Hail the Judge
Ta chơi xong không trả tiền, vậy đâu có gọi là bán
Vào ngày 2/3/2025, tại lễ trao giải Oscar lần thứ 97 diễn ra ở Nhà hát Dolby, Los Angeles, bộ phim hoạt hình Flow (tựa gốc tiếng Latvia: Straume) của đạo diễn Gints Zilbalodis đã làm nên lịch sử khi giành giải Phim hoạt hình xuất sắc nhất. Đây là lần đầu tiên quốc gia nhỏ bé Latvia với dân số chỉ 1,8 triệu người nhận được tượng vàng Oscar, đánh dấu một cột mốc quan trọng không chỉ cho điện ảnh Latvia mà còn cho ngành hoạt hình độc lập toàn cầu. Sự kiện này không chỉ là niềm tự hào dân tộc mà còn mở ra một chương mới cho các nhà làm phim hoạt hình với nguồn lực hạn chế.
Ngày 6/3/2025, Gints Zilbalodis và nhà sản xuất Matīss Kaža trở về Latvia sau chiến thắng vang dội. Tại sân bay Riga, họ được chào đón như những người hùng thực thụ. Một đám đông đã chờ sẵn, cùng dàn hợp xướng biểu diễn quốc ca Latvia trong không khí xúc động. Sau đó, Zilbalodis được cảnh sát hộ tống đến Đài tưởng niệm Tự do ở trung tâm Riga, nơi hàng trăm người bất chấp cái lạnh gần 0°C để tham dự một buổi lễ ăn mừng đêm muộn. Theo ước tính của cảnh sát thành phố, khoảng 500 người đã có mặt để nghe các bài phát biểu và thưởng thức âm nhạc, tôn vinh thành tựu của anh.
Flow đã biến Zilbalodis, 30 tuổi, thành một biểu tượng quốc gia. Với hơn 320.000 vé được bán ra tại Latvia – con số cao nhất trong 30 năm qua – bộ phim vượt qua mọi kỷ lục phòng vé địa phương, kể cả các bom tấn Hollywood như Avatar. Trước đó, khi giành giải Quả Cầu Vàng vào tháng 1/2025, bức tượng vàng được trưng bày tại Bảo tàng Nghệ thuật Quốc gia Latvia, thu hút gần 16.000 người đến chiêm ngưỡng. Hình ảnh chú mèo đen trong phim cũng trở thành biểu tượng của Riga, với một bức tượng 3D được đặt trên dòng chữ “RIGA” gần Đài tưởng niệm Tự do, biến nơi đây thành điểm chụp ảnh nổi tiếng.
Flow là một bộ phim hoạt hình dài 85 phút, không lời thoại, kể về hành trình của một chú mèo đen cùng các loài động vật khác (chó Labrador, chuột lang nước capybara, vượn cáo, và chim thư ký) trên một con thuyền sau trận lũ lớn trong một thế giới hậu tận thế không có con người. Được sản xuất với kinh phí chỉ 3,6 triệu USD (khoảng 91 tỷ đồng), Flow là sản phẩm của Dream Well Studio tại Latvia hợp tác cùng Sacrebleu Productions (Pháp) và Take Five (Bỉ). So với các đối thủ tại Oscar như Inside Out 2 (200 triệu USD) hay The Wild Robot (78 triệu USD), kinh phí của Flow chỉ là một con số lẻ, nhưng chất lượng nghệ thuật và câu chuyện sâu sắc đã chinh phục Viện Hàn lâm.
Bộ phim được tạo ra hoàn toàn bằng Blender, một phần mềm mã nguồn mở miễn phí, và render bằng EEVEE – công cụ tối ưu tốc độ thay vì chi tiết. Zilbalodis chia sẻ với Cartoon Brew: “Tôi chọn EEVEE vì nó nhanh, giống như render cutscene trong game, phù hợp với ngân sách và tốc độ làm việc của chúng tôi.” Kết quả là hình ảnh mang phong cách mơ màng, giống tranh sơn acrylic, gợi nhớ đến các tác phẩm của Hayao Miyazaki nhưng vẫn độc đáo với cảm giác tự nhiên thay vì chân thực.
Quá trình sản xuất kéo dài 5,5 năm, bắt đầu từ năm 2019. Zilbalodis đảm nhận hầu hết các vai trò: đạo diễn, đồng biên kịch (cùng Matīss Kaža), sản xuất, biên tập, sáng tác nhạc (cùng Rihards Zaļupe), và kỹ thuật điện ảnh. Đội ngũ tại Latvia chỉ khoảng 15-20 người, trong khi phần hoạt hình nhân vật 3D được thực hiện tại Pháp và Bỉ với khoảng 20 họa sĩ hoạt hình. Tổng cộng, dự án có sự tham gia của khoảng 45 người – con số nhỏ bé so với hàng trăm nhân sự của các studio lớn.
Sinh năm 1994 tại Riga trong một gia đình nghệ thuật (mẹ là họa sĩ, cha là nhà điêu khắc), Zilbalodis bắt đầu làm hoạt hình từ năm 8 tuổi với phần mềm Flash, tạo ra các phim ngắn hài hước. Đến năm 15 tuổi, anh nghiêm túc hơn với Rush, và năm 18 tuổi, anh thực hiện Aqua – phim ngắn về một chú mèo trong đại dương xoáy, đặt nền móng cho Flow. Tự học vì Latvia không có trường đào tạo hoạt hình 3D, anh chuyển từ vẽ tay sang đồ họa 3D để kể những câu chuyện kỳ ảo. Thành công của Away (2019) – phim đầu tay do anh tự làm một mình và giành giải Contrechamp tại Annecy – đã mở đường cho Flow.
Zilbalodis kể với Cartoon Brew: “Với Flow, tôi bắt đầu từ một kịch bản, nhưng sau đó không đọc lại. Tôi làm animatic theo trí nhớ, khám phá không gian bằng camera. Quy trình giống một điệu nhảy giữa camera và nhân vật, rất tự nhiên và ngẫu hứng.” Anh mất 1,5 năm để hoàn thiện animatic, vừa làm vừa xây dựng studio và tuyển dụng đội ngũ.
Chiến thắng của Flow không chỉ là vinh quang cá nhân mà còn là động lực lớn cho ngành hoạt hình Latvia. Chính phủ nước này đã phân bổ 1 triệu euro để tài trợ các dự án hoạt hình mới, trong khi Dream Well Studio nhận thêm 300.000 euro từ Hội đồng Bộ trưởng sau giải Quả Cầu Vàng, cùng 150.000 euro để quảng bá hoạt hình Latvia ra quốc tế. Đây là cơ hội để các nhà làm phim như Vladimir Leschiov, Edmunds Jansons, Signe Baumane, Anete Melece và Ilze Burkovska-Jacobsen – những cái tên đã tạo dấu ấn trong ngành – tiếp tục phát triển.
Thành công của Flow cũng khẳng định sức mạnh của phim độc lập. Zilbalodis nói trong bài phỏng vấn với Blender: “Tôi hy vọng chiến thắng này sẽ mở cửa cho các nhà làm phim hoạt hình độc lập trên toàn thế giới. Bạn không cần công cụ đắt đỏ hay studio lớn để tạo ra điều gì đó tuyệt vời.” Anh từ chối lời mời làm phần tiếp theo cho Flow, thay vào đó chọn một dự án mới với lời thoại để thử thách bản thân.
Flow không chỉ thắng nhờ câu chuyện cảm động về tình bạn và sự sống sót mà còn nhờ phong cách nghệ thuật độc đáo. Từ cảnh mở đầu với những bức tượng mèo bị ngập lụt đến hình ảnh thành phố chìm trong nước hay ánh sáng cực quang dẫn lối, bộ phim là sự kết hợp giữa chủ nghĩa tự nhiên và hiện thực huyền ảo. Zilbalodis chia sẻ: “Chúng tôi quan sát cuộc sống thật để kể chuyện, không sao chép. Tôi muốn khán giả cảm nhận như chính họ là chú mèo.”
Với chiến thắng tại Cannes, Annecy, Golden Globes và giờ là Oscar, Flow đã đưa Latvia lên bản đồ hoạt hình thế giới. Từ một phim ngắn Aqua năm 18 tuổi đến tượng vàng Oscar ở tuổi 30, Gints Zilbalodis không chỉ là hiện tượng mà còn là nguồn cảm hứng cho các nhà làm phim trẻ. Liệu thành công này có khởi đầu một kỷ nguyên mới cho hoạt hình độc lập? Chỉ thời gian mới trả lời, nhưng hiện tại, Flow đã chứng minh rằng giấc mơ lớn có thể bắt đầu từ những điều nhỏ bé nhất.
Ngày 6/3/2025, Gints Zilbalodis và nhà sản xuất Matīss Kaža trở về Latvia sau chiến thắng vang dội. Tại sân bay Riga, họ được chào đón như những người hùng thực thụ. Một đám đông đã chờ sẵn, cùng dàn hợp xướng biểu diễn quốc ca Latvia trong không khí xúc động. Sau đó, Zilbalodis được cảnh sát hộ tống đến Đài tưởng niệm Tự do ở trung tâm Riga, nơi hàng trăm người bất chấp cái lạnh gần 0°C để tham dự một buổi lễ ăn mừng đêm muộn. Theo ước tính của cảnh sát thành phố, khoảng 500 người đã có mặt để nghe các bài phát biểu và thưởng thức âm nhạc, tôn vinh thành tựu của anh.
Flow đã biến Zilbalodis, 30 tuổi, thành một biểu tượng quốc gia. Với hơn 320.000 vé được bán ra tại Latvia – con số cao nhất trong 30 năm qua – bộ phim vượt qua mọi kỷ lục phòng vé địa phương, kể cả các bom tấn Hollywood như Avatar. Trước đó, khi giành giải Quả Cầu Vàng vào tháng 1/2025, bức tượng vàng được trưng bày tại Bảo tàng Nghệ thuật Quốc gia Latvia, thu hút gần 16.000 người đến chiêm ngưỡng. Hình ảnh chú mèo đen trong phim cũng trở thành biểu tượng của Riga, với một bức tượng 3D được đặt trên dòng chữ “RIGA” gần Đài tưởng niệm Tự do, biến nơi đây thành điểm chụp ảnh nổi tiếng.
Flow là một bộ phim hoạt hình dài 85 phút, không lời thoại, kể về hành trình của một chú mèo đen cùng các loài động vật khác (chó Labrador, chuột lang nước capybara, vượn cáo, và chim thư ký) trên một con thuyền sau trận lũ lớn trong một thế giới hậu tận thế không có con người. Được sản xuất với kinh phí chỉ 3,6 triệu USD (khoảng 91 tỷ đồng), Flow là sản phẩm của Dream Well Studio tại Latvia hợp tác cùng Sacrebleu Productions (Pháp) và Take Five (Bỉ). So với các đối thủ tại Oscar như Inside Out 2 (200 triệu USD) hay The Wild Robot (78 triệu USD), kinh phí của Flow chỉ là một con số lẻ, nhưng chất lượng nghệ thuật và câu chuyện sâu sắc đã chinh phục Viện Hàn lâm.
Bộ phim được tạo ra hoàn toàn bằng Blender, một phần mềm mã nguồn mở miễn phí, và render bằng EEVEE – công cụ tối ưu tốc độ thay vì chi tiết. Zilbalodis chia sẻ với Cartoon Brew: “Tôi chọn EEVEE vì nó nhanh, giống như render cutscene trong game, phù hợp với ngân sách và tốc độ làm việc của chúng tôi.” Kết quả là hình ảnh mang phong cách mơ màng, giống tranh sơn acrylic, gợi nhớ đến các tác phẩm của Hayao Miyazaki nhưng vẫn độc đáo với cảm giác tự nhiên thay vì chân thực.
Quá trình sản xuất kéo dài 5,5 năm, bắt đầu từ năm 2019. Zilbalodis đảm nhận hầu hết các vai trò: đạo diễn, đồng biên kịch (cùng Matīss Kaža), sản xuất, biên tập, sáng tác nhạc (cùng Rihards Zaļupe), và kỹ thuật điện ảnh. Đội ngũ tại Latvia chỉ khoảng 15-20 người, trong khi phần hoạt hình nhân vật 3D được thực hiện tại Pháp và Bỉ với khoảng 20 họa sĩ hoạt hình. Tổng cộng, dự án có sự tham gia của khoảng 45 người – con số nhỏ bé so với hàng trăm nhân sự của các studio lớn.
Sinh năm 1994 tại Riga trong một gia đình nghệ thuật (mẹ là họa sĩ, cha là nhà điêu khắc), Zilbalodis bắt đầu làm hoạt hình từ năm 8 tuổi với phần mềm Flash, tạo ra các phim ngắn hài hước. Đến năm 15 tuổi, anh nghiêm túc hơn với Rush, và năm 18 tuổi, anh thực hiện Aqua – phim ngắn về một chú mèo trong đại dương xoáy, đặt nền móng cho Flow. Tự học vì Latvia không có trường đào tạo hoạt hình 3D, anh chuyển từ vẽ tay sang đồ họa 3D để kể những câu chuyện kỳ ảo. Thành công của Away (2019) – phim đầu tay do anh tự làm một mình và giành giải Contrechamp tại Annecy – đã mở đường cho Flow.
Zilbalodis kể với Cartoon Brew: “Với Flow, tôi bắt đầu từ một kịch bản, nhưng sau đó không đọc lại. Tôi làm animatic theo trí nhớ, khám phá không gian bằng camera. Quy trình giống một điệu nhảy giữa camera và nhân vật, rất tự nhiên và ngẫu hứng.” Anh mất 1,5 năm để hoàn thiện animatic, vừa làm vừa xây dựng studio và tuyển dụng đội ngũ.
Chiến thắng của Flow không chỉ là vinh quang cá nhân mà còn là động lực lớn cho ngành hoạt hình Latvia. Chính phủ nước này đã phân bổ 1 triệu euro để tài trợ các dự án hoạt hình mới, trong khi Dream Well Studio nhận thêm 300.000 euro từ Hội đồng Bộ trưởng sau giải Quả Cầu Vàng, cùng 150.000 euro để quảng bá hoạt hình Latvia ra quốc tế. Đây là cơ hội để các nhà làm phim như Vladimir Leschiov, Edmunds Jansons, Signe Baumane, Anete Melece và Ilze Burkovska-Jacobsen – những cái tên đã tạo dấu ấn trong ngành – tiếp tục phát triển.
Thành công của Flow cũng khẳng định sức mạnh của phim độc lập. Zilbalodis nói trong bài phỏng vấn với Blender: “Tôi hy vọng chiến thắng này sẽ mở cửa cho các nhà làm phim hoạt hình độc lập trên toàn thế giới. Bạn không cần công cụ đắt đỏ hay studio lớn để tạo ra điều gì đó tuyệt vời.” Anh từ chối lời mời làm phần tiếp theo cho Flow, thay vào đó chọn một dự án mới với lời thoại để thử thách bản thân.
Flow không chỉ thắng nhờ câu chuyện cảm động về tình bạn và sự sống sót mà còn nhờ phong cách nghệ thuật độc đáo. Từ cảnh mở đầu với những bức tượng mèo bị ngập lụt đến hình ảnh thành phố chìm trong nước hay ánh sáng cực quang dẫn lối, bộ phim là sự kết hợp giữa chủ nghĩa tự nhiên và hiện thực huyền ảo. Zilbalodis chia sẻ: “Chúng tôi quan sát cuộc sống thật để kể chuyện, không sao chép. Tôi muốn khán giả cảm nhận như chính họ là chú mèo.”
Với chiến thắng tại Cannes, Annecy, Golden Globes và giờ là Oscar, Flow đã đưa Latvia lên bản đồ hoạt hình thế giới. Từ một phim ngắn Aqua năm 18 tuổi đến tượng vàng Oscar ở tuổi 30, Gints Zilbalodis không chỉ là hiện tượng mà còn là nguồn cảm hứng cho các nhà làm phim trẻ. Liệu thành công này có khởi đầu một kỷ nguyên mới cho hoạt hình độc lập? Chỉ thời gian mới trả lời, nhưng hiện tại, Flow đã chứng minh rằng giấc mơ lớn có thể bắt đầu từ những điều nhỏ bé nhất.
