Nhận ra lối tư duy "chết người" này, bạn sẽ tự tin chống chọi với "cơn bão" AI

[Hoàng Khang]

Sự bùng nổ của Trí tuệ Nhân tạo (AI) với các công cụ ngày càng thông minh như ChatGPT hay DeepSeek đang mang đến những thay đổi sâu sắc cho thị trường lao động, đi kèm nỗi lo về viễn cảnh con người bị máy móc thay thế hàng loạt. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho rằng, mối nguy thực sự không nằm ở bản thân các công cụ AI, mà nằm ở chính lối tư duy mà chúng ta đối mặt và sử dụng chúng. Chính lối tư duy thụ động, ỷ lại, coi AI là giải pháp "một cú nhấp chuột" và dần từ bỏ khả năng suy nghĩ độc lập mới là thứ có thể "giết chết" sự nghiệp và khiến chúng ta bị đào thải.

Những điểm chính

• Mối đe dọa thực sự trong kỷ nguyên AI không phải là việc AI thay thế con người, mà là lối tư duy thụ động, ỷ lại vào AI khiến con người đánh mất khả năng tư duy độc lập.
• Việc quá phụ thuộc vào AI được ví như "nghiện cần sa", ban đầu dễ chịu nhưng lâu dài làm suy thoái năng lực não bộ theo nguyên lý "dùng hoặc mất".
• Những người chỉ muốn dùng AI như một công cụ "một cú nhấp chuột" để hoàn thành công việc một cách máy móc là đối tượng dễ bị AI thay thế nhất.
• Để tồn tại và phát triển, con người cần tập trung vào các năng lực AI khó thay thế: Tư duy lãnh đạo (định hướng, quyết định), Sự đồng cảm (kết nối cảm xúc), và Tư duy độc đáo (sáng tạo nguyên bản).
• Giải pháp không phải là sợ hãi AI, mà là chủ động học hỏi, rèn luyện tư duy liên tục, và sử dụng AI một cách thông minh để nâng cao năng lực bản thân.

AI giống như cần sa? Nguy cơ của sự phụ thuộc

Bài viết gốc đã dùng một hình ảnh so sánh khá mạnh mẽ: AI (như DeepSeek) giống như cần sa. Nó mang lại cảm giác dễ chịu tức thời, giúp giải quyết công việc nhanh chóng ("giảm đau"). Nhưng sự phụ thuộc lâu dài sẽ gây hại cho "não bộ", làm suy thoái khả năng tư duy của chính chúng ta. Câu chuyện về người nhân viên văn phòng bị sa thải sau khi quá ỷ lại vào DeepSeek để viết lách là một minh chứng điển hình: khi bạn biến công việc của mình thành thứ mà AI có thể làm hoàn toàn, bạn sẽ trở nên thừa thãi.

​

Điều này phù hợp với lý thuyết "sử dụng hoặc mất đi" (use it or lose it) của nhà sinh vật học Lamarck. Bộ não con người cũng vậy, nếu chúng ta ngừng rèn luyện khả năng tư duy phản biện, sáng tạo, giải quyết vấn đề và chỉ dựa vào câu trả lời có sẵn từ AI, những năng lực đó sẽ dần mai một.
Giáo sư Zhang Yiwu (Đại học Bắc Kinh) khẳng định: "Trong làn sóng công nghệ AI, năng lực cạnh tranh cốt lõi vẫn nằm ở con người." Bởi lẽ, mọi kiến thức mà AI tổng hợp được đều bắt nguồn từ tư duy và sáng tạo của con người. Những người dẫn đầu sẽ luôn là những người duy trì và phát triển khả năng suy nghĩ của chính mình.

Cái chết của tư duy "một cú nhấp chuột"

Những tin tức về việc AI thay thế công chức ở Thâm Quyến hay các công ty công nghệ sa thải hàng loạt nhân viên sau khi tích hợp AI đang ngày càng nhiều. Điều này cho thấy một thực tế phũ phàng: "Những ai muốn có AI chỉ bằng một cú nhấp chuột đã bị AI loại bỏ."

Nhà phân tích kinh doanh Qian Minzhi nói rõ hơn: "Thứ giết chết bạn không phải là DeepSeek, mà là tư duy giống như công cụ của bạn." Khi chúng ta chỉ coi mình như một công cụ thực hiện các tác vụ lặp đi lặp lại theo khuôn mẫu, chúng ta rất dễ bị thay thế bởi một công cụ khác hiệu quả hơn – chính là AI.

Ba năng lực cốt lõi để không bị AI thay thế

Vậy, làm thế nào để không trở thành "công cụ" và không bị đào thải? Câu trả lời nằm ở việc trau dồi những năng lực mà AI khó hoặc không thể bắt chước:

1. Tư duy Lãnh đạo (Định hướng & Quyết định): AI là công cụ mạnh mẽ, nhưng nó cần sự chỉ đạo của con người. AI có thể viết, nhưng con người quyết định viết về cái gì, với mục đích gì. AI có thể lên kế hoạch, nhưng con người đặt ra mục tiêu cuối cùng. Khả năng nhìn xa trông rộng, ra quyết định chiến lược, quản lý dự án và dẫn dắt là thứ AI không thể thay thế.
2. Sự Đồng cảm (Kết nối & Cảm xúc): Máy móc không có cảm xúc thật sự. Sự ấm áp, thấu hiểu, khả năng nắm bắt và phản hồi cảm xúc tinh tế giữa con người với con người là lợi thế tuyệt đối. Trong các lĩnh vực đòi hỏi sự tương tác, chăm sóc, tư vấn tâm lý, nghệ thuật biểu diễn..., sự đồng cảm là yếu tố then chốt.
3. Tư duy Độc đáo (Sáng tạo & Nguyên bản): Như nhà văn Lưu Chấn Vân đã nói, AI giỏi kết hợp và tái tạo những gì đã có, nhưng không thể tạo ra sự độc đáo, cái riêng biệt mang đậm dấu ấn cá nhân và chiều sâu tư tưởng. Khả năng tư duy độc lập, sáng tạo ra những giá trị mới, không đi theo lối mòn là điều khiến con người trở nên không thể thay thế.

Hãy lấy lại sức mạnh tư duy

Thời đại AI càng phát triển, việc chủ động rèn luyện tư duy càng trở nên cấp thiết. Thay vì phó mặc cho AI, hãy đọc một cuốn sách sâu sắc, tham gia vào những cuộc thảo luận có ý nghĩa, học hỏi những kỹ năng mới, và quan trọng nhất – đừng ngừng suy nghĩ, phản biện và sáng tạo. Chỉ khi đó, chúng ta mới có thể làm chủ công nghệ, sử dụng AI như một trợ thủ đắc lực để nâng cao năng lực của bản thân, thay vì trở thành nạn nhân và bị chính nó đào thải.