một phim tài liệu, ông tái khẳng định quan điểm này, khiến phòng thí nghiệm cắt đứt hoàn toàn quan hệ và ra tuyên bố lên án ông “đã lạm dụng khoa học để biện minh cho định kiến”.
Một số nhà sử học, như Nathaniel Comfort, cho rằng những quan điểm cực đoan của Watson bắt nguồn từ ảnh hưởng giáo dục thời trẻ và việc ông đọc những tác phẩm gây tranh cãi như The Bell Curve. Comfort gọi đó là “một bi kịch, khi một bộ óc từng đại diện cho tư duy khoa học lại để định kiến dẫn lối.”
Một con người đa diện: Nhà lãnh đạo, người thầy và đồng nghiệp khó chịu
Bên cạnh tranh cãi, Watson vẫn để lại dấu ấn sâu sắc trong khoa học hiện đại.
Cuốn sách “Molecular Biology of the Gene” (Sinh học phân tử của gen) do ông viết đã trở thành tài liệu kinh điển, giúp hàng triệu sinh viên và nhà nghiên cứu hiểu về DNA và gen học. Tác phẩm “The Double Helix”, dù gây tranh luận, lại được xem là một trong những hồi ký khoa học hấp dẫn nhất từng được viết, truyền cảm hứng cho cả một thế hệ trẻ theo đuổi nghiên cứu.
Với vai trò quản lý, Watson đã biến Cold Spring Harbor từ một cơ sở nhỏ đang khó khăn thành trung tâm nghiên cứu sinh học đẳng cấp thế giới. Ông cũng là một trong những người khởi xướng Dự án Giải mã Bộ gen người.
Những ai từng làm việc với ông mô tả Watson là người thẳng tính, đôi khi nóng nảy, thậm chí “khó chịu”, nhưng cũng có khiếu hài hước và khả năng kết nối con người đặc biệt. Buổi “trà chiều 4 giờ” mà ông duy trì mỗi ngày trong phòng thí nghiệm trở thành truyền thống, nơi các ý tưởng khoa học lớn thường ra đời.
Di sản hai mặt của một thiên tài
Cuộc đời James Watson là câu chuyện song hành giữa thiên tài và định kiến, ánh sáng và bóng tối.
Ông là người mở ra kỷ nguyên sinh học phân tử, nhưng cũng là minh chứng rằng trí tuệ vĩ đại không miễn nhiễm với sai lầm con người.
Liệu lịch sử sẽ nhớ đến ông ra sao? Có lẽ như lời Bruce Stillman từng nói: “Một trăm năm sau, người ta có thể quên Watson, nhưng sẽ không bao giờ quên Chuỗi Xoắn Kép.”
Cấu trúc DNA, biểu tượng của sự sống, vẫn mãi là minh chứng cho khả năng kỳ diệu của trí tuệ con người. Và dù James Watson để lại một di sản đầy tranh cãi, ông vẫn sẽ được nhắc đến như người đã giúp mở cánh cửa vào bí mật sâu thẳm nhất của sự sống trong khi những bóng tối quanh ông nhắc nhở nhân loại rằng ngay cả những thiên tài cũng có thể mắc sai lầm.
Tên tuổi của ông gắn liền với cấu trúc xoắn kép DNA, một phát hiện đã thay đổi mãi mãi cách con người hiểu về sự sống. Song song với ánh hào quang đó là những tranh cãi sâu sắc về phát ngôn và quan điểm cá nhân, khiến di sản của ông trở nên vừa rực rỡ vừa phức tạp.
Thời tuổi trẻ rực sáng: Giải mã bí mật của sự sống
Năm 1953, tại Đại học Cambridge (Anh), chàng trai Mỹ 25 tuổi James Watson đã bắt tay với Francis Crick, một nhà vật lý người Anh. Cả hai cùng chia sẻ khát vọng khám phá cấu trúc của vật chất di truyền DNA.
Cùng thời điểm đó, Rosalind Franklin và Maurice Wilkins ở Đại học King’s College London cũng đang theo đuổi nghiên cứu tương tự. Bức ảnh nhiễu xạ tia X nổi tiếng “Photo 51” của Franklin, chụp lại hình ảnh DNA rõ nét nhất thời bấy giờ, đã trở thành manh mối then chốt. Tuy nhiên, dữ liệu này được Wilkins chia sẻ với Watson và Crick mà không có sự đồng ý rõ ràng của Franklin.
Từ những dữ liệu đó, Watson và Crick nhanh chóng xây dựng nên mô hình xoắn kép DNA, mở ra một cuộc cách mạng trong sinh học.
Trong bài báo đăng trên Nature, họ kết thúc bằng câu nói giản dị nhưng sâu sắc:
“Chúng tôi không bỏ qua khả năng rằng cách sắp xếp này có thể gợi ý cơ chế sao chép vật chất di truyền.”
Phát hiện ấy đã đặt nền móng cho sinh học phân tử hiện đại, mở đường cho kỹ thuật di truyền, giải mã bộ gen người và các liệu pháp y học tiên tiến.
Theo Bruce Stillman, Giám đốc Phòng thí nghiệm Cold Spring Harbor, “việc phát hiện cấu trúc xoắn kép, cùng với những khám phá của Mendel và Darwin, là ba cột mốc vĩ đại nhất trong lịch sử sinh học.”
Năm 1962, Watson, Crick và Wilkins được trao Giải Nobel Y sinh học. Franklin, qua đời vì ung thư buồng trứng năm 1958 ở tuổi 37, không thể cùng chia sẻ vinh quang,một thiếu sót lớn mà giới khoa học vẫn còn nhắc đến.
Giữa ủng hộ và định kiến: Người cố vấn và kẻ bài phụ nữ
Watson là con người của nhiều mâu thuẫn, đặc biệt trong cách ông nhìn nhận phụ nữ trong khoa học. Trong hồi ký The Double Helix, ông từng mô tả Franklin bằng ngôn ngữ mang tính miệt thị và định kiến giới, khiến dư luận chỉ trích gay gắt.
Nhưng song song với đó, ông lại là người ủng hộ nhiều nữ khoa học gia trẻ.
Nhà sinh học Nancy Hopkins nhớ lại, khi bà do dự không dám theo đuổi học vị tiến sĩ, chính Watson đã động viên: “Hãy cứ làm việc chăm chỉ. Nếu thư giới thiệu đủ tốt mà họ vẫn từ chối, tôi sẽ kiện họ.”
Hopkins sau này trở thành một trong những tiếng nói mạnh mẽ nhất ủng hộ bình đẳng giới trong khoa học và bà thừa nhận Watson đã giúp mở đường cho nhiều phụ nữ khác. Tuy nhiên, bà cũng nói thêm rằng “thật khó hiểu khi ông vừa là người hỗ trợ, vừa là người duy trì định kiến giới.”
Sa ngã: Khi thiên tài vướng vào vực sâu của phân biệt chủng tộc
Watson ở phía bên trái của hình ảnh.
Nếu những phát ngôn về giới tính gây tranh cãi, thì những tuyên bố liên quan đến chủng tộc của Watson gần như hủy hoại hoàn toàn danh tiếng của ông.
Năm 2001, trong một bài giảng, ông khiến người nghe choáng váng khi liên hệ màu da với ham muốn tình dục và tham vọng. Tới 2007, ông tuyên bố công khai rằng người da đen “vốn dĩ kém thông minh hơn người da trắng”, gây nên làn sóng phản đối dữ dội.
Watson khi đó đang làm việc tại Cold Spring Harbor Laboratory, nơi ông từng giữ chức giám đốc nhiều năm. Ngay sau phát ngôn, ông bị cách chức và buộc nghỉ hưu. Năm 2019, trong một phim tài liệu, ông tái khẳng định quan điểm này, khiến phòng thí nghiệm cắt đứt hoàn toàn quan hệ và ra tuyên bố lên án ông “đã lạm dụng khoa học để biện minh cho định kiến”.
Một số nhà sử học, như Nathaniel Comfort, cho rằng những quan điểm cực đoan của Watson bắt nguồn từ ảnh hưởng giáo dục thời trẻ và việc ông đọc những tác phẩm gây tranh cãi như The Bell Curve. Comfort gọi đó là “một bi kịch, khi một bộ óc từng đại diện cho tư duy khoa học lại để định kiến dẫn lối.”
Một con người đa diện: Nhà lãnh đạo, người thầy và đồng nghiệp khó chịu
Bên cạnh tranh cãi, Watson vẫn để lại dấu ấn sâu sắc trong khoa học hiện đại.
Cuốn sách “Molecular Biology of the Gene” (Sinh học phân tử của gen) do ông viết đã trở thành tài liệu kinh điển, giúp hàng triệu sinh viên và nhà nghiên cứu hiểu về DNA và gen học. Tác phẩm “The Double Helix”, dù gây tranh luận, lại được xem là một trong những hồi ký khoa học hấp dẫn nhất từng được viết, truyền cảm hứng cho cả một thế hệ trẻ theo đuổi nghiên cứu.
Với vai trò quản lý, Watson đã biến Cold Spring Harbor từ một cơ sở nhỏ đang khó khăn thành trung tâm nghiên cứu sinh học đẳng cấp thế giới. Ông cũng là một trong những người khởi xướng Dự án Giải mã Bộ gen người.
Những ai từng làm việc với ông mô tả Watson là người thẳng tính, đôi khi nóng nảy, thậm chí “khó chịu”, nhưng cũng có khiếu hài hước và khả năng kết nối con người đặc biệt. Buổi “trà chiều 4 giờ” mà ông duy trì mỗi ngày trong phòng thí nghiệm trở thành truyền thống, nơi các ý tưởng khoa học lớn thường ra đời.
Di sản hai mặt của một thiên tài
Cuộc đời James Watson là câu chuyện song hành giữa thiên tài và định kiến, ánh sáng và bóng tối.
Ông là người mở ra kỷ nguyên sinh học phân tử, nhưng cũng là minh chứng rằng trí tuệ vĩ đại không miễn nhiễm với sai lầm con người.
Liệu lịch sử sẽ nhớ đến ông ra sao? Có lẽ như lời Bruce Stillman từng nói: “Một trăm năm sau, người ta có thể quên Watson, nhưng sẽ không bao giờ quên Chuỗi Xoắn Kép.”
Cấu trúc DNA, biểu tượng của sự sống, vẫn mãi là minh chứng cho khả năng kỳ diệu của trí tuệ con người. Và dù James Watson để lại một di sản đầy tranh cãi, ông vẫn sẽ được nhắc đến như người đã giúp mở cánh cửa vào bí mật sâu thẳm nhất của sự sống trong khi những bóng tối quanh ông nhắc nhở nhân loại rằng ngay cả những thiên tài cũng có thể mắc sai lầm.
