Thảo Nông
Writer
Một phát hiện khoa học đầy bất ngờ từ châu Phi đang làm dấy lên những cuộc thảo luận thú vị về nguồn gốc hành vi xã hội của con người và họ hàng linh trưởng gần gũi nhất. Lần đầu tiên, các nhà nghiên cứu đã ghi lại được bằng chứng rõ ràng về việc tinh tinh hoang dã không chỉ ăn mà còn chủ động chia sẻ cho nhau những loại trái cây đã lên men tự nhiên có chứa cồn (ethanol). Khám phá này, được công bố trên tạp chí Current Biology, cho thấy hành vi "tụ tập bên đồ uống có cồn" để gắn kết xã hội có thể có nguồn gốc sâu xa hơn nhiều so với sự xuất hiện của loài người.
Những "bữa tiệc" trong rừng Cantanhez
Các nhà khoa học thuộc nhóm nghiên cứu quốc tế (Anh, Canada, Mỹ) đã sử dụng hệ thống camera điều khiển từ xa, cảm biến chuyển động để theo dõi hành vi của loài tinh tinh phương Tây (Pan troglodytes verus) hoang dã tại Công viên quốc gia Cantanhez ở Guinea-Bissau. Do những con tinh tinh này không quen với sự hiện diện của con người, việc dùng camera ẩn giúp ghi lại các hành vi tự nhiên nhất.
Đoạn phim thu được cho thấy những con tinh tinh tìm và ăn quả bánh mì châu Phi (Treculia africana) đã chín và lên men. Điều đặc biệt là các nhà khoa học đã ghi nhận được tổng cộng 10 sự kiện chia sẻ loại quả này giữa các cá thể, với sự tham gia của 17 con tinh tinh thuộc mọi lứa tuổi và giới tính. Phần lớn các hành động chia sẻ diễn ra một cách tự nguyện và thụ động: một con đang ăn sẵn sàng để con khác cùng ăn, thậm chí có trường hợp cho phép con khác lấy trái cây trực tiếp từ miệng mình mà không hề có dấu hiệu tranh giành hay ép buộc. Các xét nghiệm sau đó xác nhận những quả bánh mì châu Phi lên men này chứa ethanol, loại cồn có trong bia, rượu.
Ý nghĩa xã hội và nguồn gốc tiến hóa
Tiến sĩ Anna Bowland (Đại học Exeter), tác giả chính của nghiên cứu, giải thích rằng ở người, việc cùng nhau sử dụng đồ uống có cồn được chứng minh là giúp giải phóng các chất dẫn truyền thần kinh tạo cảm giác vui vẻ như dopamine và endorphin, qua đó tăng cường sự gắn kết xã hội. Việc quan sát hành vi chia sẻ tự nguyện trái cây có cồn ở tinh tinh đặt ra câu hỏi liệu chúng có nhận được lợi ích xã hội tương tự hay không. Nhà nhân chủng học Kimberley Hockings (Đại học Exeter) lưu ý rằng tinh tinh không phải lúc nào cũng sẵn lòng chia sẻ thức ăn, nên việc chia sẻ loại quả đặc biệt này có thể mang ý nghĩa xã hội quan trọng.
Phát hiện này càng trở nên hấp dẫn khi liên hệ với lịch sử tiến hóa. Các nghiên cứu di truyền trước đây cho thấy tổ tiên chung của người và các loài vượn lớn châu Phi đã phát triển khả năng chuyển hóa ethanol hiệu quả hơn vào khoảng 10 triệu năm trước. Thời điểm này trùng hợp với giai đoạn tổ tiên chúng ta chuyển từ lối sống trên cây xuống mặt đất, nơi họ có nhiều cơ hội tiếp cận với các loại trái cây rơi rụng và lên men tự nhiên hơn. Khả năng tiêu hóa cồn có thể đã mang lại lợi thế sinh tồn (ví dụ: cung cấp thêm calo). Như vậy, hành vi tiêu thụ và có thể cả khía cạnh xã hội của việc tiêu thụ cồn đã có thể hình thành từ rất lâu trước khi loài người hiện đại Homo sapiens (~300.000 năm trước) hay thậm chí chi Homo (~3 triệu năm trước) xuất hiện.
Những câu hỏi còn bỏ ngỏ
Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu vẫn tỏ ra thận trọng. Hàm lượng cồn trong loại trái cây này khá thấp (chỉ từ 0,01% - 0,6%), và hiện chưa rõ liệu tinh tinh có chủ đích tìm kiếm những trái cây có cồn hay chỉ đơn giản là thích vị ngọt của trái cây chín. Cũng chưa thể kết luận về tác động thực sự của lượng cồn này lên hành vi hay sinh lý của tinh tinh, bởi chúng không hề có biểu hiện say xỉn như con người. Liệu chúng có khả năng "quản lý tửu lượng" tốt hơn chúng ta, hay đơn giản là nồng độ chưa đủ mạnh?
Dù vậy, theo bà Hockings, nếu việc tiêu thụ và chia sẻ này thực sự mang lại lợi ích xã hội, nó có thể đại diện cho một giai đoạn tiến hóa sơ khai của hành vi "tiệc tùng" – một hành vi sau này được loài người phát triển thành các nghi thức phức tạp. "Nếu đúng như vậy, thì truyền thống tiệc tùng của chúng ta có thể bắt nguồn từ rất sâu trong lịch sử tiến hóa," bà nhấn mạnh.
Những "bữa tiệc" trong rừng Cantanhez
Các nhà khoa học thuộc nhóm nghiên cứu quốc tế (Anh, Canada, Mỹ) đã sử dụng hệ thống camera điều khiển từ xa, cảm biến chuyển động để theo dõi hành vi của loài tinh tinh phương Tây (Pan troglodytes verus) hoang dã tại Công viên quốc gia Cantanhez ở Guinea-Bissau. Do những con tinh tinh này không quen với sự hiện diện của con người, việc dùng camera ẩn giúp ghi lại các hành vi tự nhiên nhất.
Đoạn phim thu được cho thấy những con tinh tinh tìm và ăn quả bánh mì châu Phi (Treculia africana) đã chín và lên men. Điều đặc biệt là các nhà khoa học đã ghi nhận được tổng cộng 10 sự kiện chia sẻ loại quả này giữa các cá thể, với sự tham gia của 17 con tinh tinh thuộc mọi lứa tuổi và giới tính. Phần lớn các hành động chia sẻ diễn ra một cách tự nguyện và thụ động: một con đang ăn sẵn sàng để con khác cùng ăn, thậm chí có trường hợp cho phép con khác lấy trái cây trực tiếp từ miệng mình mà không hề có dấu hiệu tranh giành hay ép buộc. Các xét nghiệm sau đó xác nhận những quả bánh mì châu Phi lên men này chứa ethanol, loại cồn có trong bia, rượu.
Ý nghĩa xã hội và nguồn gốc tiến hóa
Tiến sĩ Anna Bowland (Đại học Exeter), tác giả chính của nghiên cứu, giải thích rằng ở người, việc cùng nhau sử dụng đồ uống có cồn được chứng minh là giúp giải phóng các chất dẫn truyền thần kinh tạo cảm giác vui vẻ như dopamine và endorphin, qua đó tăng cường sự gắn kết xã hội. Việc quan sát hành vi chia sẻ tự nguyện trái cây có cồn ở tinh tinh đặt ra câu hỏi liệu chúng có nhận được lợi ích xã hội tương tự hay không. Nhà nhân chủng học Kimberley Hockings (Đại học Exeter) lưu ý rằng tinh tinh không phải lúc nào cũng sẵn lòng chia sẻ thức ăn, nên việc chia sẻ loại quả đặc biệt này có thể mang ý nghĩa xã hội quan trọng.
Phát hiện này càng trở nên hấp dẫn khi liên hệ với lịch sử tiến hóa. Các nghiên cứu di truyền trước đây cho thấy tổ tiên chung của người và các loài vượn lớn châu Phi đã phát triển khả năng chuyển hóa ethanol hiệu quả hơn vào khoảng 10 triệu năm trước. Thời điểm này trùng hợp với giai đoạn tổ tiên chúng ta chuyển từ lối sống trên cây xuống mặt đất, nơi họ có nhiều cơ hội tiếp cận với các loại trái cây rơi rụng và lên men tự nhiên hơn. Khả năng tiêu hóa cồn có thể đã mang lại lợi thế sinh tồn (ví dụ: cung cấp thêm calo). Như vậy, hành vi tiêu thụ và có thể cả khía cạnh xã hội của việc tiêu thụ cồn đã có thể hình thành từ rất lâu trước khi loài người hiện đại Homo sapiens (~300.000 năm trước) hay thậm chí chi Homo (~3 triệu năm trước) xuất hiện.
Những câu hỏi còn bỏ ngỏ
Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu vẫn tỏ ra thận trọng. Hàm lượng cồn trong loại trái cây này khá thấp (chỉ từ 0,01% - 0,6%), và hiện chưa rõ liệu tinh tinh có chủ đích tìm kiếm những trái cây có cồn hay chỉ đơn giản là thích vị ngọt của trái cây chín. Cũng chưa thể kết luận về tác động thực sự của lượng cồn này lên hành vi hay sinh lý của tinh tinh, bởi chúng không hề có biểu hiện say xỉn như con người. Liệu chúng có khả năng "quản lý tửu lượng" tốt hơn chúng ta, hay đơn giản là nồng độ chưa đủ mạnh?
Dù vậy, theo bà Hockings, nếu việc tiêu thụ và chia sẻ này thực sự mang lại lợi ích xã hội, nó có thể đại diện cho một giai đoạn tiến hóa sơ khai của hành vi "tiệc tùng" – một hành vi sau này được loài người phát triển thành các nghi thức phức tạp. "Nếu đúng như vậy, thì truyền thống tiệc tùng của chúng ta có thể bắt nguồn từ rất sâu trong lịch sử tiến hóa," bà nhấn mạnh.
