Hoàng Khang
Writer
Bạn có thể bất ngờ khi thấy hình ảnh những con bò đen Wagyu nổi tiếng của Nhật Bản được sơn sọc trắng đen như ngựa vằn. Đây không phải một lễ hội hóa trang "cosplay" độc lạ, mà là một thí nghiệm khoa học nghiêm túc được công bố trên tạp chí PLOS One, nhằm kiểm chứng một giả thuyết thú vị về lý do tồn tại của những sọc vằn trên cơ thể ngựa vằn: liệu chúng có phải là "vũ khí" tự nhiên để xua đuổi các loài côn trùng hút máu phiền nhiễu như ruồi trâu? Kết quả nghiên cứu cho thấy giả thuyết này hoàn toàn có cơ sở.
Giải mã bí ẩn sọc ngựa vằn
Nguồn gốc các sọc đen trắng đặc trưng của ngựa vằn từ lâu đã là chủ đề tranh luận của các nhà khoa học. Nhiều giả thuyết đã được đưa ra, từ ngụy trang khỏi kẻ săn mồi, điều hòa nhiệt độ cơ thể dưới cái nóng châu Phi, đến nhận diện đồng loại. Tuy nhiên, các giả thuyết này đều gặp phải những phản biện hoặc thiếu bằng chứng thuyết phục.
Giả thuyết về việc sọc vằn giúp xua đuổi côn trùng hút máu, đặc biệt là ruồi trâu, lại ngày càng nhận được nhiều bằng chứng ủng hộ. Các nghiên cứu trước đây tại Anh và châu Phi đã cho thấy ngựa được mặc áo sọc hoặc ngựa vằn tự nhiên bị ruồi đậu và đốt ít hơn đáng kể (giảm 50-60%) so với ngựa có màu lông đồng nhất. Các mô phỏng cũng chỉ ra hoa văn sọc gây nhiễu loạn thị giác, làm giảm độ chính xác khi ruồi cố gắng hạ cánh tới 70%.
Thí nghiệm "cosplay" bò Wagyu
Để kiểm chứng giả thuyết này một cách trực quan hơn trên gia súc, các nhà khoa học Nhật Bản đã tiến hành thí nghiệm tại một trang trại ở tỉnh Yamagata. Họ chọn 6 con bò Wagyu lông đen và chia làm ba nhóm: nhóm đối chứng không sơn, nhóm sơn sọc đen lên lông đen (để loại trừ tác động mùi sơn), và nhóm "cosplay" ngựa vằn được sơn các sọc trắng rộng 4-5cm.
Sau đó, họ tỉ mỉ quan sát và ghi lại số lượng ruồi trâu đậu trên thân bò cũng như các hành vi tự xua đuổi ruồi của chúng (vểnh tai, hất đầu, giậm chân, vẫy đuôi...). Kết quả rất rõ ràng: những con bò được sơn sọc đen trắng như ngựa vằn có số lượng ruồi đậu trên người ít hơn đáng kể (chỉ bằng khoảng một nửa) so với hai nhóm còn lại. Chúng cũng thực hiện các hành vi xua đuổi ruồi ít hơn hẳn (khoảng 40 lần/30 phút so với 53-54 lần/30 phút), cho thấy chúng ít bị làm phiền hơn rõ rệt. Ước tính số vết đốt cũng giảm gần một nửa.
Tiềm năng tỷ đô và thách thức còn lại
Kết quả này mang ý nghĩa thực tiễn rất lớn. Ruồi trâu và các côn trùng cắn đốt khác là vấn nạn gây thiệt hại kinh tế nghiêm trọng cho ngành chăn nuôi toàn cầu, ước tính lên tới hơn 2,2 tỷ USD mỗi năm chỉ riêng tại Mỹ. Chúng làm gia súc căng thẳng, giảm thời gian ăn uống, nghỉ ngơi, ảnh hưởng đến tăng trưởng, sản lượng sữa và có thể gây thương tích.
Việc sơn sọc cho bò có thể trở thành một giải pháp thay thế hiệu quả, thân thiện với môi trường cho việc sử dụng thuốc trừ sâu để kiểm soát ruồi muỗi, vốn tiềm ẩn nguy cơ tồn dư hóa chất và tình trạng kháng thuốc. Một quan chức nông nghiệp tỉnh Yamagata chia sẻ rằng nhiều nông dân rất ngại thả rông gia súc vì sợ chúng bị ruồi hành hạ, và giải pháp sơn sọc mang lại hy vọng mới.
Tuy nhiên, một hạn chế lớn hiện tại là độ bền của các loại sơn gốc nước thông thường còn thấp, dễ phai màu chỉ sau khoảng một tuần. Việc sơn lại thường xuyên cho các đàn gia súc lớn là không khả thi. Các nhà khoa học cần tiếp tục nghiên cứu để tìm ra loại sơn hoặc phương pháp tạo sọc bền màu hơn, an toàn cho động vật và con người. Dù vậy, đối với các trang trại nhỏ lẻ, việc thử nghiệm "cosplay" cho bò thành ngựa vằn để giảm bớt phiền toái từ ruồi muỗi hoàn toàn là một ý tưởng đáng thử.
Giải mã bí ẩn sọc ngựa vằn
Nguồn gốc các sọc đen trắng đặc trưng của ngựa vằn từ lâu đã là chủ đề tranh luận của các nhà khoa học. Nhiều giả thuyết đã được đưa ra, từ ngụy trang khỏi kẻ săn mồi, điều hòa nhiệt độ cơ thể dưới cái nóng châu Phi, đến nhận diện đồng loại. Tuy nhiên, các giả thuyết này đều gặp phải những phản biện hoặc thiếu bằng chứng thuyết phục.
Giả thuyết về việc sọc vằn giúp xua đuổi côn trùng hút máu, đặc biệt là ruồi trâu, lại ngày càng nhận được nhiều bằng chứng ủng hộ. Các nghiên cứu trước đây tại Anh và châu Phi đã cho thấy ngựa được mặc áo sọc hoặc ngựa vằn tự nhiên bị ruồi đậu và đốt ít hơn đáng kể (giảm 50-60%) so với ngựa có màu lông đồng nhất. Các mô phỏng cũng chỉ ra hoa văn sọc gây nhiễu loạn thị giác, làm giảm độ chính xác khi ruồi cố gắng hạ cánh tới 70%.
Thí nghiệm "cosplay" bò Wagyu
Để kiểm chứng giả thuyết này một cách trực quan hơn trên gia súc, các nhà khoa học Nhật Bản đã tiến hành thí nghiệm tại một trang trại ở tỉnh Yamagata. Họ chọn 6 con bò Wagyu lông đen và chia làm ba nhóm: nhóm đối chứng không sơn, nhóm sơn sọc đen lên lông đen (để loại trừ tác động mùi sơn), và nhóm "cosplay" ngựa vằn được sơn các sọc trắng rộng 4-5cm.
Sau đó, họ tỉ mỉ quan sát và ghi lại số lượng ruồi trâu đậu trên thân bò cũng như các hành vi tự xua đuổi ruồi của chúng (vểnh tai, hất đầu, giậm chân, vẫy đuôi...). Kết quả rất rõ ràng: những con bò được sơn sọc đen trắng như ngựa vằn có số lượng ruồi đậu trên người ít hơn đáng kể (chỉ bằng khoảng một nửa) so với hai nhóm còn lại. Chúng cũng thực hiện các hành vi xua đuổi ruồi ít hơn hẳn (khoảng 40 lần/30 phút so với 53-54 lần/30 phút), cho thấy chúng ít bị làm phiền hơn rõ rệt. Ước tính số vết đốt cũng giảm gần một nửa.
Tiềm năng tỷ đô và thách thức còn lại
Kết quả này mang ý nghĩa thực tiễn rất lớn. Ruồi trâu và các côn trùng cắn đốt khác là vấn nạn gây thiệt hại kinh tế nghiêm trọng cho ngành chăn nuôi toàn cầu, ước tính lên tới hơn 2,2 tỷ USD mỗi năm chỉ riêng tại Mỹ. Chúng làm gia súc căng thẳng, giảm thời gian ăn uống, nghỉ ngơi, ảnh hưởng đến tăng trưởng, sản lượng sữa và có thể gây thương tích.
Việc sơn sọc cho bò có thể trở thành một giải pháp thay thế hiệu quả, thân thiện với môi trường cho việc sử dụng thuốc trừ sâu để kiểm soát ruồi muỗi, vốn tiềm ẩn nguy cơ tồn dư hóa chất và tình trạng kháng thuốc. Một quan chức nông nghiệp tỉnh Yamagata chia sẻ rằng nhiều nông dân rất ngại thả rông gia súc vì sợ chúng bị ruồi hành hạ, và giải pháp sơn sọc mang lại hy vọng mới.
Tuy nhiên, một hạn chế lớn hiện tại là độ bền của các loại sơn gốc nước thông thường còn thấp, dễ phai màu chỉ sau khoảng một tuần. Việc sơn lại thường xuyên cho các đàn gia súc lớn là không khả thi. Các nhà khoa học cần tiếp tục nghiên cứu để tìm ra loại sơn hoặc phương pháp tạo sọc bền màu hơn, an toàn cho động vật và con người. Dù vậy, đối với các trang trại nhỏ lẻ, việc thử nghiệm "cosplay" cho bò thành ngựa vằn để giảm bớt phiền toái từ ruồi muỗi hoàn toàn là một ý tưởng đáng thử.
