From Beijing with Love
Cháu đã lớn thế này rồi à. Lại đây chú ôm cái coi.
Trung Quốc đã không giấu giếm tham vọng trở thành cường quốc bán dẫn, mục tiêu đạt 70% tự cung tự cấp vào năm 2025 theo sáng kiến Made in China 2025. Theo TrendForce (2024), đầu năm 2024, Trung Quốc sở hữu 44 nhà máy sản xuất wafer bao gồm 25 nhà máy 300-mm, 5 nhà máy 200-mm, 4 nhà máy 150-mm và 7 nhà máy không hoạt động. Chưa dừng lại, 32 nhà máy mới đang được xây dựng, 24 nhà máy 300-mm và 9 nhà máy 200-mm. Các gã khổng lồ như SMIC, HuaHong, Nexchip, CXMT và Silan dự kiến khởi động sản xuất tại 10 nhà máy mới vào cuối 2024, theo DigiTimes.
Những con số này cho thấy Trung Quốc đang dẫn đầu về số lượng nhà máy bán dẫn mới. Ví dụ, xưởng đúc lớn nhất nước SMIC đã sản xuất chip 7nm cho các thiết bị như Huawei Mate60 Pro, dù chưa đạt quy mô lớn. YMTC thì làm mưa làm gió với công nghệ Xtacking cho bộ nhớ 3D NAND, cạnh tranh với Samsung và Micron. CXMT cũng không kém cạnh, chiếm 5% thị phần DRAM toàn cầu vào năm 2024 và đang phát triển HBM2 – loại bộ nhớ tiên tiến cho AI và gaming. Theo SEMI (2024), công suất sản xuất wafer của Trung Quốc dự kiến đạt 10,1 triệu wafer/tháng vào năm 2025, chiếm gần 1/3 tổng công suất toàn cầu. Thật sự ấn tượng, phải không các bạn?
Nhưng không phải mọi thứ đều màu hồng! Bên cạnh những thành tựu, Trung Quốc cũng dẫn đầu về số lượng zombie fabs – những nhà máy được xây dựng với chi phí hàng tỷ USD nhưng không bao giờ hoạt động, trở thành những “vỏ bọc ma”. Theo DigiTimes, khoảng 12 dự án nhà máy bán dẫn trị giá từ 50 tỷ đến 100 tỷ USD đã thất bại trong vài năm qua. Vậy điều gì đã khiến những giấc mơ này tan vỡ?
Trước hết, nhiều dự án quá tham vọng nhưng thiếu nền tảng. Các công ty Wuhan Hongxin Semiconductor (HSMC) và Quanxin Integrated Circuit (QXIC) nhắm đến sản xuất chip 14nm và 7nm mà không có đội ngũ R&D đủ kinh nghiệm hay thiết bị cần thiết. HSMC ra mắt năm 2017 với vốn đầu tư 19 tỷ USD dự định xây nhà máy tại Vũ Hán. Nhưng tranh chấp đất đai năm 2019 và thiếu hụt tài chính hàng tỷ USD đã khiến dự án dừng lại. Đến năm 2021, chính quyền địa phương thu hồi, sa thải toàn bộ nhân viên, không một con chip nào được sản xuất.
Một dự án chị em của HSMC tại Tế Nam tên là QXIC cũng rơi vào cảnh tương tự. Thành lập năm 2019, QXIC không tiến xa hơn những lời quảng cáo, không đặt hàng thiết bị, không xây nhà máy, bị đình chỉ vào năm 2021. Điều thú vị là CEO Cao Shan của QXIC từng là thành viên ban giám đốc HSMC, cho thấy sự thiếu nhất quán trong quản lý.
Một ví dụ khác là GlobalFoundries Thành Đô khởi động năm 2017 với kế hoạch xây nhà máy sản xuất chip 130nm/180nm và 22FDX FD-SOI, đầu tư 10 tỷ USD. Tuy nhiên, khó khăn tài chính khiến GlobalFoundries từ bỏ dự án năm 2018, để lại công trình hoang phế. Mãi đến năm 2023, Shanghai Huali Microelectronics (HLMC) mới tiếp quản để phát triển quy trình dưới 10nm, nhưng tương lai vẫn mịt mờ.
Vậy tại sao các dự án này thất bại?
Đầu tiên là thiếu chuyên môn kỹ thuật. Các công ty như HSMC và QXIC cố gắng “đi tắt đón đầu” bằng cách thuê kỹ sư từ TSMC nhưng thiếu kinh nghiệm thực chiến và thiết bị tiên tiến như máy quang khắc EUV từ ASML. Trong khi đó, các gã khổng lồ như Intel hay TSMC mất hàng thập kỷ để hoàn thiện quy trình 7nm. Việc nhảy vọt từ 0 lên 14nm trong vài năm gần như bất khả thi.
Thứ hai, quản lý yếu kém và gian lận là vấn đề lớn. Dehuai Semiconductor ra mắt năm 2019 để sản xuất chip analog, bị phát hiện gian lận khi chỉ thực hiện công tác chuẩn bị đất mà không xây nhà máy. Các giám đốc điều hành bị bắt vì tham nhũng vào năm 2021. Tương tự, Fujian Jinhua (JHICC) dù tham vọng xây nhà máy DRAM lớn đầu tiên của Trung Quốc, bị Mỹ đưa vào Entity List vì đánh cắp công nghệ từ Micron. Kết quả, JHICC chỉ tồn tại trên giấy không thể phát triển thêm.
Thứ ba, lệnh cấm xuất khẩu của Mỹ từ năm 2019 đã giáng một đòn chí mạng. Các công ty Trung Quốc bị chặn tiếp cận thiết bị sản xuất chip dưới 10nm, làm tê liệt các dự án như JHICC hay Jiangsu Advanced Memory Semiconductor (AMS). AMS kế hoạch sản xuất bộ nhớ phase-change (PCM) từ năm 2016, phá sản năm 2023 sau khi không thể trả lương hay mua thiết bị.
Cuối cùng, phụ thuộc vào tài trợ chính phủ cũng là điểm yếu. Nhiều dự án dựa vào vốn từ chính quyền địa phương nhưng thiếu giám sát chặt chẽ. Khi tài chính cạn kiệt hoặc xảy ra bê bối, các nhà máy nhanh chóng bị bỏ hoang. Theo The Wall Street Journal, các khoản đầu tư không hiệu quả đã khiến Trung Quốc mất hàng chục tỷ USD vào những “zombie fabs” này.
Dù có nhiều thất bại, Trung Quốc vẫn có những điểm sáng đáng tự hào. SMIC đã sản xuất chip 7nm (N+2) cho Huawei dù năng suất thấp hơn TSMC. Theo Counterpoint Research, doanh thu SMIC quý 1/2024 đạt 12,59 tỷ CNY (khoảng 3,5 tỷ USD), tăng 19,7% so với cùng kỳ. HuaHong và Nexchip thống trị các node trưởng thành (28nm trở lên), phục vụ ô tô và IoT với tỷ lệ sử dụng công suất trên 90%. YMTC dẫn đầu về 3D NAND cạnh tranh với Samsung nhờ công nghệ Xtacking, trong khi CXMT chiếm 5% thị phần DRAM và nhắm đến HBM2 vào năm 2025.
Những thành tựu này cho thấy Trung Quốc không chỉ “nói suông”. Họ đang dần thu hẹp khoảng cách với các cường quốc bán dẫn dù vẫn còn phụ thuộc vào thiết bị và công nghệ từ nước ngoài. Theo The Verge, Trung Quốc có thể mất thêm vài năm để đạt mục tiêu tự cung tự cấp, nhưng với tốc độ đầu tư hiện tại, họ hoàn toàn có cơ hội.
#Cuộcchiếnbándẫn
Những con số này cho thấy Trung Quốc đang dẫn đầu về số lượng nhà máy bán dẫn mới. Ví dụ, xưởng đúc lớn nhất nước SMIC đã sản xuất chip 7nm cho các thiết bị như Huawei Mate60 Pro, dù chưa đạt quy mô lớn. YMTC thì làm mưa làm gió với công nghệ Xtacking cho bộ nhớ 3D NAND, cạnh tranh với Samsung và Micron. CXMT cũng không kém cạnh, chiếm 5% thị phần DRAM toàn cầu vào năm 2024 và đang phát triển HBM2 – loại bộ nhớ tiên tiến cho AI và gaming. Theo SEMI (2024), công suất sản xuất wafer của Trung Quốc dự kiến đạt 10,1 triệu wafer/tháng vào năm 2025, chiếm gần 1/3 tổng công suất toàn cầu. Thật sự ấn tượng, phải không các bạn?
Nhưng không phải mọi thứ đều màu hồng! Bên cạnh những thành tựu, Trung Quốc cũng dẫn đầu về số lượng zombie fabs – những nhà máy được xây dựng với chi phí hàng tỷ USD nhưng không bao giờ hoạt động, trở thành những “vỏ bọc ma”. Theo DigiTimes, khoảng 12 dự án nhà máy bán dẫn trị giá từ 50 tỷ đến 100 tỷ USD đã thất bại trong vài năm qua. Vậy điều gì đã khiến những giấc mơ này tan vỡ?
Trước hết, nhiều dự án quá tham vọng nhưng thiếu nền tảng. Các công ty Wuhan Hongxin Semiconductor (HSMC) và Quanxin Integrated Circuit (QXIC) nhắm đến sản xuất chip 14nm và 7nm mà không có đội ngũ R&D đủ kinh nghiệm hay thiết bị cần thiết. HSMC ra mắt năm 2017 với vốn đầu tư 19 tỷ USD dự định xây nhà máy tại Vũ Hán. Nhưng tranh chấp đất đai năm 2019 và thiếu hụt tài chính hàng tỷ USD đã khiến dự án dừng lại. Đến năm 2021, chính quyền địa phương thu hồi, sa thải toàn bộ nhân viên, không một con chip nào được sản xuất.
Một dự án chị em của HSMC tại Tế Nam tên là QXIC cũng rơi vào cảnh tương tự. Thành lập năm 2019, QXIC không tiến xa hơn những lời quảng cáo, không đặt hàng thiết bị, không xây nhà máy, bị đình chỉ vào năm 2021. Điều thú vị là CEO Cao Shan của QXIC từng là thành viên ban giám đốc HSMC, cho thấy sự thiếu nhất quán trong quản lý.
Một ví dụ khác là GlobalFoundries Thành Đô khởi động năm 2017 với kế hoạch xây nhà máy sản xuất chip 130nm/180nm và 22FDX FD-SOI, đầu tư 10 tỷ USD. Tuy nhiên, khó khăn tài chính khiến GlobalFoundries từ bỏ dự án năm 2018, để lại công trình hoang phế. Mãi đến năm 2023, Shanghai Huali Microelectronics (HLMC) mới tiếp quản để phát triển quy trình dưới 10nm, nhưng tương lai vẫn mịt mờ.
Vậy tại sao các dự án này thất bại?
Đầu tiên là thiếu chuyên môn kỹ thuật. Các công ty như HSMC và QXIC cố gắng “đi tắt đón đầu” bằng cách thuê kỹ sư từ TSMC nhưng thiếu kinh nghiệm thực chiến và thiết bị tiên tiến như máy quang khắc EUV từ ASML. Trong khi đó, các gã khổng lồ như Intel hay TSMC mất hàng thập kỷ để hoàn thiện quy trình 7nm. Việc nhảy vọt từ 0 lên 14nm trong vài năm gần như bất khả thi.
Thứ hai, quản lý yếu kém và gian lận là vấn đề lớn. Dehuai Semiconductor ra mắt năm 2019 để sản xuất chip analog, bị phát hiện gian lận khi chỉ thực hiện công tác chuẩn bị đất mà không xây nhà máy. Các giám đốc điều hành bị bắt vì tham nhũng vào năm 2021. Tương tự, Fujian Jinhua (JHICC) dù tham vọng xây nhà máy DRAM lớn đầu tiên của Trung Quốc, bị Mỹ đưa vào Entity List vì đánh cắp công nghệ từ Micron. Kết quả, JHICC chỉ tồn tại trên giấy không thể phát triển thêm.
Thứ ba, lệnh cấm xuất khẩu của Mỹ từ năm 2019 đã giáng một đòn chí mạng. Các công ty Trung Quốc bị chặn tiếp cận thiết bị sản xuất chip dưới 10nm, làm tê liệt các dự án như JHICC hay Jiangsu Advanced Memory Semiconductor (AMS). AMS kế hoạch sản xuất bộ nhớ phase-change (PCM) từ năm 2016, phá sản năm 2023 sau khi không thể trả lương hay mua thiết bị.
Cuối cùng, phụ thuộc vào tài trợ chính phủ cũng là điểm yếu. Nhiều dự án dựa vào vốn từ chính quyền địa phương nhưng thiếu giám sát chặt chẽ. Khi tài chính cạn kiệt hoặc xảy ra bê bối, các nhà máy nhanh chóng bị bỏ hoang. Theo The Wall Street Journal, các khoản đầu tư không hiệu quả đã khiến Trung Quốc mất hàng chục tỷ USD vào những “zombie fabs” này.
Dù có nhiều thất bại, Trung Quốc vẫn có những điểm sáng đáng tự hào. SMIC đã sản xuất chip 7nm (N+2) cho Huawei dù năng suất thấp hơn TSMC. Theo Counterpoint Research, doanh thu SMIC quý 1/2024 đạt 12,59 tỷ CNY (khoảng 3,5 tỷ USD), tăng 19,7% so với cùng kỳ. HuaHong và Nexchip thống trị các node trưởng thành (28nm trở lên), phục vụ ô tô và IoT với tỷ lệ sử dụng công suất trên 90%. YMTC dẫn đầu về 3D NAND cạnh tranh với Samsung nhờ công nghệ Xtacking, trong khi CXMT chiếm 5% thị phần DRAM và nhắm đến HBM2 vào năm 2025.
Những thành tựu này cho thấy Trung Quốc không chỉ “nói suông”. Họ đang dần thu hẹp khoảng cách với các cường quốc bán dẫn dù vẫn còn phụ thuộc vào thiết bị và công nghệ từ nước ngoài. Theo The Verge, Trung Quốc có thể mất thêm vài năm để đạt mục tiêu tự cung tự cấp, nhưng với tốc độ đầu tư hiện tại, họ hoàn toàn có cơ hội.
#Cuộcchiếnbándẫn
