Thảo Nông
Writer
Khi cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung Quốc tiếp tục leo thang với những đòn thuế quan trả đũa ngày càng gay gắt, giới phân tích chỉ ra rằng Bắc Kinh dường như đang nắm giữ một "át chủ bài" có thể gây tổn hại nghiêm trọng cho nền kinh tế và an ninh quốc gia của Mỹ: đất hiếm (Rare Earth Elements - REM). Được ví như "vitamin của nền công nghiệp", 17 nguyên tố kim loại này là thành phần không thể thiếu trong vô số sản phẩm công nghệ cao, và Trung Quốc đang nắm giữ vị thế thống trị gần như tuyệt đối trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
Những điểm chính
Tại sao đất hiếm lại quan trọng đến vậy?
Dù được sử dụng với số lượng rất nhỏ, đất hiếm lại có vai trò cực kỳ quan trọng trong việc tạo ra các tính năng đặc biệt cho sản phẩm công nghệ cao:
Thế độc quyền của Trung Quốc
Điều khiến đất hiếm trở thành "vũ khí" tiềm năng là sự thống trị gần như hoàn toàn của Trung Quốc trong chuỗi cung ứng, đặc biệt là ở khâu chế biến và tinh luyện. Mặc dù đất hiếm không thực sự "hiếm" trong vỏ Trái Đất, việc tách chúng ra khỏi quặng là một quá trình cực kỳ phức tạp, tốn kém và gây ô nhiễm môi trường. Trung Quốc, với việc đầu tư sớm và các quy định môi trường (trước đây) lỏng lẻo hơn, đã xây dựng được năng lực chế biến khổng lồ, kiểm soát việc xử lý tới 98% lượng đất hiếm được khai thác trên toàn cầu. Kể từ khoảng năm 1985, thế giới đã bước vào "Kỷ nguyên đất hiếm Trung Quốc".
Không chỉ sản xuất và chế biến, Trung Quốc còn có công cụ mạnh mẽ để thực thi các biện pháp hạn chế xuất khẩu. Theo Ryan Castilloux của Adamas Intelligence, chính phủ Trung Quốc có khả năng theo dõi gần như mọi tấn đất hiếm được khai thác và chế biến trong nước, cũng như giám sát nhu cầu toàn cầu để phát hiện các hoạt động mua gom qua nước thứ ba nhằm lách luật.
Tác động nếu Trung Quốc cấm vận hoàn toàn
Nếu Bắc Kinh quyết định cấm hoàn toàn xuất khẩu các loại đất hiếm quan trọng sang Mỹ, hậu quả sẽ rất nghiêm trọng:
Trước nguy cơ này, Mỹ đang đẩy nhanh nỗ lực đa dạng hóa nguồn cung. Nước này có một mỏ đất hiếm đang hoạt động ở California, đang phát triển thêm các mỏ khác và tài trợ cho các dự án khai thác ở Brazil, Nam Phi. Chính phủ Mỹ cũng đã sử dụng Đạo luật Sản xuất Quốc phòng để tài trợ cho cơ sở chế biến đất hiếm nặng đầu tiên bên ngoài Trung Quốc, đặt tại Texas.
Tuy nhiên, thách thức lớn nhất là Mỹ và phương Tây nói chung thiếu hụt năng lực và chuyên môn trong việc sản xuất nam châm hiệu suất cao từ đất hiếm tinh chế – một công nghệ mà Trung Quốc cũng đang hạn chế xuất khẩu. Các nhà phân tích ước tính Mỹ sẽ mất từ 3 đến 5 năm để xây dựng được một chuỗi cung ứng hoàn chỉnh từ mỏ đến nam châm, đủ sức thay thế nguồn cung từ Trung Quốc.
Canh bạc của Trung Quốc
Dù nắm trong tay "vũ khí" đất hiếm, việc sử dụng nó cũng là con dao hai lưỡi với Trung Quốc, đúng như câu ngạn ngữ "Thương địch 1 vạn, hại mình 800". Bài học năm 2010 khi Trung Quốc cấm xuất khẩu đất hiếm sang Nhật Bản cho thấy, dù Nhật Bản phải nhượng bộ trong ngắn hạn, các công ty nước này đã nhanh chóng nghiên cứu và thiết kế các sản phẩm mới ít phụ thuộc hơn vào đất hiếm. Một lệnh cấm vận toàn diện với Mỹ có thể thúc đẩy mạnh mẽ các nỗ lực đa dạng hóa toàn cầu, làm xói mòn vị thế độc quyền của Trung Quốc trong dài hạn.
Vì vậy, nhiều khả năng Trung Quốc sẽ ưu tiên sử dụng các biện pháp hạn chế có chọn lọc và gia tăng dần áp lực, thay vì cấm vận hoàn toàn – trừ khi cuộc chiến thuế quan tiếp tục leo thang đến mức không thể kiểm soát. Động thái hạn chế xuất khẩu 7 loại đất hiếm từ ngày 4/4 vừa qua chính là một lời cảnh báo rõ ràng về "quân cờ" chiến lược mà Bắc Kinh đang nắm giữ.
#cuộcchiếnđấthiếm
Những điểm chính
- Đất hiếm (REM) là nhóm 17 nguyên tố kim loại cực kỳ quan trọng cho nhiều ngành công nghệ cao (năng lượng xanh, quốc phòng, điện tử, y tế...), được ví như "vitamin của công nghiệp".
- Trung Quốc hiện thống trị gần như tuyệt đối chuỗi cung ứng đất hiếm toàn cầu, đặc biệt là khâu chế biến và tinh luyện (kiểm soát tới 98%).
- Vị thế độc quyền này biến đất hiếm thành "vũ khí bí mật" tiềm năng của Trung Quốc trong cuộc chiến thương mại với Mỹ. Trung Quốc đã bắt đầu hạn chế xuất khẩu 7 loại đất hiếm sang Mỹ từ ngày 4/4.
- Nếu Trung Quốc cấm vận hoàn toàn đất hiếm, các ngành công nghiệp công nghệ cao và quốc phòng của Mỹ sẽ đối mặt với thiệt hại nghiêm trọng (thiếu hụt nguồn cung, giá tăng vọt) trong vòng vài tháng.
- Mỹ đang nỗ lực đa dạng hóa nguồn cung và xây dựng năng lực chế biến trong nước, nhưng dự kiến mất 3-5 năm để giảm phụ thuộc đáng kể vào Trung Quốc, đặc biệt là trong sản xuất nam châm hiệu suất cao.
Tại sao đất hiếm lại quan trọng đến vậy?
Dù được sử dụng với số lượng rất nhỏ, đất hiếm lại có vai trò cực kỳ quan trọng trong việc tạo ra các tính năng đặc biệt cho sản phẩm công nghệ cao:
- Năng lượng xanh: Nam châm vĩnh cửu hiệu suất cao chứa đất hiếm nặng (như Neodymium, Dysprosi, Terbi) là thành phần cốt lõi của động cơ xe điện và tua-bin gió ngoài khơi.
- Công nghệ quân sự: Được sử dụng trong hệ thống dẫn đường tên lửa, động cơ máy bay chiến đấu, tàu vũ trụ, sonar...
- Điện tử & Viễn thông: Cần thiết cho sản xuất chip AI, ổ cứng máy tính, sợi quang, laser...
- Y tế: Thành phần quan trọng trong máy chụp cộng hưởng từ (MRI) và các thiết bị y tế khác.
Thế độc quyền của Trung Quốc
Điều khiến đất hiếm trở thành "vũ khí" tiềm năng là sự thống trị gần như hoàn toàn của Trung Quốc trong chuỗi cung ứng, đặc biệt là ở khâu chế biến và tinh luyện. Mặc dù đất hiếm không thực sự "hiếm" trong vỏ Trái Đất, việc tách chúng ra khỏi quặng là một quá trình cực kỳ phức tạp, tốn kém và gây ô nhiễm môi trường. Trung Quốc, với việc đầu tư sớm và các quy định môi trường (trước đây) lỏng lẻo hơn, đã xây dựng được năng lực chế biến khổng lồ, kiểm soát việc xử lý tới 98% lượng đất hiếm được khai thác trên toàn cầu. Kể từ khoảng năm 1985, thế giới đã bước vào "Kỷ nguyên đất hiếm Trung Quốc".
Không chỉ sản xuất và chế biến, Trung Quốc còn có công cụ mạnh mẽ để thực thi các biện pháp hạn chế xuất khẩu. Theo Ryan Castilloux của Adamas Intelligence, chính phủ Trung Quốc có khả năng theo dõi gần như mọi tấn đất hiếm được khai thác và chế biến trong nước, cũng như giám sát nhu cầu toàn cầu để phát hiện các hoạt động mua gom qua nước thứ ba nhằm lách luật.
Tác động nếu Trung Quốc cấm vận hoàn toàn
Nếu Bắc Kinh quyết định cấm hoàn toàn xuất khẩu các loại đất hiếm quan trọng sang Mỹ, hậu quả sẽ rất nghiêm trọng:
- Giá cả tăng vọt: Ngay lập tức gây ra tình trạng tích trữ và đẩy giá lên cao (giá Dysprosi có thể tăng từ 230 USD/kg lên 300 USD/kg).
- Thiếu hụt nguồn cung: Các công ty Mỹ có thể cạn kiệt nguồn dự trữ chỉ trong vài tháng.
- Tổn thương kinh tế: Ngành công nghiệp dân sự sẽ bị ảnh hưởng đầu tiên (sản xuất tua-bin gió, xe điện gặp khó khăn). Sau đó, ngành công nghiệp quốc phòng Mỹ cũng sẽ sớm gặp vấn đề, theo Gracelin Baskaran của CSIS.
Trước nguy cơ này, Mỹ đang đẩy nhanh nỗ lực đa dạng hóa nguồn cung. Nước này có một mỏ đất hiếm đang hoạt động ở California, đang phát triển thêm các mỏ khác và tài trợ cho các dự án khai thác ở Brazil, Nam Phi. Chính phủ Mỹ cũng đã sử dụng Đạo luật Sản xuất Quốc phòng để tài trợ cho cơ sở chế biến đất hiếm nặng đầu tiên bên ngoài Trung Quốc, đặt tại Texas.
Tuy nhiên, thách thức lớn nhất là Mỹ và phương Tây nói chung thiếu hụt năng lực và chuyên môn trong việc sản xuất nam châm hiệu suất cao từ đất hiếm tinh chế – một công nghệ mà Trung Quốc cũng đang hạn chế xuất khẩu. Các nhà phân tích ước tính Mỹ sẽ mất từ 3 đến 5 năm để xây dựng được một chuỗi cung ứng hoàn chỉnh từ mỏ đến nam châm, đủ sức thay thế nguồn cung từ Trung Quốc.
Canh bạc của Trung Quốc
Dù nắm trong tay "vũ khí" đất hiếm, việc sử dụng nó cũng là con dao hai lưỡi với Trung Quốc, đúng như câu ngạn ngữ "Thương địch 1 vạn, hại mình 800". Bài học năm 2010 khi Trung Quốc cấm xuất khẩu đất hiếm sang Nhật Bản cho thấy, dù Nhật Bản phải nhượng bộ trong ngắn hạn, các công ty nước này đã nhanh chóng nghiên cứu và thiết kế các sản phẩm mới ít phụ thuộc hơn vào đất hiếm. Một lệnh cấm vận toàn diện với Mỹ có thể thúc đẩy mạnh mẽ các nỗ lực đa dạng hóa toàn cầu, làm xói mòn vị thế độc quyền của Trung Quốc trong dài hạn.
Vì vậy, nhiều khả năng Trung Quốc sẽ ưu tiên sử dụng các biện pháp hạn chế có chọn lọc và gia tăng dần áp lực, thay vì cấm vận hoàn toàn – trừ khi cuộc chiến thuế quan tiếp tục leo thang đến mức không thể kiểm soát. Động thái hạn chế xuất khẩu 7 loại đất hiếm từ ngày 4/4 vừa qua chính là một lời cảnh báo rõ ràng về "quân cờ" chiến lược mà Bắc Kinh đang nắm giữ.
#cuộcchiếnđấthiếm
