Trung Quốc 'khóa van' đất hiếm, quyết thao túng thị trường ô tô toàn cầu

[Long Bình]

Những động thái siết chặt xuất khẩu đất hiếm gần đây của Trung Quốc đang làm dấy lên lo ngại sâu sắc về khả năng gián đoạn sản xuất ô tô trên toàn cầu. Nếu Bắc Kinh quyết định cắt hoàn toàn nguồn cung, các nhà sản xuất ô tô có thể đối mặt với nguy cơ cạn kiệt nam châm thiết yếu chỉ trong vòng vài tháng.

Theo các quan chức chính phủ, doanh nhân và giám đốc điều hành trong ngành ô tô, lượng dự trữ hiện tại chỉ đủ đáp ứng nhu cầu sản xuất trong khoảng từ ba đến sáu tháng. Điều này buộc các công ty phải ráo riết tìm kiếm nguồn cung thay thế và tích trữ vật liệu để tránh những gián đoạn nghiêm trọng có thể xảy ra.
Nếu Trung Quốc duy trì các biện pháp kiểm soát xuất khẩu này trong thời gian dài, hoặc thậm chí mở rộng phạm vi để gây áp lực trong các cuộc đàm phán thương mại, thế giới có thể phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng thiếu hụt các nguyên tố đất hiếm. Mặc dù Mỹ đang nỗ lực mở rộng khai thác trong nước, mỏ California hiện tại không đủ khả năng đáp ứng toàn bộ nhu cầu.
Đất hiếm là thành phần không thể thiếu trong nhiều sản phẩm công nghệ cao, từ xe điện, nam châm mạnh, máy bay chiến đấu tiên tiến, tàu ngầm, điện thoại thông minh đến màn hình tivi. Dù tên gọi "đất hiếm" dễ gây hiểu lầm, sự khan hiếm không nằm ở trữ lượng, mà ở việc tìm thấy chúng với nồng độ đủ cao để khai thác hiệu quả về mặt kinh tế.
Các biện pháp kiểm soát mới nhất của Trung Quốc tập trung vào các loại đất hiếm "nặng" và "trung bình", như Dysprosi, Terbi và Samari, vốn được sử dụng để sản xuất nam châm hiệu suất cao, có khả năng chịu được nhiệt độ khắc nghiệt. Những kim loại này đặc biệt quan trọng đối với các ứng dụng quân sự, cũng như trong rôto, động cơ và hộp số của xe điện và xe hybrid.
Một giám đốc điều hành cấp cao trong ngành ô tô mô tả các hạn chế này là có hậu quả đối với Tesla và tất cả các nhà sản xuất ô tô khác, đồng thời đánh giá mức độ nghiêm trọng của chúng ở mức "7 hoặc 8" trên thang điểm 10. Theo ông, đây là một đòn trả đũa tiềm tàng từ chính phủ Trung Quốc, nhằm gây áp lực lên Mỹ thông qua các công ty nội địa.
Các biện pháp kiểm soát của Bắc Kinh yêu cầu các nhà xuất khẩu phải xin giấy phép cho từng lô hàng xuất khẩu và cấm tái xuất sang Mỹ. Dù chưa được áp dụng rộng rãi, những hạn chế này đã dần mở rộng phạm vi kể từ năm 2023, đáp trả các lệnh cấm của Mỹ đối với việc Trung Quốc tiếp cận công nghệ chip. Nhiều nhà xuất khẩu Trung Quốc đã tuyên bố tình trạng bất khả kháng đối với các lô hàng và rút vật liệu khỏi thị trường, đẩy giá các mặt hàng này lên cao.
Trong bối cảnh đó, Nhật Bản và các quốc gia khác đang hy vọng vào việc giảm bớt sự phụ thuộc vào Trung Quốc thông qua Lynas của Úc, công ty dự kiến sẽ mở rộng cơ sở chế biến tại Malaysia để sản xuất Dysprosi và Terbi vào giữa năm 2025. Tuy nhiên, một quan chức chính phủ Nhật Bản cho rằng nguồn cung đất hiếm nặng hiện tại là không đủ để ngăn chặn những xáo trộn tiềm ẩn trong chuỗi cung ứng ô tô. Ông cũng cho biết kho dự trữ quốc gia sẽ cung cấp thêm cứu trợ, nhưng vấn đề then chốt là liệu có thể xây dựng các chuỗi cung ứng thay thế đủ nhanh để kho dự trữ duy trì được hay không.
Hiện vẫn chưa rõ cách thức Bắc Kinh sẽ thực hiện các biện pháp kiểm soát xuất khẩu mới nhất. Các biện pháp này được đưa ra trong bối cảnh Trung Quốc đang đối mặt với tình trạng suy giảm nguồn cung đất hiếm nặng do cuộc nội chiến ở Myanmar, cho thấy động thái này có thể nhằm củng cố nguồn cung trong nước. Dù mục đích là gì, những biện pháp kiểm soát này đang đặt ra những thách thức lớn cho ngành công nghiệp ô tô toàn cầu và làm gia tăng căng thẳng trong quan hệ thương mại giữa Trung Quốc và các nước khác.