Thiếu máu do thiếu sắt phòng thế nào cho đúng?

[Mr Bens]

Thiếu máu thiếu sắt là một trong những bệnh lý thường gặp nhất trên toàn cầu, đặc biệt phổ biến ở các nước đang phát triển. Theo CDC Hoa Kỳ, có khoảng 7% trẻ mới biết đi, 4–5% trẻ em, 9–16% phụ nữ có kinh nguyệt và 2% nam giới trưởng thành bị thiếu sắt, trong đó một phần dẫn đến thiếu máu. Ở người cao tuổi (trên 65), tỷ lệ này cao hơn, lên tới 12–17%.

Thiếu máu thiếu sắt là gì?​

Thiếu máu là tình trạng cơ thể không có đủ hồng cầu để vận chuyển oxy. Trong đó, thiếu sắt là nguyên nhân phổ biến nhất. Khi cơ thể không đủ sắt để tạo hồng cầu, sẽ dẫn đến thiếu máu.

Các triệu chứng có thể mơ hồ, bao gồm mệt mỏi, yếu sức, khó tập trung, đau đầu, chóng mặt, da xanh xao, móng tay dễ gãy, ăn kém (đặc biệt ở trẻ em) hoặc cảm giác bồn chồn ở chân.

Nguyên nhân​

Mất máu là nguyên nhân thường gặp nhất, như rong kinh ở phụ nữ hoặc chảy máu tiêu hóa. Thiếu máu thiếu sắt cũng có thể xuất phát từ chế độ ăn nghèo sắt, nhu cầu tăng cao trong thời kỳ tăng trưởng (trẻ sơ sinh, tuổi dậy thì, mang thai), rối loạn hấp thu (bệnh celiac, từng phẫu thuật dạ dày), luyện tập thể thao cường độ cao, hoặc tán huyết.

Chẩn đoán​

Chẩn đoán dựa trên xét nghiệm máu: tổng phân tích tế bào máu, nồng độ huyết sắc tố (Hb), hematocrit, ferritin (chỉ số sắt dự trữ), transferrin và sắt huyết thanh. Ferritin thấp là chỉ dấu quan trọng nhất của thiếu sắt.

Điều trị​

- Truyền máu chỉ áp dụng khi thiếu máu nghiêm trọng.
- Ưu tiên bổ sung sắt bằng đường uống (viên sắt, dung dịch), trong trường hợp đặc biệt có thể dùng đường tĩnh mạch:

• Thiếu máu nặng hoặc rất nặng
• Cơ thể không hấp thu sắt đường uống
• Kèm bệnh mạn tính hoặc viêm

Việc bổ sung sắt thường kéo dài nhiều tháng, ngay cả sau khi huyết sắc tố trở về bình thường, để tái lập kho sắt dự trữ. Đồng thời, cần điều trị nguyên nhân gốc gây thiếu sắt.

Phòng ngừa​

- Phụ nữ mang thai: WHO khuyến cáo bổ sung 60mg sắt + 400µg acid folic mỗi ngày trong suốt thai kỳ và 3 tháng sau sinh.
- Phụ nữ không mang thai: Bổ sung sắt theo chu kỳ (mỗi tuần 1 viên trong 3 tháng, nghỉ 3 tháng, lặp lại).
- Trẻ nhỏ: Nên bú mẹ hoặc dùng sữa công thức có bổ sung sắt trong năm đầu.
- Dinh dưỡng hợp lý: Ăn thịt đỏ, hải sản, trứng, rau xanh đậm (rau dền, muống, ngót...), các loại đậu, hạt, bánh mì nguyên cám.
- Tăng hấp thu sắt: Uống nước cam, chanh khi ăn; tránh dùng trà, cà phê, sữa cùng bữa có sắt.
- Tẩy giun định kỳ: Hàng năm, đặc biệt với phụ nữ và trẻ em trên 2 tuổi, do giun sán đường ruột là nguyên nhân phổ biến gây thiếu sắt.

Một số lưu ý đặc biệt​

- Người ăn chay vẫn có thể đảm bảo đủ sắt nếu ăn đa dạng đậu, ngũ cốc nguyên hạt, trái cây sấy, rau xanh, và dùng thực phẩm giàu vitamin C để hỗ trợ hấp thu.
- Tránh dùng canxi cùng lúc với sắt, do canxi ức chế hấp thu sắt.
- Trẻ dị ứng sữa bò có thể dễ bị mất máu đường ruột, cần được theo dõi kỹ.
- Thiếu sắt trong thai kỳ ảnh hưởng xấu đến phát triển trí tuệ và thể chất của thai nhi.
- Sữa mẹ chứa sắt dễ hấp thu hơn so với sữa công thức.

Thiếu máu thiếu sắt là bệnh hoàn toàn có thể chẩn đoán và điều trị hiệu quả nếu phát hiện sớm. Chế độ ăn hợp lý, bổ sung sắt đúng thời điểm và phòng ngừa giun sán định kỳ là những biện pháp quan trọng giúp giảm nguy cơ mắc bệnh. Nếu bạn nghi ngờ mình đang thiếu sắt, nên đi khám để được kiểm tra và tư vấn kịp thời.