The Storm Riders
Writer
Vào đầu năm 2025, Tổng thống Mexico Claudia Sheinbaum đã không giấu được niềm tự hào khi giới thiệu hình ảnh ba mẫu xe điện nhỏ gọn, vuông vắn trên màn hình trong một cuộc họp báo tại thủ đô. Dự án mang tên Olinia – nghĩa là “di chuyển” trong tiếng Nahuatl bản địa – được kỳ vọng sẽ là dòng xe điện đầu tiên được thiết kế và lắp ráp hoàn toàn tại Mexico. Theo Roberto Capuano, giám đốc dự án, Olinia sẽ mang đến những chiếc xe “an toàn, hiệu quả, bền vững và trong tầm tay của hàng triệu người Mexico.” Mẫu xe đầu tiên dự kiến ra mắt đúng dịp World Cup 2026 tại Mexico City, với kế hoạch bán rộng rãi cho công chúng vào năm 2030.
Dự án Olinia không chỉ là một nỗ lực tham vọng để đưa Mexico tiến gần hơn đến mục tiêu sản xuất 45% điện sạch vào năm 2030, mà còn là lời đáp trả trước làn sóng xe điện giá rẻ từ Trung Quốc như BYD và Chery hiện chiếm gần 10% số xe mới bán ra tại đây. Tuy nhiên, phía sau ánh hào quang của lời hứa ấy là hàng loạt thách thức lớn về ngân sách, cơ sở hạ tầng và thời gian, khiến nhiều chuyên gia nghi ngờ tính khả thi của dự án.
Mexico từ lâu đã là một trung tâm sản xuất ô tô quan trọng, với hơn 3 triệu xe được sản xuất mỗi năm, trong đó 80% xuất khẩu sang Mỹ. Thị trường xe điện tại đây cũng đang tăng trưởng mạnh mẽ: từ tháng 1 đến tháng 7 năm 2024, hơn 54.000 xe hybrid và xe điện được bán ra, tăng 80% so với cùng kỳ năm 2023. Dự báo trong 5 năm tới, thị trường này sẽ tăng trưởng từ 25% đến 30%. Với lợi thế đó, Olinia hướng đến việc sản xuất xe điện sử dụng gần như toàn bộ linh kiện nội địa, được lắp ráp tại nhiều bang khác nhau để giảm chi phí vận chuyển. Ba mẫu xe gồm hai xe chở khách nhỏ và một xe tải giao hàng nhắm đến các doanh nghiệp, người trẻ thành thị và gia đình đô thị, với mức giá dao động từ 90.000 đến 150.000 peso Mexico (khoảng 4.420-7.367 USD), rẻ hơn nửa so với các mẫu BYD hay Tesla cơ bản tại thị trường này.
Thế nhưng, tham vọng lớn lao của Olinia đang đối mặt với thực tế phũ phàng. Ngân sách dành cho khoa học, công nghệ và đổi mới của chính phủ Mexico trong năm 2025 là mức thấp nhất kể từ năm 2008. Khoản đầu tư ban đầu cho Olinia chỉ vỏn vẹn 25 triệu peso (1,2 triệu USD), bị Abe Askenazi – một kỹ sư Mexico kiêm giám đốc công nghệ của Zero Motorcycles – gọi là “số tiền lẻ.” Ông thẳng thắn: “Trong ngành ô tô, số tiền đó có lẽ chỉ đủ chi tiêu trong một tuần. Nó chẳng là gì cả.” Với nguồn lực hạn chế như vậy, việc cạnh tranh với các gã khổng lồ như BYD vốn đã có chỗ đứng vững chắc nhờ giá rẻ và sản lượng lớn là một bài toán khó.
Một rào cản khác là hạ tầng trạm sạc công cộng tại Mexico còn quá nghèo nàn, chủ yếu tập trung ở các khu dân cư và cơ sở doanh nghiệp tư nhân. Askenazi cho rằng chính phủ cần trợ cấp xây dựng trạm sạc hoặc khuyến khích khu vực tư nhân phát triển hệ thống này. Không có hạ tầng sạc đủ mạnh, giấc mơ xe điện giá rẻ cho người dân khó trở thành hiện thực. Một quản lý dịch vụ Tesla tại Mexico, giấu tên, cũng bày tỏ sự nghi ngờ: “Tạo ra một chiếc xe điện từ con số 0 ở Mexico, nơi chưa có hạ tầng sẵn sàng, là cực kỳ phức tạp. Dự án Olinia đầy tham vọng, nhưng những khó khăn về kỹ thuật, kinh tế và logistics khiến tôi đặt câu hỏi về khả năng thành công trong ngắn hạn.”
Vấn đề nguồn cung lithium – nguyên liệu cốt lõi cho pin xe điện – cũng là một trở ngại lớn. Dù Mexico sở hữu trữ lượng lithium, việc khai thác thương mại vẫn chưa khởi động do lithium tại đây nằm trong đất sét, khó tiếp cận và chi phí cao hơn nhiều so với các nguồn khác. Diana Avalos, giám đốc điều hành Hiệp hội Di động Điện Mexico, nhận định: “Chuyện pin sẽ là phần phức tạp nhất của câu chuyện này.” Ngay cả các nhà sản xuất xe điện lớn cũng phải đối mặt với hành trình xuyên lục địa để đảm bảo nguồn lithium, huống chi là một dự án khởi đầu như Olinia.
Thời gian cũng là kẻ thù của dự án. Askenazi nhấn mạnh rằng việc phát triển một chiếc xe từ đầu thường mất ít nhất 5 năm, trong khi quản lý Tesla dự đoán phải cần đến 10 năm để đạt sản xuất hàng loạt nếu mọi thứ tiến triển hoàn hảo. Với mục tiêu ra mắt năm 2026, Olinia dường như đang chạy đua với một lịch trình bất khả thi. Bộ Khoa học, Nhân văn, Công nghệ và Đổi mới – cơ quan giám sát dự án – chưa phản hồi về những nghi ngại này.
Dù vậy, không phải tất cả đều là bi quan. Mexico có nền tảng ô tô vững chắc từ năm 1925, khi Henry Ford xây dựng nhà máy đầu tiên tại đây. Ngày nay, nước này là trung tâm sản xuất của Audi, Nissan, Fiat, BMW, GM và nhiều hãng khác, đồng thời đứng thứ tư thế giới về sản xuất phụ tùng ô tô. Lực lượng lao động lành nghề có thể nhanh chóng thích nghi với nhu cầu sản xuất xe điện, theo báo cáo từ Hiệp hội Công nghiệp Phụ tùng Ô tô Quốc gia. Để giải quyết vấn đề lithium, Avalos đề xuất hợp tác với các nước trong “tam giác lithium” Nam Mỹ (Chile, Argentina, Bolivia) – nơi cung cấp 75% lithium toàn cầu – trước khi phát triển sản xuất nội địa. “Nếu chúng ta đã làm được xe không điện, tại sao không thể trở thành tay chơi lớn trong lĩnh vực xe điện?” cô đặt câu hỏi.
Điểm sáng của Olinia nằm ở việc nhắm đến phân khúc bị bỏ qua: gia đình thu nhập thấp và người trẻ. Damián Vázquez, một nhân viên bán hàng tại Mexico City, người thường dùng xe máy cho quãng đường ngắn trong giao thông đông đúc, là hình mẫu khách hàng lý tưởng. Anh chia sẻ: “Tôi thích việc chính phủ khởi xướng dự án này. Chỉ cần xe rẻ và tôi có thể sạc được, tôi sẽ mua ngay.”
Tuy nhiên, viễn cảnh tươi sáng ấy có thể bị đe dọa bởi nguy cơ chiến tranh thương mại với Mỹ – nơi phụ thuộc lớn vào linh kiện ô tô từ Mexico. Nếu các chính sách thuế quan từ chính quyền mới của Trump được áp dụng, chi phí sản xuất tăng cao có thể khiến dự án trở nên không khả thi, theo học giả Diego Marroquín Bitar từ Trung tâm Woodrow Wilson. Ông gợi ý Mexico nên tận dụng các mối quan hệ thương mại khu vực, tập trung vào lắp ráp và sản xuất linh kiện, thay vì cố gắng tự chủ hoàn toàn.
Olinia không phải là nỗ lực xe điện nội địa duy nhất ở Mỹ Latinh. Bolivia có Quantum, Argentina có Tito – cả hai đều tận dụng xe điện Trung Quốc giá rẻ để thúc đẩy thị trường. Với Mexico, con đường phía trước đầy chông gai, nhưng cũng không thiếu hy vọng. Liệu Olinia có thể đưa Mexico tiến xa trong cuộc đua xe điện toàn cầu, hay chỉ là một giấc mơ đẹp tan biến giữa thực tế khắc nghiệt? Câu trả lời phụ thuộc vào cách chính phủ Sheinbaum vượt qua những thử thách này trong những năm tới.
Dự án Olinia không chỉ là một nỗ lực tham vọng để đưa Mexico tiến gần hơn đến mục tiêu sản xuất 45% điện sạch vào năm 2030, mà còn là lời đáp trả trước làn sóng xe điện giá rẻ từ Trung Quốc như BYD và Chery hiện chiếm gần 10% số xe mới bán ra tại đây. Tuy nhiên, phía sau ánh hào quang của lời hứa ấy là hàng loạt thách thức lớn về ngân sách, cơ sở hạ tầng và thời gian, khiến nhiều chuyên gia nghi ngờ tính khả thi của dự án.
Mexico từ lâu đã là một trung tâm sản xuất ô tô quan trọng, với hơn 3 triệu xe được sản xuất mỗi năm, trong đó 80% xuất khẩu sang Mỹ. Thị trường xe điện tại đây cũng đang tăng trưởng mạnh mẽ: từ tháng 1 đến tháng 7 năm 2024, hơn 54.000 xe hybrid và xe điện được bán ra, tăng 80% so với cùng kỳ năm 2023. Dự báo trong 5 năm tới, thị trường này sẽ tăng trưởng từ 25% đến 30%. Với lợi thế đó, Olinia hướng đến việc sản xuất xe điện sử dụng gần như toàn bộ linh kiện nội địa, được lắp ráp tại nhiều bang khác nhau để giảm chi phí vận chuyển. Ba mẫu xe gồm hai xe chở khách nhỏ và một xe tải giao hàng nhắm đến các doanh nghiệp, người trẻ thành thị và gia đình đô thị, với mức giá dao động từ 90.000 đến 150.000 peso Mexico (khoảng 4.420-7.367 USD), rẻ hơn nửa so với các mẫu BYD hay Tesla cơ bản tại thị trường này.
Thế nhưng, tham vọng lớn lao của Olinia đang đối mặt với thực tế phũ phàng. Ngân sách dành cho khoa học, công nghệ và đổi mới của chính phủ Mexico trong năm 2025 là mức thấp nhất kể từ năm 2008. Khoản đầu tư ban đầu cho Olinia chỉ vỏn vẹn 25 triệu peso (1,2 triệu USD), bị Abe Askenazi – một kỹ sư Mexico kiêm giám đốc công nghệ của Zero Motorcycles – gọi là “số tiền lẻ.” Ông thẳng thắn: “Trong ngành ô tô, số tiền đó có lẽ chỉ đủ chi tiêu trong một tuần. Nó chẳng là gì cả.” Với nguồn lực hạn chế như vậy, việc cạnh tranh với các gã khổng lồ như BYD vốn đã có chỗ đứng vững chắc nhờ giá rẻ và sản lượng lớn là một bài toán khó.
Một rào cản khác là hạ tầng trạm sạc công cộng tại Mexico còn quá nghèo nàn, chủ yếu tập trung ở các khu dân cư và cơ sở doanh nghiệp tư nhân. Askenazi cho rằng chính phủ cần trợ cấp xây dựng trạm sạc hoặc khuyến khích khu vực tư nhân phát triển hệ thống này. Không có hạ tầng sạc đủ mạnh, giấc mơ xe điện giá rẻ cho người dân khó trở thành hiện thực. Một quản lý dịch vụ Tesla tại Mexico, giấu tên, cũng bày tỏ sự nghi ngờ: “Tạo ra một chiếc xe điện từ con số 0 ở Mexico, nơi chưa có hạ tầng sẵn sàng, là cực kỳ phức tạp. Dự án Olinia đầy tham vọng, nhưng những khó khăn về kỹ thuật, kinh tế và logistics khiến tôi đặt câu hỏi về khả năng thành công trong ngắn hạn.”
Vấn đề nguồn cung lithium – nguyên liệu cốt lõi cho pin xe điện – cũng là một trở ngại lớn. Dù Mexico sở hữu trữ lượng lithium, việc khai thác thương mại vẫn chưa khởi động do lithium tại đây nằm trong đất sét, khó tiếp cận và chi phí cao hơn nhiều so với các nguồn khác. Diana Avalos, giám đốc điều hành Hiệp hội Di động Điện Mexico, nhận định: “Chuyện pin sẽ là phần phức tạp nhất của câu chuyện này.” Ngay cả các nhà sản xuất xe điện lớn cũng phải đối mặt với hành trình xuyên lục địa để đảm bảo nguồn lithium, huống chi là một dự án khởi đầu như Olinia.
Thời gian cũng là kẻ thù của dự án. Askenazi nhấn mạnh rằng việc phát triển một chiếc xe từ đầu thường mất ít nhất 5 năm, trong khi quản lý Tesla dự đoán phải cần đến 10 năm để đạt sản xuất hàng loạt nếu mọi thứ tiến triển hoàn hảo. Với mục tiêu ra mắt năm 2026, Olinia dường như đang chạy đua với một lịch trình bất khả thi. Bộ Khoa học, Nhân văn, Công nghệ và Đổi mới – cơ quan giám sát dự án – chưa phản hồi về những nghi ngại này.
Dù vậy, không phải tất cả đều là bi quan. Mexico có nền tảng ô tô vững chắc từ năm 1925, khi Henry Ford xây dựng nhà máy đầu tiên tại đây. Ngày nay, nước này là trung tâm sản xuất của Audi, Nissan, Fiat, BMW, GM và nhiều hãng khác, đồng thời đứng thứ tư thế giới về sản xuất phụ tùng ô tô. Lực lượng lao động lành nghề có thể nhanh chóng thích nghi với nhu cầu sản xuất xe điện, theo báo cáo từ Hiệp hội Công nghiệp Phụ tùng Ô tô Quốc gia. Để giải quyết vấn đề lithium, Avalos đề xuất hợp tác với các nước trong “tam giác lithium” Nam Mỹ (Chile, Argentina, Bolivia) – nơi cung cấp 75% lithium toàn cầu – trước khi phát triển sản xuất nội địa. “Nếu chúng ta đã làm được xe không điện, tại sao không thể trở thành tay chơi lớn trong lĩnh vực xe điện?” cô đặt câu hỏi.
Điểm sáng của Olinia nằm ở việc nhắm đến phân khúc bị bỏ qua: gia đình thu nhập thấp và người trẻ. Damián Vázquez, một nhân viên bán hàng tại Mexico City, người thường dùng xe máy cho quãng đường ngắn trong giao thông đông đúc, là hình mẫu khách hàng lý tưởng. Anh chia sẻ: “Tôi thích việc chính phủ khởi xướng dự án này. Chỉ cần xe rẻ và tôi có thể sạc được, tôi sẽ mua ngay.”
Tuy nhiên, viễn cảnh tươi sáng ấy có thể bị đe dọa bởi nguy cơ chiến tranh thương mại với Mỹ – nơi phụ thuộc lớn vào linh kiện ô tô từ Mexico. Nếu các chính sách thuế quan từ chính quyền mới của Trump được áp dụng, chi phí sản xuất tăng cao có thể khiến dự án trở nên không khả thi, theo học giả Diego Marroquín Bitar từ Trung tâm Woodrow Wilson. Ông gợi ý Mexico nên tận dụng các mối quan hệ thương mại khu vực, tập trung vào lắp ráp và sản xuất linh kiện, thay vì cố gắng tự chủ hoàn toàn.
Olinia không phải là nỗ lực xe điện nội địa duy nhất ở Mỹ Latinh. Bolivia có Quantum, Argentina có Tito – cả hai đều tận dụng xe điện Trung Quốc giá rẻ để thúc đẩy thị trường. Với Mexico, con đường phía trước đầy chông gai, nhưng cũng không thiếu hy vọng. Liệu Olinia có thể đưa Mexico tiến xa trong cuộc đua xe điện toàn cầu, hay chỉ là một giấc mơ đẹp tan biến giữa thực tế khắc nghiệt? Câu trả lời phụ thuộc vào cách chính phủ Sheinbaum vượt qua những thử thách này trong những năm tới.
