Yu Ki San
Writer
Khi nhắc đến Apple và sản xuất, hình ảnh phổ biến là việc gã khổng lồ công nghệ Mỹ "thuê ngoài" (outsource) các nhà máy tại Trung Quốc để lắp ráp iPhone, iPad, MacBook với chi phí nhân công rẻ. Tuy nhiên, theo các chuyên gia và những người trong cuộc, thực tế mối quan hệ giữa Apple và chuỗi cung ứng Trung Quốc phức tạp và sâu sắc hơn nhiều. Đó là một quá trình hợp tác, đầu tư khổng lồ kéo dài gần hai thập kỷ, tạo ra một hệ sinh thái sản xuất chuyên biệt, hiệu quả đến mức có thể nói "vận mệnh" của Apple đã gắn chặt với Trung Quốc theo cách khó có thể tháo gỡ, bất chấp áp lực địa chính trị ngày càng tăng.
Những điểm chính
Không chỉ thuê ngoài, Apple đã "xây tổ" tại Trung Quốc
Khác với nhiều công ty chỉ đơn giản đưa bản thiết kế và yêu cầu nhà máy gia công, Apple đã can thiệp sâu vào quá trình sản xuất tại Trung Quốc từ rất sớm, đặc biệt dưới thời kỳ điều hành chuỗi cung ứng của Tim Cook (trước khi ông trở thành CEO vào năm 2011).
Hệ sinh thái "không thể thay thế"?
Quá trình đầu tư và hợp tác sâu rộng này đã tạo ra một hệ sinh thái sản xuất độc nhất vô nhị tại Trung Quốc, đặc biệt là ở khu vực phía Nam, với những lợi thế mà các quốc gia khác khó lòng sánh kịp trong thời gian ngắn:
Cái giá của sự phụ thuộc và bài toán "thoát Trung"
Chiến lược tập trung vào Trung Quốc đã mang lại thành công rực rỡ cho Apple, giúp hãng tạo ra những sản phẩm chất lượng cao với giá thành hợp lý và quy mô sản xuất khổng lồ. Tuy nhiên, nó cũng tạo ra một điểm yếu chí mạng: sự phụ thuộc quá lớn vào một quốc gia duy nhất. Hiện tại, hơn 95% các sản phẩm cốt lõi của Apple vẫn được sản xuất tại Trung Quốc, và thị trường này cũng đóng góp khoảng 20% doanh thu cho hãng.
Trong bối cảnh căng thẳng Mỹ - Trung leo thang và áp lực chính trị ngày càng tăng từ Washington yêu cầu các công ty Mỹ "phân ly" (decouple) khỏi Trung Quốc, sự phụ thuộc này trở thành một rủi ro lớn. Apple đang chịu áp lực phải đẩy nhanh chiến lược đa dạng hóa sản xuất sang các quốc gia khác như Việt Nam và Ấn Độ.
Tuy nhiên, theo nhận định của 25 chuyên gia chuỗi cung ứng (bao gồm 9 cựu giám đốc và kỹ sư Apple) được Financial Times phỏng vấn, việc "thoát Trung" hoàn toàn là cực kỳ khó khăn, nếu không muốn nói là bất khả thi trong ngắn hạn. "Rất khó để Apple từ bỏ hệ thống đó," ông Goldberg nhận xét. Ông Aaron Friedberg, tác giả cuốn "Getting China Wrong", còn cho rằng Apple đã tự gây ra vấn đề của mình và giờ đây "rõ ràng họ không có lối thoát nào cả".
Mặc dù Apple đã chuyển một phần hoạt động lắp ráp sang Việt Nam và Ấn Độ, nhưng việc tái tạo lại toàn bộ hệ sinh thái sản xuất phức tạp, chuyên môn hóa cao và quy mô khổng lồ như ở Trung Quốc sẽ mất rất nhiều năm và chi phí khổng lồ. Vận mệnh của Apple, ít nhất trong tương lai gần, vẫn gắn chặt với các nhà máy và đối tác tại Trung Quốc.
Những điểm chính
- Mối quan hệ sản xuất giữa Apple và Trung Quốc không chỉ là thuê ngoài gia công mà là một quá trình đầu tư, hợp tác sâu rộng kéo dài gần 2 thập kỷ để cùng xây dựng một hệ sinh thái sản xuất chuyên biệt, hiệu quả cao.
- Apple đã đầu tư hàng tỷ USD vào máy móc tùy chỉnh và cử đội ngũ kỹ sư, thiết kế giỏi nhất sang Trung Quốc để tham gia trực tiếp vào việc thiết kế, giám sát quy trình sản xuất.
- Điều này giúp tạo ra tại Trung Quốc một năng lực sản xuất quy mô lớn, linh hoạt, với mạng lưới cung ứng phụ trợ và chuyên môn kỹ thuật độc nhất vô nhị mà các khu vực khác khó thay thế trong ngắn hạn.
- Do sự tích hợp quá sâu và lợi thế của hệ sinh thái tại Trung Quốc, việc Apple di dời hoàn toàn chuỗi cung ứng ("thoát Trung") là cực kỳ khó khăn, tốn kém và gần như bất khả thi trong tương lai gần, theo giới chuyên gia.
- Mặc dù đang chịu áp lực và đã chuyển một phần lắp ráp sang Ấn Độ, Việt Nam, hiện tại hơn 95% sản phẩm Apple vẫn được sản xuất tại Trung Quốc, cho thấy sự phụ thuộc và mối liên kết vận mệnh chặt chẽ.
Không chỉ thuê ngoài, Apple đã "xây tổ" tại Trung Quốc
Khác với nhiều công ty chỉ đơn giản đưa bản thiết kế và yêu cầu nhà máy gia công, Apple đã can thiệp sâu vào quá trình sản xuất tại Trung Quốc từ rất sớm, đặc biệt dưới thời kỳ điều hành chuỗi cung ứng của Tim Cook (trước khi ông trở thành CEO vào năm 2011).
- Đầu tư vào con người: Apple đã đưa những nhà thiết kế sản phẩm và kỹ sư quy trình sản xuất hàng đầu của mình đến làm việc trực tiếp tại các nhà máy của đối tác ở Trung Quốc trong nhiều tháng liền. Họ không chỉ giám sát mà còn tham gia thiết kế các quy trình sản xuất mới, đảm bảo chất lượng và hiệu quả ở từng chi tiết nhỏ nhất.
- Đầu tư vào máy móc: Apple đã chi hàng tỷ USD để mua sắm các loại máy móc, thiết bị tùy chỉnh, chuyên dụng phục vụ riêng cho việc sản xuất sản phẩm của mình. Những máy móc này được đặt tại nhà máy của các nhà cung cấp như Foxconn, nhưng Apple thường giữ quyền kiểm soát hoặc sở hữu. Ví dụ điển hình là việc Apple mua hơn 10.000 máy phay CNC công nghệ cao để sản xuất hàng loạt vỏ nhôm nguyên khối "unibody" cho MacBook từ năm 2008 - một kỹ thuật sản xuất đột phá thời bấy giờ. Giá trị "tài sản lâu dài" (chủ yếu là máy móc) của Apple tại Trung Quốc đã tăng vọt từ 370 triệu USD năm 2009 lên 7,3 tỷ USD năm 2012. Theo ông Horace Dediu (cựu giám đốc Nokia), khoản đầu tư này còn lớn hơn giá trị tất cả tòa nhà và cửa hàng bán lẻ của Apple cộng lại.
- Xây dựng năng lực: Chính sự đầu tư và yêu cầu khắt khe của Apple đã góp phần nâng tầm năng lực công nghệ và kỹ thuật sản xuất của Trung Quốc. "Những năng lực công nghệ mà Trung Quốc có hiện nay không phải là sản phẩm việc thu hút Apple. Đó là sản phẩm của việc Apple thâm nhập vào thị trường này và xây dựng những năng lực công nghệ đó", nhà nghiên cứu Kevin O’Marah nhận định.
Hệ sinh thái "không thể thay thế"?
Quá trình đầu tư và hợp tác sâu rộng này đã tạo ra một hệ sinh thái sản xuất độc nhất vô nhị tại Trung Quốc, đặc biệt là ở khu vực phía Nam, với những lợi thế mà các quốc gia khác khó lòng sánh kịp trong thời gian ngắn:
- Quy mô khổng lồ: Các "thành phố công nghiệp" như "iPhone City" của Foxconn ở Trịnh Châu có thể huy động hàng trăm nghìn công nhân để đáp ứng các đợt sản xuất cao điểm. Sản lượng iPhone đã tăng gấp 4 lần chỉ trong 2 năm (2009-2011).
- Mạng lưới nhà cung ứng phụ trợ dày đặc: Ông Jay Goldberg (D/D Advisors) mô tả đây là "cả một hệ sinh thái thực sự rất phát triển". Nếu cần một quy trình chuyên biệt như hàn siêu âm, các nhà máy có thể dễ dàng tìm thấy hàng loạt công ty địa phương cung cấp dịch vụ và nhân lực ngay lập tức. "Điều này không tồn tại ở bất kỳ nơi nào khác trên thế giới," ông nói.
- Trình độ kỹ thuật và quản lý chất lượng: Trung Quốc có số lượng tổ chức đạt chứng nhận quản lý chất lượng ISO 9001 cao vượt trội (426.716 năm 2021, chiếm 42% toàn cầu, so với 36.505 ở Ấn Độ và 25.561 ở Mỹ).
Chiến lược tập trung vào Trung Quốc đã mang lại thành công rực rỡ cho Apple, giúp hãng tạo ra những sản phẩm chất lượng cao với giá thành hợp lý và quy mô sản xuất khổng lồ. Tuy nhiên, nó cũng tạo ra một điểm yếu chí mạng: sự phụ thuộc quá lớn vào một quốc gia duy nhất. Hiện tại, hơn 95% các sản phẩm cốt lõi của Apple vẫn được sản xuất tại Trung Quốc, và thị trường này cũng đóng góp khoảng 20% doanh thu cho hãng.
Trong bối cảnh căng thẳng Mỹ - Trung leo thang và áp lực chính trị ngày càng tăng từ Washington yêu cầu các công ty Mỹ "phân ly" (decouple) khỏi Trung Quốc, sự phụ thuộc này trở thành một rủi ro lớn. Apple đang chịu áp lực phải đẩy nhanh chiến lược đa dạng hóa sản xuất sang các quốc gia khác như Việt Nam và Ấn Độ.
Tuy nhiên, theo nhận định của 25 chuyên gia chuỗi cung ứng (bao gồm 9 cựu giám đốc và kỹ sư Apple) được Financial Times phỏng vấn, việc "thoát Trung" hoàn toàn là cực kỳ khó khăn, nếu không muốn nói là bất khả thi trong ngắn hạn. "Rất khó để Apple từ bỏ hệ thống đó," ông Goldberg nhận xét. Ông Aaron Friedberg, tác giả cuốn "Getting China Wrong", còn cho rằng Apple đã tự gây ra vấn đề của mình và giờ đây "rõ ràng họ không có lối thoát nào cả".
Mặc dù Apple đã chuyển một phần hoạt động lắp ráp sang Việt Nam và Ấn Độ, nhưng việc tái tạo lại toàn bộ hệ sinh thái sản xuất phức tạp, chuyên môn hóa cao và quy mô khổng lồ như ở Trung Quốc sẽ mất rất nhiều năm và chi phí khổng lồ. Vận mệnh của Apple, ít nhất trong tương lai gần, vẫn gắn chặt với các nhà máy và đối tác tại Trung Quốc.
