Hail the Judge
Ta chơi xong không trả tiền, vậy đâu có gọi là bán
Vào tháng 11/2024, điện thoại di động của bà Nguyễn Thị Quế, 73 tuổi, bán trà đá tại một trạm xe buýt ở Hà Nội, đột nhiên ngừng hoạt động khi các công ty viễn thông Việt Nam chính thức tắt mạng 2G. “Tôi nghĩ đến việc mua điện thoại mới nhưng tôi không có tiền,” bà chia sẻ với Rest of World vào cuối tháng 1/2025. Sự kiện này là một phần trong chiến lược của Việt Nam nhằm loại bỏ công nghệ 2G, nhưng nó cũng đặt ra câu hỏi về tác động đối với những người tiêu dùng thu nhập thấp như bà Quế trong năm 2025.
Kế hoạch của Việt Nam rất đơn giản: cung cấp điện thoại 4G miễn phí để giúp người dùng 2G thu nhập thấp thích nghi với thay đổi. Chiến lược này đã thành công đáng kể, giảm số lượng thuê bao 2G từ hơn 18 triệu vào tháng 1/2024 xuống còn 143.000 vào tháng 11 cùng năm. Việt Nam gia nhập danh sách các quốc gia như Úc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan, UAE, Brunei, Thụy Sĩ, Costa Rica và Jamaica — những nước đã chấm dứt công nghệ 2G. Theo GSMA Intelligence, 61 quốc gia, từ Mỹ, Brazil đến Nam Phi, Ấn Độ và Trung Quốc cũng đang lên kế hoạch hoặc bắt đầu quá trình tắt 2G để tái sử dụng phổ tần cho 4G và 5G, nhằm giảm chi phí bảo trì và tăng trưởng doanh thu.
Tại Việt Nam, công ty viễn thông lớn nhất nước Viettel đã chi 300 tỷ đồng (12,2 triệu USD) để cung cấp miễn phí 700.000 điện thoại 4G cho người dùng 2G. Mobifone cũng triển khai các gói tương tự. Chỉ một tháng sau khi tắt 2G, nhân viên Viettel đã trực tiếp mang điện thoại mới đến cho bà Quế, dù bà gặp chút trục trặc khi đăng ký. Shubham Nimkar từ Counterpoint nhận định sự thành công này đến từ việc cung cấp điện thoại 4G tính năng, “giúp thu hẹp khoảng cách giữa việc áp dụng công nghệ 4G mới và sử dụng thiết bị quen thuộc.”
Dù Việt Nam đạt được tiến bộ, việc tắt 2G vẫn để lại những khó khăn cho người thu nhập thấp như bà Quế vào năm 2025. Bà không biết cách sử dụng internet trên điện thoại mới và chỉ dùng nó để gọi điện. Khi một khách hàng đề nghị thanh toán qua mã QR, bà không có cách đáp ứng — một minh chứng cho khoảng cách kỹ năng số. Theo Liên minh Internet Giá rẻ (Alliance for Affordable Internet), năm 2021, có 2,5 tỷ người trên thế giới đặc biệt ở châu Á và châu Phi mua smartphone rẻ nhất chiếm tới 30% thu nhập hàng tháng của họ, một rào cản lớn với người nghèo.
Jeanette Whyte từ GSMA nhấn mạnh: “Để chuyển sang 5G, chúng ta cần phổ tần, mà đây là tài nguyên khan hiếm.” Tuy nhiên, bà cũng lưu ý việc tắt 2G không thể chỉ dựa vào các công ty viễn thông mà cần sự phối hợp từ chính phủ — thông qua nâng cao nhận thức, đào tạo kỹ năng số và hỗ trợ tài chính. Tại Việt Nam, Viettel đã giảm giá gói dữ liệu và cử nhân viên đến vùng sâu vùng xa để thuyết phục người dân nâng cấp, nhưng không phải ai cũng sẵn sàng hoặc đủ khả năng tận dụng.
Trên thế giới, việc tắt 2G gặp nhiều trở ngại. Nam Phi từng đặt mục tiêu ngừng 2G và 3G vào tháng 6/2024 và tháng 3/2025 nhưng phải hủy bỏ do nguy cơ loại trừ 20 triệu người. Điện thoại 2G giá rẻ (chỉ 8 USD) vẫn là lựa chọn phổ biến, đặc biệt với tài xế công nghệ dùng làm máy phụ vì ít bị trộm nhắm tới. Telkom Nam Phi đã ngừng 2G ở nhiều nơi vì lưu lượng chỉ dưới 1%, nhưng MTN và Vodacom ưu tiên tắt 3G để tiết kiệm phổ tần. Tại Ấn Độ, Reliance Jio dùng JioPhone 4G “miễn phí hiệu quả” để thu hút 250 triệu người dùng 2G, nhưng Osama Manzar từ Digital Empowerment Foundation cảnh báo chuyển đổi quá sớm có thể gia tăng bất bình đẳng số.
Mike Jensen từ Hiệp hội Truyền thông Tiến bộ cho rằng nhiều cơ quan quản lý chưa xác định thời gian tắt 2G vì lo ngại về chênh lệch số và ảnh hưởng đến các thiết bị công nghệ như cảm biến dữ liệu ô nhiễm hay thiết bị giám sát điện. “Vấn đề này chưa được thảo luận công khai đủ mức,” ông nói.
Năm 2025, với 2G đã tắt hoàn toàn, người tiêu dùng thu nhập thấp như bà Quế sẽ đối mặt với hai vấn đề chính: chi phí và kỹ năng. Dù được hỗ trợ điện thoại miễn phí, việc duy trì gói dữ liệu hay học cách dùng các tính năng mới vẫn là thách thức. Doanh số điện thoại tính năng toàn cầu giảm từ 374 triệu (2019) xuống 200 triệu (2024), nhưng tại Việt Nam, nhu cầu điện thoại 4G giá rẻ vẫn cao nhờ chính sách hỗ trợ. Tuy nhiên, nếu không có đào tạo kỹ năng số, người dùng như bà Quế có thể bị bỏ lại phía sau trong nền kinh tế số hóa.
Ngoài ra, xu hướng định kiến giới — như ở Ấn Độ hay Pakistan, nơi phụ nữ bị hạn chế dùng smartphone — cũng có thể ảnh hưởng đến phụ nữ lớn tuổi ở Việt Nam, làm trầm trọng thêm khoảng cách giới trong công nghệ. Công nghệ như Cloud Phone của CloudMosa (hỗ trợ TikTok, YouTube trên điện thoại 4G tính năng) đã được thử nghiệm tại Việt Nam từ tháng 8/2024, nhưng với người như bà Quế, điều này vẫn xa vời.
Việc tắt 2G tại Việt Nam là thành công về mặt kỹ thuật, đưa đất nước tiến gần hơn đến mục tiêu số hóa. Tuy nhiên trong năm 2025, người tiêu dùng thu nhập thấp như bà Quế vẫn đối mặt với nguy cơ bị tụt lại nếu không được hỗ trợ thêm về tài chính và kỹ năng. Chiến lược điện thoại 4G miễn phí là bước đi đúng, nhưng để đảm bảo không ai bị bỏ lại, chính phủ và doanh nghiệp cần đầu tư dài hạn vào giáo dục công nghệ và giảm giá dịch vụ dữ liệu — đặc biệt cho những người già và nghèo như bà Quế, những người chỉ muốn “gọi điện” trong một thế giới ngày càng số hóa.
Kế hoạch của Việt Nam rất đơn giản: cung cấp điện thoại 4G miễn phí để giúp người dùng 2G thu nhập thấp thích nghi với thay đổi. Chiến lược này đã thành công đáng kể, giảm số lượng thuê bao 2G từ hơn 18 triệu vào tháng 1/2024 xuống còn 143.000 vào tháng 11 cùng năm. Việt Nam gia nhập danh sách các quốc gia như Úc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan, UAE, Brunei, Thụy Sĩ, Costa Rica và Jamaica — những nước đã chấm dứt công nghệ 2G. Theo GSMA Intelligence, 61 quốc gia, từ Mỹ, Brazil đến Nam Phi, Ấn Độ và Trung Quốc cũng đang lên kế hoạch hoặc bắt đầu quá trình tắt 2G để tái sử dụng phổ tần cho 4G và 5G, nhằm giảm chi phí bảo trì và tăng trưởng doanh thu.
Tại Việt Nam, công ty viễn thông lớn nhất nước Viettel đã chi 300 tỷ đồng (12,2 triệu USD) để cung cấp miễn phí 700.000 điện thoại 4G cho người dùng 2G. Mobifone cũng triển khai các gói tương tự. Chỉ một tháng sau khi tắt 2G, nhân viên Viettel đã trực tiếp mang điện thoại mới đến cho bà Quế, dù bà gặp chút trục trặc khi đăng ký. Shubham Nimkar từ Counterpoint nhận định sự thành công này đến từ việc cung cấp điện thoại 4G tính năng, “giúp thu hẹp khoảng cách giữa việc áp dụng công nghệ 4G mới và sử dụng thiết bị quen thuộc.”
Dù Việt Nam đạt được tiến bộ, việc tắt 2G vẫn để lại những khó khăn cho người thu nhập thấp như bà Quế vào năm 2025. Bà không biết cách sử dụng internet trên điện thoại mới và chỉ dùng nó để gọi điện. Khi một khách hàng đề nghị thanh toán qua mã QR, bà không có cách đáp ứng — một minh chứng cho khoảng cách kỹ năng số. Theo Liên minh Internet Giá rẻ (Alliance for Affordable Internet), năm 2021, có 2,5 tỷ người trên thế giới đặc biệt ở châu Á và châu Phi mua smartphone rẻ nhất chiếm tới 30% thu nhập hàng tháng của họ, một rào cản lớn với người nghèo.
Jeanette Whyte từ GSMA nhấn mạnh: “Để chuyển sang 5G, chúng ta cần phổ tần, mà đây là tài nguyên khan hiếm.” Tuy nhiên, bà cũng lưu ý việc tắt 2G không thể chỉ dựa vào các công ty viễn thông mà cần sự phối hợp từ chính phủ — thông qua nâng cao nhận thức, đào tạo kỹ năng số và hỗ trợ tài chính. Tại Việt Nam, Viettel đã giảm giá gói dữ liệu và cử nhân viên đến vùng sâu vùng xa để thuyết phục người dân nâng cấp, nhưng không phải ai cũng sẵn sàng hoặc đủ khả năng tận dụng.
Trên thế giới, việc tắt 2G gặp nhiều trở ngại. Nam Phi từng đặt mục tiêu ngừng 2G và 3G vào tháng 6/2024 và tháng 3/2025 nhưng phải hủy bỏ do nguy cơ loại trừ 20 triệu người. Điện thoại 2G giá rẻ (chỉ 8 USD) vẫn là lựa chọn phổ biến, đặc biệt với tài xế công nghệ dùng làm máy phụ vì ít bị trộm nhắm tới. Telkom Nam Phi đã ngừng 2G ở nhiều nơi vì lưu lượng chỉ dưới 1%, nhưng MTN và Vodacom ưu tiên tắt 3G để tiết kiệm phổ tần. Tại Ấn Độ, Reliance Jio dùng JioPhone 4G “miễn phí hiệu quả” để thu hút 250 triệu người dùng 2G, nhưng Osama Manzar từ Digital Empowerment Foundation cảnh báo chuyển đổi quá sớm có thể gia tăng bất bình đẳng số.
Mike Jensen từ Hiệp hội Truyền thông Tiến bộ cho rằng nhiều cơ quan quản lý chưa xác định thời gian tắt 2G vì lo ngại về chênh lệch số và ảnh hưởng đến các thiết bị công nghệ như cảm biến dữ liệu ô nhiễm hay thiết bị giám sát điện. “Vấn đề này chưa được thảo luận công khai đủ mức,” ông nói.
Năm 2025, với 2G đã tắt hoàn toàn, người tiêu dùng thu nhập thấp như bà Quế sẽ đối mặt với hai vấn đề chính: chi phí và kỹ năng. Dù được hỗ trợ điện thoại miễn phí, việc duy trì gói dữ liệu hay học cách dùng các tính năng mới vẫn là thách thức. Doanh số điện thoại tính năng toàn cầu giảm từ 374 triệu (2019) xuống 200 triệu (2024), nhưng tại Việt Nam, nhu cầu điện thoại 4G giá rẻ vẫn cao nhờ chính sách hỗ trợ. Tuy nhiên, nếu không có đào tạo kỹ năng số, người dùng như bà Quế có thể bị bỏ lại phía sau trong nền kinh tế số hóa.
Ngoài ra, xu hướng định kiến giới — như ở Ấn Độ hay Pakistan, nơi phụ nữ bị hạn chế dùng smartphone — cũng có thể ảnh hưởng đến phụ nữ lớn tuổi ở Việt Nam, làm trầm trọng thêm khoảng cách giới trong công nghệ. Công nghệ như Cloud Phone của CloudMosa (hỗ trợ TikTok, YouTube trên điện thoại 4G tính năng) đã được thử nghiệm tại Việt Nam từ tháng 8/2024, nhưng với người như bà Quế, điều này vẫn xa vời.
Việc tắt 2G tại Việt Nam là thành công về mặt kỹ thuật, đưa đất nước tiến gần hơn đến mục tiêu số hóa. Tuy nhiên trong năm 2025, người tiêu dùng thu nhập thấp như bà Quế vẫn đối mặt với nguy cơ bị tụt lại nếu không được hỗ trợ thêm về tài chính và kỹ năng. Chiến lược điện thoại 4G miễn phí là bước đi đúng, nhưng để đảm bảo không ai bị bỏ lại, chính phủ và doanh nghiệp cần đầu tư dài hạn vào giáo dục công nghệ và giảm giá dịch vụ dữ liệu — đặc biệt cho những người già và nghèo như bà Quế, những người chỉ muốn “gọi điện” trong một thế giới ngày càng số hóa.
